✔ Ηρώ Σκάρου: «Ο διαχρονικός ”εγκλωβισμός” της Ελένης»

Συνέντευξη στη Γεωργία Χάρδα //*

«Στη σημερινή εποχή των κοινωνικών δικτύων, των φίλτρων και των ψηφιακών ταυτοτήτων, συναντάμε συχνά περιπτώσεις όπου αυτό που προβάλλεται είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που ισχύει. Κι ενώ οι περισσότεροι το γνωρίζουν, πολλοί το αποδέχονται. Θεωρώ ότι οι σημαντικότεροι λόγοι (που στεκόμαστε στο φαίνεσθαι) είναι από τη μία η δυσκολία του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με την εικόνα του και από την άλλη, η ατελής φύση του που τον κρατά εγκλωβισμένο στις εντυπώσεις των αισθήσεων»

Η Ηρώ Σκάρου μιλάει στο Fractal με αφορμή το νέο της βιβλίο με τίτλο «Τροία» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος. Η συγγραφέας παρουσιάζει τη σύγχρονη οικογένεια με τις παθογένειες της. Μέσα από το μυθιστόρημα της η Ελένη εξακολουθεί να είναι δέσμια του «είναι» και του «φαίνεσθαι» όπως μας την παρουσίασε ο Ευριπίδης. Η πρωταγωνίστρια της βιώνει ένα τέλμα. Ο δρόμος της εξακολουθεί να είναι μακρύς και τα φαινόμενα απατούν. Δεν είναι ευτυχισμένη. Ζει στη σκιά του συζύγου της. Θα καταφέρει να αναγεννηθεί; Θα μπορέσει να δει την ουσία της ζωής;

-Κυρία Σκάρου μετά από δυο συλλογές διηγημάτων προχωράτε στην έκταση ενός μυθιστορήματος. Πόσο διαφορετικό είναι το εγχείρημα σε σχέση με το χτίσιμο των χαρακτήρων, τις αφηγηματικές τεχνικές και την σύνθεση της πλοκής;

Η μεγαλύτερη διαφορά ανάμεσα σε ένα διήγημα και ένα μυθιστόρημα είναι, θεωρώ, το βάθος στο οποίο φτάνει η γραφή. Το μυθιστόρημα δίνει το περιθώριο βαθύτερης εξερεύνησης ενός μεγαλύτερου αριθμού χαρακτήρων, καταστάσεων, σκέψεων κ.ο.κ. και μπορεί ευκολότερα να περιέχει πολλαπλές οπτικές γωνίες. Όταν όμως λέω ότι το μυθιστορήματα φτάνει σε μεγαλύτερο βάθος, δεν εννοώ ότι αποκτά περισσότερο νόημα. Ίσα ίσα, ένα διήγημα μπορεί να έχει δυνατό αντίκτυπο στον αναγνώστη όχι μόνο με αυτά που γράφονται αλλά και με όσα μένουν ανείπωτα. Το βάθος έχει να κάνει με την ανάπτυξη των γεγονότων – εσωτερικές και εξωτερικές αντιδράσεις από χαρακτήρες, περισσότερες λεπτομέρειες – και αυτή η ανάπτυξη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη διάρκεια, την πολυπλοκότητα και τον ρυθμό. Ο ρυθμός ήταν το ένα θέμα που με απασχόλησε καθώς προσπάθησα να έχω μια διακύμανση αλλά και να κρατήσω μια ισορροπία. Το άλλο ήταν οι παράλληλες ιστορίες που τρέχουν παράλληλα με την κύρια αφήγηση (ενώ συνδέονται μαζί της) και εμπλουτίζουν την πλοκή.

-Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης σας;

Χάρη στη δουλειά μου γίνομαι κοινωνός πολλών και διαφορετικών ανθρώπινων ιστοριών. Στις περισσότερες από αυτές ο ρόλος της οικογένειας αναδεικνύεται συχνά ως πρωταρχικός στο πλαίσιο των προβλημάτων που συζητιούνται. Και είναι εξάλλου αναμενόμενο καθώς μέσα στην οικογένεια ο άνθρωπος διαμορφώνει τον χαρακτήρα του, αναπτύσσει το σύστημα αξιών του και αποκτά μια αίσθηση ασφάλειας ή το αντίθετό της. Αποφάσισα λοιπόν να διερευνήσω το θέμα αλλά και όλα τα επιμέρους ζητήματα που ανακύπτουν εξαιτίας μιας δυσλειτουργικής οικογενειακής συμβίωσης.

-Τι συμβολίζει ο τίτλος του βιβλίου;

Η Τροία είναι συνυφασμένη με έναν πόλεμο, αποτέλεσμα προσβολών και διενέξεων. Έναν πόλεμο με τακτικές επιδρομές, εκεχειρίες και πονηρά τεχνάσματα. Η οικογένεια για την οποία γράφω βρίσκεται κι αυτή σε μια εμπόλεμη κατάσταση με τακτικές συρράξεις και περιόδους ανακωχής. Κι υπάρχει ακόμη ένα εύρημα αντίστοιχο του δούρειου ίππου με το οποίο αποκαλύπτονται κάποια στιγμή οι σκελετοί στην ντουλάπα.

-Μου άρεσε που χρησιμοποιήσατε τη φράση του υιού του Αλέξανδρου Δουμά: «Τα δεσμά του γάμου είναι τόσο βαριά, που χρειάζονται δύο για να τα κουβαλήσουν. Συχνά, και τρεις». Μπορείτε να μας το αναλύσετε;

Παρότι ο άνθρωπος ανήκει στο μικρό ποσοστό (λιγότερο από 5%) των θηλαστικών που είναι ικανά για διατήρηση μονογαμικών σχέσεων είναι παράλληλα επιρρεπής στην απιστία και την πολυγαμία. Η μοιχεία ως έννοια υπάρχει από τότε που εφευρέθηκε και αυτή του γάμου, και προφανώς είναι περισσότερο ισχυρή από τον γάμο, τόσο ώστε στη Βίβλο η εντολή για την αποφυγή της απαντάται δύο φορές: μία για την πράξη και μία μόνο για τη σκέψη. Οι λόγοι είναι πολλοί και διαφορετικοί για κάθε περίσταση, αν και οι πιο συνηθισμένοι έχουν να κάνουν με τη συζυγική αστάθεια, τη μειωμένη σεξουαλική ικανοποίηση και τα ποιοτικά στοιχεία της συντροφικής σχέσης. Οι κρίσεις και οι συγκρούσεις μέσα στον γάμο και η ένταση που δημιουργείται μεταξύ των συντρόφων μειώνει την ικανότητα του ζευγαριού για συνοχή και έχει ως συνέπεια, μεταξύ άλλων, τις αναζητήσεις εκτός της συζυγικής εστίας.

-Ταυτίζεστε με κάποιον από τους χαρακτήρες που δημιουργήσατε;

Σε όλους τους χαρακτήρες υπάρχουν ψήγματα δικών μου εμπειριών και χαρακτηριστικών. Σίγουρα περισσότερο στην κεντρική μου ηρωίδα, την Ελένη στην οποία όμως έχω αποδώσει και γνωρίσματα εντελώς αντίθετα από τα δικά μου καθώς με ενδιέφερε να εξερευνήσω τις περιοριστικές πεποιθήσεις μιας σύγχρονης γυναίκας και τους τρόπους να απαλλαγεί από αυτές.

-Μιλήστε μας για τον θόρυβο που ενοχλεί τους κατοίκους. Είναι ένα σύμβολο; Κι αν ναι τι θέλατε να δείξετε;

Πράγματι, από την αρχή κιόλας του μυθιστορήματος γίνεται αναφορά σε έναν βόμβο από τα έγκατα της γης που ταράζει την περιοχή. Αυτός ο θόρυβος ταλαιπωρεί όλους τους κατοίκους της γειτονιάς και εντείνει ακόμη περισσότερο την εσωτερική αναστάτωση της ηρωίδας που οφείλεται στην αδυναμία της να αντιδράσει στα κακώς κείμενα. Ο βόμβος αποκτά όντως συμβολική σημασία καθώς γίνεται προάγγελος μιας επερχόμενης καταστροφής. Όσο εντείνεται κατά τη διάρκεια της ιστορίας τόσο εντείνονται και οι κλυδωνισμοί στην οικογένεια της Ελένης.

-Οι πρωταγωνιστές σας παραμένουν μαζί και το ζευγάρι δεν χωρίζει επειδή δεν το επιτρέπουν τα οικονομικά του, δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα. Πόσο συγκλονιστικό είναι οι άνθρωποι να μη μπορούν να κερδίσουν την ελευθερία τους και να παραμένουν σκλαβωμένοι σε σχέσεις προβληματικές πληγώνοντας τα παιδιά τους και τον ίδιο τους τον εαυτό;

Ο γάμος είναι μια ένωση αγάπης, αλλά είναι επίσης μια οικονομική συμφωνία, και ίσως οι σύντροφοι να μην σκέφτονται συνειδητά το χρηματικό σκέλος αλλά όταν προκύψουν προβλήματα, τότε αυτό μπορεί να γίνει κυρίαρχο. Και πράγματι είναι πολλά τα ζευγάρια που αποφασίζουν να μείνουν μαζί παρότι το συναίσθημα έχει τελειώσει. Οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται σε χειρότερη οικονομική κατάσταση μετά το διαζύγιο από ό,τι πριν καθώς έχουν να διαχειριστούν δύο σπίτια. Μένοντας μαζί, μπορούν να συνεχίσουν να ζούνε στο ίδιο επίπεδο οικονομικής άνεσης στο οποίο έχουν συνηθίσει. Το ίδιο το διαζύγιο επίσης μπορεί να είναι ακριβό, καθώς απαιτούνται αμοιβές επαγγελματιών όπως δικηγόροι και μεσίτες ακινήτων. Η συνέχιση της συγκατοίκησης όμως δεν είναι αναγκαστικά κάτι κακό και μπορεί να έχει περισσότερα από οικονομικά οφέλη. Παραμένοντας μαζί, οι σύζυγοι μπορούν να μάθουν να αγαπούν ξανά ο ένας τον άλλον, βρίσκοντας την έλξη που υπήρχε κάποτε. Ή μπορούν να συμφωνήσουν να επιδιώξουν τα ατομικά τους συμφέροντα με διακριτικό τρόπο που δεν θα φέρει σε δύσκολη θέση κανένα μέλος της οικογένειας ούτε θα στείλει λάθος μήνυμα στα παιδιά.

-Τι φταίει που στην πορεία χάνουν την αγάπη;

Θεωρώ ότι για τα περισσότερα ζευγάρια ο βασικός λόγος είναι οι προσδοκίες που έχουν από τη σχέση. Θέλουν ο άλλος να είναι ο ιδανικός εραστής, ο καλύτερος φίλος, ο τέλειος γονιός, ο έμπιστος σύντροφος, ο συμπαραστάτης, ο πνευματικά ισότιμος. Όταν διαπιστώνουν πως ούτε ο άλλος ούτε ο έγγαμος βίος δεν είναι έτσι όπως τον περίμεναν, αρχίζουν οι προστριβές και οι συγκρούσεις.

-Μιλήστε μας για τον μεγαλύτερο γιο της οικογένειας που αυτοπροσδιορίζεται ως genderfluid.

Ο Μάρκος είναι ένας έφηβος που αμφισβητεί τις παραδοσιακές ιδέες και αξίες και αντιδρά στις πολιτισμικές προσδοκίες της κυρίαρχης κουλτούρας μας. Μια από αυτές τις προσδοκίες είναι ότι ένας άνθρωπος πρέπει να ταυτίζεται με το φύλο που του αποδόθηκε κατά τη γέννησή του. Βάζοντας τον Μάρκο να δηλώνει ότι είναι genderfluid (ρευστό φύλο) αυτό που θέλησα να αναδείξω είναι ότι οι αντιδράσεις των ενηλίκων γύρω του ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν τις δικές τους αγωνίες και ανασφάλειες και πώς το παιδί έχει ανάγκη ο γονιός του να αποδεχθεί την όποια διαφορετικότητά του ως φυσιολογική έκφραση της ταυτότητάς του.

-Έρευνες στην Αμερική επισημαίνουν έναν διαρκώς αυξανόμενο αριθμό νέων που ταυτίζονται ως τρανς και μη δυαδικοί. Τι είναι αυτό που οδηγεί τους νέους σε αυτό τον διαχωρισμό;

Θεωρώ ότι αυτός ο διαχωρισμός προϋπήρχε και απλώς μόνο πρόσφατα οι υπεύθυνοι των ερευνών σκέφτηκαν να ρωτήσουν τους ανθρώπους για την ταυτότητα φύλου επικαλούμενοι ορολογία που δεν ήταν διαθέσιμη για τις προηγούμενες γενιές. Σίγουρα βέβαια οι Gen Z-ers και οι Millennials αμφισβητούν τα επιβαλλόμενα όρια και ταυτόχρονα η κοινωνία στο σύνολό της γίνεται όλο πιο ανοιχτή στην αυτοέκφραση των non-binary φύλων. Ίσως η αυξανόμενη κοινωνική αποδοχή έχει επιτρέψει σε περισσότερους ανθρώπους να αποκαλύψουν ότι είναι τρανσέξουαλ. Επιπρόσθετα, χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο οι νέοι έχουν πλέον πρόσβαση σε ατελείωτες πληροφορίες σχετικά με τις ταυτότητες και τις εκφράσεις φύλου που δεν είχαν οι προηγούμενες γενιές κι έχουν διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στο να βοηθήσουν τους νεαρούς τρανσέξουαλ και μη δυαδικούς ανθρώπους να ανακαλύψουν την ταυτότητά τους και να αυτοπροσδιοριστούν.

-Θεωρείτε ότι η δομή της ελληνικής οικογένειας έστω και με τη σημερινή σύνθεσή της παραμένει αθάνατη;

Η δομή της ελληνικής οικογένειας έχει αλλάξει ριζικά τα τελευταία έτη. Υπάρχουν πλέον όλο και λιγότερες πυρηνικές και εκτεταμένες οικογένειες. Αντίθετα, συναντούμε νέους τύπους, όπως μονογονεϊκές, ανασυγκροτημένες και ομόφυλες, κι ακόμη ζευγάρια που συμβιώνουν χωρίς γάμο ή έχουν συντροφική σχέση αλλά ζουν σε χωριστά σπίτια. Θεωρώ όμως πως η αποθεσμοποίηση της οικογένειας δεν επηρεάζει αναγκαστικά την επαφή μεταξύ των διαφορετικών μελών και γενεών μέσα σε αυτήν, κι αυτή η επαφή είναι, πιστεύω, το πιο σημαντικό.

-Πιστεύετε ότι σε δύσκολες περιόδους ο θεσμός της οικογένειας βοήθησε να κρατηθούμε;

Αναμφισβήτητα, η αμοιβαία προστασία και υποστήριξη των μελών μιας οικογένειας είναι σημαντικός παράγοντας στην υπέρβαση προβλημάτων και δυσκολιών. Οι άνθρωποι νιώθουν ασφαλείς μέσα σε μια λειτουργική οικογένεια και στις σχέσεις που δημιουργούν εκεί, καλύπτοντας πέρα από τις βασικές βιοτικές, και τις συναισθηματικές τους ανάγκες.

-Κυρία Σκάρου στην Τροία δεν πήγε η Ελένη αλλά το είδωλο της μετά από θεϊκή παρέμβαση. Εκείνη παρέμεινε πιστή στον σύζυγο της. Ο Ευριπίδης κάνει λόγο για το «είναι» και το «φαίνεσθαι». Κι εσείς στο βιβλίο σας στέκεστε σε αυτή την εικόνα. Γιατί το φαίνεσθαι εξακολουθεί να μας απασχολεί;

Όταν μιλάμε για αντίθεση ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι αναφερόμαστε στη διαφορά μεταξύ της αλήθειας των πραγμάτων και της ψευδαίσθησης που μπορεί αυτά να μας προκαλούν. Πράγματι, όπως λέτε, το σώμα της Ελένης του Ευριπίδη βρίσκεται αμόλυντο στην Αίγυπτο αλλά το όνομά της διασύρεται καθώς θεωρείται η αιτία του Τρωικού πολέμου. Ο τραγικός ποιητής πραγματεύεται στο έργο του ένα διαχρονικό ερώτημα: μήπως περνάμε τη ζωή μας πιστεύοντας ως αληθινό κάτι που είναι μόνο μια ψευδαίσθηση; Στη σημερινή εποχή των κοινωνικών δικτύων, των φίλτρων και των ψηφιακών ταυτοτήτων, συναντάμε συχνά περιπτώσεις όπου αυτό που προβάλλεται είναι τελείως διαφορετικό από αυτό που ισχύει. Κι ενώ οι περισσότεροι το γνωρίζουν, πολλοί το αποδέχονται. Θεωρώ ότι οι σημαντικότεροι λόγοι είναι από τη μία η δυσκολία του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με την εικόνα του και από την άλλη, η ατελής φύση του που τον κρατά εγκλωβισμένο στις εντυπώσεις των αισθήσεων.

-Θεωρείτε ότι θα αναγεννηθεί μια μέρα η ελληνική οικογένεια; Θα εκσυγχρονιστεί στη βάση της;

Αναγκαστικά, εφόσον αποτελεί έναν οργανισμό που εξελίσσεται και μεταμορφώνεται στο πέρασμα των χρόνων. Για να αντιμετωπιστούν όμως οι προκλήσεις που έχουν προκύψει από τις αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία της, πρέπει να επαναπροσδιοριστεί ο σκοπός της οικογένειας και να αναδιαπραγματευτούν οι προδιαγραφές της συμβίωσης.

-Τι είναι αυτό που σας κάνει να χαμογελάτε;

Μια φιλοφρόνηση, ένα χάδι, μια αγκαλιά. Και πάντα το χαμόγελο των αγαπημένων μου.

 

Η Ηρώ Σκάρου κατάγεται από την Ικαρία. Έζησε ξέγνοιαστα παιδικά χρόνια στη Σύρο και ενηλικιώθηκε στην Αθήνα, όπου σπούδασε φιλοσοφία και μάρκετινγκ. Σήμερα γράφει και μεταφράζει. Τελευταία της μετάφραση, το κλασικό έργο του Τσαρλς Ντίκενς «Ντέιβιντ Κόπερφιλντ» (εκδόσεις Κέδρος), από κοινού με τον Άρη Σφακιανάκη. Έχουν εκδοθεί δύο συλλογές διηγημάτων της, «Μια Χαρά Είναι», 2018, εκδόσεις Γκοβόστη και «Η ζωή όπως είναι», 2020, εκδόσεις Κέδρος. Το πρώτο της μυθιστόρημα, «Τροία», κυκλοφόρησε τον περασμένο Σεπτέμβριο από τις εκδόσεις Κέδρος. Διδάσκει δημιουργική ανάγνωση και γραφή στην Ανοιχτή Τέχνη.

*Η Γεωργία Χάρδα είναι βιβλιόφιλη δημοσιογράφος