«Infinito- Στο απόλυτο, το αέναο, το αληθινό»

Γράφει η Κατερίνα Λιάτζουρα // *

Σοφία Σουρτζή «infinito», εκδόσεις Κύμα, 2022.

“Μια λέξη, έπειτα από μια λέξη, έπειτα από μια λέξη, είναι δύναμη” έχει ισχυριστεί κάποτε η Αμερικανίδα συγγραφέας Μάργκαρετ Άτγουτ. Ένας ισχυρισμός, που θεωρώ ότι συμπίπτει και στην περίπτωση της Σοφίας Σουρτζή και που επιβεβαιώνεται μέσα από την ποιητική της γραφή. Η Σοφία Σουρτζή μέσα από την δύναμη των λέξεων, στην πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο «infinito», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κύμα και με εξώφυλλο που φιλοτέχνησε η ίδια, μάς συστήνεται και μάς αποκαλύπτεται απρόσκοπτα. Και τα αποκαλυπτήρια της ποιητικής της γραφής είναι εκείνα, που παρουσιάζουν με εμφατικό τρόπο την πολύπλευρη και πολύτροπη της σκέψης, την πολυπλοκότητα της ποιητικής της ψυχής. Δίχως να χρησιμοποιεί στα ποιήματα της στόμφο και μεγαλόστομες εκφράσεις, ούτε περίτεχνα ποιητικά αμπαλάζ και λαμπερά λεκτικά φιογκάκια, η γλώσσα της “είναι καθαρή και ακριβής, άρα αποτελεσματική” όπως είχε πει και ο μεγάλος ποιητής του Μοντερνισμού, Έζρα Πάουντ. Η ποιήτρια εκφράζεται με “ακρίβεια και οικονομία της γλώσσας”, στοιχεία που δίνουν το αντικειμενικό πλεόνασμα έναντι άλλων λογοτεχνικών και ποιητικών γραφών, που προσπαθούν μέσα από γλωσσικά πλατύσματα και λεκτικούς πλεονασμούς, απλά  να εντυπωσιάσουν, χάνοντας όμως την ουσία. Εδώ, η γραφή της ποιήτριας, είναι απλή, όχι όμως απλοϊκή. Και αυτό είναι και το συναρπαστικό στην ποίηση της Σουρτζή. Η σκέψη της, αν και ακολουθεί σκοτεινές και δαιδαλώδεις διαδρομές του νου, παραμένει στο τέλος ολοκάθαρη και διαυγής να λάμπει στο φως της ημέρας. Δίχως υπονοούμενα και αμφισημίες, που πολλές φορές ταλαιπωρούν το αναγνωστικό κοινό, απωθώντας το από την δημιουργική ενασχόληση του με την ποίηση.

Εντύπωση κάνει, που η ποιητική συλλογή «infinito» αποτελείται από αριθμημένα ποιήματα, που όμως παρατίθενται ασυνήθιστα ανακατεμένα και όχι σε αύξουσα σειρά. Κάπου κάπου οι αριθμοί συνοδεύονται και από κάποιον τίτλο, ως επί το πλείστον όμως παραμένουν, τα ποιήματα της συλλογής, αριθμημένες καταγραφές· σαν να πρόκειται για κάποια ημερολογιακή ομολογία ή απολογία. Σαν να κινεί την ποιήτρια μια βαθιά και εσωτερική ανάγκη να σημειώσει στον απόηχο της βιωμένης μέρας, κάπου στο περιθώριο ενός τετραδίου ή στο κενό πλαίσιο ενός επιτραπέζιου ημερολογίου, όσα ένιωσε και είδε, όσα πολλά ή λίγα απασχόλησαν τον νου και την ψυχή της, όσα μένουν ανείπωτα και ανομολόγητα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, όσα την ώρα εκείνη που η νύχτα αντικαθιστά την μέρα, μεγεθύνονται και διογκώνονται και βαραίνουν την ποιήτρια και ξεχύνονται σαν χείμαρρος από το έσω της, ώστε να καταγραφούν και να απαλύνουν το βάσανο, να αλαφρώσουν κάπως το βάρος, να μαλακώσουν τον πόνο, να βρει παρηγοριά το παράπονο. Με αυτόν τον ιδιαίτερο τρόπο βρίσκει η ποιήτρια τον δρόμο της προς την εξωτερίκευση, προς την ποίηση, μεταλλάσσοντας τις συναισθηματικές της καταστάσεις σε ποιητική γραφή.

Πολλά τα ζητήματα που απασχολούν την ποιήτρια. Συναισθήματα και βιωμένες εικόνες σε έναν αέναο χορό, αναζητώντας το απόλυτο και το αληθινό. Υπάρχει όμως μόνο μια αλήθεια; υπάρχει μόνο το ένα και μοναδικό, το απόλυτο; Αέναη η αναζήτηση, δεν έχει αρχή, μα ούτε και προβλέπεται τέλος. “Δύσκολο το χθες” μας δηλώνει η ποιήτρια, αλλά “πιο δύσκολο το σήμερα.” (ποίημα 265. σελ.26). Μήπως όμως; μήπως τελικά μπορεί να υπάρξει η πολυπόθητη υπέρβαση στην βιωμένη ζωή; Μήπως μπορεί να γεφυρωθεί το όνειρο με την καθημερινότητα, και το πέρας των χρόνων με τη μνήμη και τις ενθυμήσεις; Σε περίοπτη και εξέχουσα θέση το υπαρξιακό ερώτημα για την ίδια την ζωή λοιπόν· γιατί για την ζωή μιλά η Σουρτζή στην ποίηση της, για την ζωή και όλες τις εκφάνσεις της και τις προεκτάσεις που μπορεί η ανθρώπινη υπόσταση να της προσδώσει. Προετοιμάζει και προειδοποιεί η ποιήτρια τον αναγνώστη | την αναγνώστρια της, από το εναρκτήριο κιόλας ποίημα που το τιτλοφορεί Εισαγωγή. Και λέει:

“Αυτή τη ζωή που έχουμε/ ίσως να μην την ονειρευτήκαμε ως είναι./ Ίσως μας την έφερε/ η μεγάλη καταιγίδα/ που αναίσθητους μας παρέσυρε σε ξέρες/ και τώρα λιμοκτονούμε”.

Και μέσα σε αυτήν την μεγάλη καταιγίδα της ζωής, όπου τα ακραία καιρικά φαινόμενα φέρνουν πάντα τον άνθρωπο σε μια αμηχανία, αντιλαμβανόμενος την μικρότητα του σε αντιδιαστολή με το μεγαλείο, τη δύναμη και τη δυναμική της φύσης, η Σουρτζή ενσωματώνει όλα εκείνα τα στοιχεία που αποτελούν τα δίπολα της ύπαρξης και της συνύπαρξης μας. Τον έρωτα και την απόρριψη, την αγάπη και την απώλεια, την χαρά της συμπόρευσης και την μελαγχολία της ματαίωσης. Ενσωματώνει όλα εκείνα που ομορφαίνουν την ζωή και την κάνουν υποφερτή. Ενσωματώνει όμως και όλα όσα δυσχεραίνουν το σύντομο πέρασμα μας από αυτόν τον κόσμο. Όλα χωράνε στην ποίηση της Σουρτζή. Και ας ισχυρίζεται εκείνη:

“Με κούρασαν οι Κυριακές,/ το ίδιο φθινόπωρο,/ τα κιτρινισμένα φύλλα,/ η βροχή που λερώνει τα τζάμια”  […] (ποίημα 302. σελ. 14)

Έκδηλος ο προβληματισμός της Σοφίας Σουρτζή για την υπαρκτή ή νοητή παρουσία του ανθρώπου μέσα στη ζωή της. Όχι όμως οποιουδήποτε ανθρώπου, αλλά εκείνου του ανθρώπου που για την ποιήτρια εκπροσωπεί τον έρωτα. Έναν έρωτα πραγματικό, αλλά και έρωτα φαντασιακό. Έκδηλη η παρόρμηση της να απολογηθεί για όσα δεν πρόλαβε ή δεν μπόρεσε να ξεστομίσει, όσα θα ήθελε αλλά δεν τόλμησε να ομολογήσει, εκείνα τα ανείπωτα που μας ταλαιπωρούν, και ενίοτε βάναυσα και ενοχικά μας καθορίζουν. Ομολογεί η ποιήτρια στο ποίημα 285. (σελ.35):

“Τις λέξεις που δεν σου είπα,/ τις τράβηξα στο πιο βαθύ λυγμό μου,/ στα πιο απόκρημνα ερείπια των ασήκωτων αναστεναγμών/ και των πιο πορφυρών, διαρκών, ατέρμονων στιγμών. ” […]

Σοφία Σουρτζή

Πολλά από τα ποιήματα της Σουρτζή αποτελούν μια ερωτική εξομολόγηση, όχι όμως με τη έννοια της ευρύτερης ερωτικής ποίησης, όπως την γνωρίζουμε ήδη. Δεν εκθειάζει το ερωτικό υποκείμενο η ποιήτρια. Σπαράζει για το ερωτικό της υποκείμενο. Ναι, ως ερωτικό σπαραγμό θα χαρακτήριζα, αν έπρεπε, το εσωτερικό ερωτικό παραλήρημα της ποιήτριας. Γιατί αυτόν τον τρόπο βρήκε η Σουρτζή να εξορκίσει το ανεκπλήρωτο, να εξευμενίσει τους εξαντλητικούς ανέμους των συναισθημάτων της, να γειώσει την απώλεια και την ματαίωση, να αντιπαλέψει την απόρριψη και την απογοήτευση της. Και δεν είναι εύκολη δουλειά, κι ας ακούγεται ως τέτοια. Θέλει σκάψιμο βαθύ στην ψυχή, και θάρρος να καταγράψεις σε χαρτί τα σπαρακτικά ευρήματα. Θέλει αποφασιστικότητα να αντιμετωπίσεις τα ρήγματα και τα κενά αέρος, που προκαλεί ο ερωτικός σπαραγμός, και αφήνει ανεξίτηλα γραμμένα τα ερωτικά θραύσματα σε μυαλό και καρδιά. Αλλά η Σουρτζή τόλμησε να κάνει το βήμα της απόσχισης, και το έκανε χωρίς δισταγμό και δίχως ενδοιασμό. Με απλές λέξεις, και βαθιά ποιητικά νοήματα.

Στην συλλογή η ποιήτρια μάς παρουσιάζει επίσης και το κοινωνικό της πρόσωπο. Μιλά και γράφει, όχι όπως κάποια ποιήτρια, απομονωμένη και περίκλειστη σε ένα ειδυλλιακό τοπίο που εμπνέει και εμπνέεται ποιήματα. Μιλά και γράφει ως ένα κοινωνικό ον που ζει και αφουγκράζεται τον κόσμο γύρω της. Που νιώθει τον παλμό της κοινωνίας και οσφραίνεται τη δυσωδία που αποπνέουν οι διεφθαρμένοι κοινωνικοί και πολιτικοί μηχανισμοί που την περιβάλλουν. Βλέπει και προβλέπει το νομοτελειακό τέλος τους. Γράφει στο ποίημα 294. (σελ. 44):

“Και είστε εσείς οι άλλοι,/ που με δυο καλοντυμένες λέξεις, με ένα πληρωμένο φαγητό,/ ο κόσμος θα σας χρωστάει και θα τον σέρνετε στις νύχτες/ και στα μουχλιασμένα υπόγεια σας./ Εσείς οι ξεβράκωτοι, της δυστυχίας σας όλης,/ με τα μασκαρεμένα βλέμματα και το καλοσυνάτο χαιρετισμό,/ εσείς των κρυμμένων πόθων και του τσίρκου σας/ να ξέρετε πως σας ακούμε.”

Η Σουρτζή εναλλάσσει την ποιητική της έκφραση από το β’ πρόσωπο του ενικού αριθμού στο α’ πρόσωπο του πληθυντικού. Από το Εσύ στο Εμείς δηλαδή, απορρίπτοντας, έτσι, οποιαδήποτε εγωκεντρική πρόσληψη και αντίληψη του κόσμου, και ενισχύοντας τον ισχυρισμό της ότι η κίνηση του χρόνου είναι αέναη κι ας μοιάζει στάσιμη και παγωμένη.  Λέει η ποιήτρια στο τρίστιχο ποίημα 216. Εμείς (σελ. 17):

“Μείναμε στο εγώ,/ ακίνητοι σαν δυο παγωμένες σταγόνες,/ να έχει ο χρόνος χειμώνες να ρέει.”

Ωστόσο, κατά την άποψη μου, η εναλλαγή από το Εσύ-πρόσωπο στο Εμείς-πρόσωπο καταδεικνύει από τη μία το παράπονο της ποιήτριας για το άδικο και το μάταιο του κόσμου, προσδιορίζοντας το με καταγγελτικό λόγο, και από την άλλη καταδεικνύει την προσωπική της εμπλοκή στα πράγματα, αποδεχόμενη την ευθύνη που της αναλογεί, πράγμα που φαίνεται και στους παρακάτω στίχους:

“Τώρα να κλάψεις ήσυχα και τον πνιγμό σου,/ κράτα τον αθόρυβο,/ κατάπινε βαθιά την κάθε σου ανάσα, ευλαβικά,/ μην ενοχλήσεις ό,τι σε ξημερώνει./ Κλάψε όμως ήσυχα, τους κοιμισμένους μην ταράξεις,/ μη με το κλάμα σου και τους νεκρούς σου αναστήσεις. ”  […] (ποίημα 278.σελ. 31)

Τέλος, θα ήθελα να σταθώ για λίγο στον [αυτο]σαρκασμό που διατρέχει, άλλοτε με όλα τα εμφανή σημάδια που χαρακτηρίζουν την σαρκαστική διάθεση της Σοφίας Σουρτζή, κι άλλοτε υποδόρια και πιο συγκαλυμμένα. Η ποιήτρια δεν αρέσκεται ούτε περιορίζεται στο να ωραιοποιεί συνθήκες ζωής και κακώς κείμενα. Δεν θέλει να μιλήσει με υπεκφυγές και αοριστίες. Δεν θέλει να συμπράξει με όσους κρίνει και θεωρεί υπόλογους για μια σειρά κοινωνικών αδικιών και ταξικών διακρίσεων. Ωστόσο θέλει θάρρος μια τέτοια φωνή· θάρρος και τσαγανό, αλλά και πολλή σκέψη και δημιουργικότητα· αλλά κυρίως θέλει ευφυία η συνειδητοποίηση της πραγματικότητας και η σαρκαστική παρουσίαση της. Στο ποίημα 222. Τιμή ευκαιρίας (σελ. 18) αν μη τι άλλο φαίνεται αυτή η σαρκαστική διάθεση της ποιήτριας, καθώς το ποίημα διανθίζεται με στοιχεία ειρωνείας και εύστοχης κοροϊδίας, που παρατίθενται έμμεσα και με πλάγιο τρόπο.

Η παρούσα μνήμη διατίθεται προς πώληση,/ προσφάτως ανακαινισμένη/ με νέα όνειρα και απεριόριστες ελπίδες προς το μέλλον./ Είναι μεταχειρισμένη, σε εξαιρετική κατάσταση,/ διαμπερής,/ εξοπλισμένη με υπομονή/ και θέα στο ανεξίτηλο παρελθόν. […]

Η περιήγηση στα πολύ ενδιαφέροντα ποιήματα της συλλογής της Σοφίας Σουρτζή αποτελεί μια απολαυστική αναγνωστική εμπειρία. Τα ποιήματα της είναι πράγματι μια σπονδή στο infinito, στο άπειρο, που όσο και αν είναι αφηρημένη η έννοια του συμβολισμού στις επιστήμες των Μαθηματικών ή της Φυσικής, δεν παύει να έχει προσδιοριστεί από τους αρχαίους φιλοσόφους, σαν κάτι που στερείται το τέλος -ετυμολογικά εξάλλου η λέξη άπειρος προέρχεται από το στερητικό α- και τη λέξη πέρας που σημαίνει τέλος. Έτσι και η ποίηση της Σοφίας Σουρτζή στερείται το τέλος και συνεχίζει και θα συνεχίζει στο απόλυτο, το αέναο και το αληθινό, αδιάκοπα, ακατάπαυστα και με ειλικρίνεια.

* Η Κατερίνα Λιάτζουρα είναι ποιήτρια και μεταφράστρια (www.katerinaliatzoura.gr)