Η ιστορία της γης πριν από τους ανθρωπίδες

Γράφει η Λεύκη Σαραντινού //

 

Όλα ξεκίνησαν από πολύ μικρή και πυκνή κουκκίδα, η οποία αιωρούταν στο κενό. Κανείς δεν ξέρει τι υπήρχε πριν από αυτήν και κανείς δεν γνωρίζει γιατί αυτή άρχισε να διαστέλλεται με πάρα πολύ γοργούς ρυθμούς πριν από 13,8 περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Ξέρουμε μονάχα πως από αυτή η πολύ μικρή τελεία υπήρξε εκείνη από την οποία δημιουργήθηκαν τελικά όλα όσα υπάρχουν σήμερα.

Όταν η κουκκίδα αυτή εξερράγη, κατά τη Μεγάλη Έκρηξη, το αποκαλούμενο Big Bang, ίχνη του οποίου ανιχνεύουμε στο διάστημα ακόμη και σήμερα, απελευθερώθηκαν ασύλληπτα κύματα ενέργειας και δημιουργήθηκε αυτό που ονομάζουμε σύμπαν. Τότε η ύλη αποτελούταν από κουάρκ, λεπτόνια και γλουόνια.

Η βαρύτητα υπήρξε -και είναι ακόμη- ο αρχιτέκτονας του σύμπαντος. Αστέρες δημιουργήθηκαν όταν τα τοπικά συσσωματώματα της ύλης ήλκαν το ένα το άλλα και εν τέλει κατέρρευσαν σε καυτές και πυκνές σφαίρες γεμάτες υδρογόνο. Τότε, τα μόνα στοιχεία που υπήρχαν, εκτός από το υδρογόνο,  ήταν το ήλιο, το λίθιο και ελάχιστο δευτέριο. Υπήρχε όμως και κάτι άλλο, του οποίου τη σύσταση δεν γνωρίζουμε επακριβώς. Αυτό οι επιστήμονες το αποκαλούν σκοτεινή ύλη και θεωρούν ότι το 95% όλων όσων υπάρχουν σήμερα περιέχει κάτι από τη σκοτεινή αυτή και απροσδιόριστη ύλη.

Μέσα σε όλο αυτό το χάος, σύνολα από αστέρες, αέρια και σκόνη που τα συγκρατούσε όλα μαζί η βαρύτητα, σχημάτισαν τους γαλαξίες στο σύμπαν. 4,5 δισεκατομμύρια, λοιπόν, χρόνια πριν, ένα νεφέλωμα από αέρια και σκόνη, με 75% περίπου υδρογόνο, 25% ήλιο, σκοτεινή ύλη, πάγο και κόκκους ορυκτών, ήταν αυτό που δημιούργησε τον ήλιο μας και, κατ’ επέκταση, τη γη μας και όλο το ηλιακό μας σύστημα. Οι πλανήτες, επομένως, οι δορυφόροι και οι αστεροειδείς δημιουργήθηκαν γύρω από τον καυτό και γεμάτο υδρογόνο πυρήνα του ήλιου, όταν διαφορετικά υλικά έγιναν στερεά, δημιουργώντας τους πλανήτες και την ίδια τη γη μας, με την επίδραση, φυσικά, των βαρυτικών δυνάμεων. Οι βαρυτικές αυτές δυνάμεις είναι που κρατούν αενάως τη γη και τους πλανήτες με τους δορυφόρους τους γύρω από τον ήλιο.

Ακολούθως, μία βροχή από χονδρίτες μετεωρίτες – μετεωρίτες που αποτελούνται από χόνδρους βομβάρδιζε αδιάκοπα τη νεογέννητη γη μας κατά τα πρώτα 600 εκατομμύρια χρόνια της ζωής της, τους δικούς της Σκοτεινούς Χρόνους. Τότε ήταν που δημιουργήθηκε και η σελήνη, όταν ένα ξένο σώμα στο μέγεθος του Άρη έπεσε πάνω στη γη μας, εκσφενδονίζοντας ύλη στο διάστημα. Η ύλη αυτή συνενώθηκε και κρατήθηκε με τη δύναμη της βαρύτητας γύρω από τη γη δημιουργώντας τον δορυφόρο μας, τη σελήνη.

Έπειτα η καυτή γη μας άρχισε να ψύχεται και να παίρνει τη μορφή αυγού, διατηρώντας το καυτό εσωτερικό της κυρίως από σίδηρο και νικέλιο -και αρκετά λιγότερο θείο, άζωτο, οξυγόνο και υδρογόνο-στον κεντρικό πυρήνα της. Ο εσωτερικός πυρήνας είναι στερεός, ενώ ο εξωτερικός κινείται πολύ αργά. Τον περιβάλλει ο μανδύας, όπως το ασπράδι περικλείει τον κρόκο του αυγού. Το λεπτό τσόφλι-λιγότερο από το 1% της μάζας της γης- είναι ο στερεός φλοιός, με τον υγρό μανδύα να κινείται από κάτω του, κουνώντας τις λιθοσφαιρικές πλάκες στις οποίες είναι χωρισμένος. Από καιρού εις καιρόν το υλικό του μανδύα ξεπροβάλλει στην επιφάνεια της γης με τις εκρήξεις των ηφαιστείων, ενώ οι κινήσεις του κουνούν τις λιθοσφαιρικές πλάκες γεννώντας τους σεισμούς.

Τότε η καυτή ατμόσφαιρα δεν περιείχε καθόλου οξυγόνο, αλλά η σύστασή της ήταν παρόμοια με τα αέρια των ηφαιστειακών εκρήξεων. Καθώς η γη ψυχόταν, δημιουργήθηκε το νερό υπό την  μορφή απέραντων ωκεανών-πιθανότατα με την επίδραση του ηλιακού ανέμου, δηλαδή της ηλιακής σωματιδιακής ακτινοβολίας-και σταδιακά σταμάτησε ο βομβαρδισμός της με μετεωρίτες.

Οι πρώτες μορφές ζωής σχηματίστηκαν μέσα σε αυτούς τους τεράστιους ωκεανούς και ήταν αναερόβιες, αφού δεν υπήρχε ακόμη οξυγόνο πριν από 4-3,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Επρόκειτο για μονοκύτταρους προκαρυωτικούς μικροοργανισμούς, αφού δημιουργήθηκαν τα πρώτα λιπίδια, τα αμινοξέα -οι βάσεις των πρωτεϊνών- και τα νουκλεοτίδια -τα συστατικά του RNA και του DNA- μέσα από χημικές διεργασίες στην πρωταρχική αυτή σούπα της ζωής που δεχόταν τις ηλεκτρικές εκκενώσεις των κεραυνών. Έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα σε απόμερες ορεινές γωνιές του πλανήτη πυκνές μάζες κυανοβακτηριδίων και άλλων μικροοργανισμών ηλικίας 3,5 δισεκατομμυρίων χρόνων.

Πριν από 2,4 δισεκατομμύρια χρόνια έλαβε χώρα ένα πολύ σημαντικό γεγονός που έμελλε να αλλάξει τα πάντα στον πλανήτη μας, η δημιουργία του οξυγόνου. Η διαδικασία αυτή ονομάστηκε “Μεγάλη Οξυγώνοση” και δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των επιστημόνων σχετικά με το πως ακριβώς συνέβη. Φαίνεται πως αυξήθηκαν οι ανερόβιοι οργανισμοί μέσα στο νερό,- τα κυανοβακτηρίδια- άρχισαν να “κατασκευάζουν” οξυγόνο με τη βοήθεια του φωτός μέσα από περίπλοκες χημικές διεργασίες και, ακολούθως, να το απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα. Πάντως μετά από εκείνη την πρώτη “τυχαία” συνεργασία ενός κυανοβακτηριδίου και ενός πρωτόζωου, που δημιούργησε τελικά το πρώτο αερόβιο φύκος, πλέον οι αερόβιοι  οργανισμοί  ήταν έτοιμοι να κατακτήσουν τη γη. Από εκεί κι έπειτα όλα πήραν σιγά σιγά τον δρόμο τους.

Στην αποκαλούμενη έκρηξη ζωής της Κάμβριας περιόδου (570 εκατομμύρια χρόνια πριν)αναπτύχθηκαν τα μαλάκια, τα αρθρόποδα και εξαφανισμένα πλέον ασπόνδυλα ζώα, οι τριβολίτες. Παγετώνες ενέσκηψαν στη γη αμέσως μετά και σημειώθηκε μία πρώτη μαζική εξαφάνιση των ειδών, αλλά η ζωή γρήγορα ανέκαμψε. Τότε, κατά τη Σιλούρια περίοδο, σημειώθηκε έκρηξη της ζωής στη θάλασσα με τη δημιουργία των πρώτων γναθόστομων ψαριών. Η ξηρά ήταν ήδη κατακλυσμένη από φυτά, ενώ λίγο αργότερα, περίπου 350 εκατομμύρια χρόνια πριν τα ζώα βγήκαν από τη θάλασσα και άρχισαν να κατακλύζουν την ξηρά, αρχικά αμφίβια και έντομα (Δεβόνια περίοδος, 41-350 εκατομμύρια χρόνια πριν).

Στη συνέχεια μία ακόμη μαζική εξαφάνιση ειδών σημειώθηκε. Κατά τη διάρκεια της Πέρμιας περιόδου(300-250 περίπου εκατομμύρια χρόνια πριν) που ακολούθησε, τα κωνοφόρα δέντρα κυριαρχούσαν στη στεριά και ερπετά άρχισαν να αντικαθιστούν τα αμφίβια. Εδώ τοποθετείται και το τέλος του παλαιοζωικού αιώνα με μία ακόμη μαζική καταστροφή, τη μεγαλύτερη που είχε συμβεί ως τότε, με ένα ποσοστό της τάξεως του 90% των ζώων και των φυτών να εξαφανίζονται εξαιτίας μία πολύ έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας. Τότε εξαφανίστηκαν οι τριβολίτες.

Με την έλευση του Μεσοζωικού αιώνα (250-66 εκ. χρόνια πριν), αρχίζει στη γη η κυριαρχία των ερπετών. Μετά από μία ακόμη μαζική εξαφάνιση στο τέλος της Τριαδικής περιόδου, οι δεινόσαυροι μεσουρανούν στη γη  σε ολόκληρη την Ιουρασική και την Κρητιδική εποχή. Παράλληλα εμφανίζονται και τα ανθοφόρα φυρά και τα μικρόσωμα θηλαστικά, τα μόνα που θα επιβιώσουν μετά από την πτώση του μετεωρίτη, 66 εκ. χρόνια πριν, στη θαλάσσια περιοχή της χερσονήσου του Γιουκατάν στο Μεξικό, που θα οδηγήσει τις τρομερές σαύρες στον αφανισμό.

Μόνο κατά τον Καινοζωικό αιώνα που ακολούθησε επρόκειτο να επικρατήσουν τα θηλαστικά και τα πουλιά στη γη. Τα τελευταία αποτελούν τους μοναδικούς εν ζωή συγγενείς των δεινοσαύρων, αφού τα φτερά τους αναπτύχθηκαν από τα αδύναμα μπροστινά πόδια των δεινοσαύρων που χρησίμευαν σαν χέρια. Οι πρώτοι ανθρωπίνοι που περπατούσαν όρθιοι, αλλά ζούσαν κυρίως πάνω σε δέντρα ήταν οι αρδιπίθηκοι, έξι με επτά εκατομμύρια χρόνια πριν. Οι Αυστραλοπίθηκοι-η περίφημη Λούσυ -ξεκίνησαν το ταξίδι τους στη γη με κοιτίδα την Αφρική πριν από 3,5 περίπου εκατομμύρια χρόνια, για να μας οδηγήσουν στους ανθρωπίδες του γένος Homo,  την εξέλιξη των Αυστραλοπιθήκων ένα εκατομμύριο περίπου χρόνια πριν. Το είδος μας Homo sapiens sapiens αριθμεί μονάχα 200.000 χρόνια περίπου πριν. Πώς ήταν όμως αλήθεια η μορφή της γης κατά τη διάρκεια όλων αυτών των εκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης;

Πριν από 570 με 510 εκατομμύρια χρόνια ο φλοιός της γης ήταν χωρισμένος στη Γκοντβάνα και τη Λαυρασία. Η Γκοντβάνα αρχικά ήταν κι αυτή χωρισμένη σε ανατολική και δυτική Γκοντβάνα, πριν ενωθεί σε μία ενιαία υπερήπειρο. Η Λαυρασία ήταν η μικρότερη που βρισκόταν βορειότερα και αποτελούταν από ό,τι ονομάζουμε εμείς σήμερα Ευρασία. 335 εκατομμύρια χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια του Παλαιοζωικού αιώνα οι δύο υποήπειροι αυτές συνενώθηκαν στην Παγγαία, την οποία περιέβαλε ένας μονάχα ωκεανός  η Τηθύς.

Η διάσπαση της Παγγαίας ξεκίνησε περίπου 175 εκατομμύρια χρόνια πριν, δηλαδή κατά τη διάρκεια του Μεσοζωικού αιώνα, την εποχή των δεινοσαύρων. 50 εκατομμύρια χρόνια πριν ο Ατλαντικός ωκεανός ήταν ακόμη πολύ στενός και οι ήπειροι βρίσκονταν υπό διαδικασία διάσπασης και σχηματισμού. Το Αιγαίο πέλαγος είναι ακόμη  πιο πρόσφατος σχηματισμός, περίπου 2 εκατομμύρια χρόνια πριν και προήλθε από τη διάσπαση της Αιγηίδας, της ενιαίας ξηράς που υπήρχε κάποτε στη θέση της ηπειρωτικής Ελλάδας και του Αιγαίου.

Οι ήπειροι της γης όμως είχαν ήδη πάρει τη σημερινή τους θέση, μετά από εκατομμύρια χρόνια μετακινήσεων στην ανατολή του καινοζωικού αιώνα, δηλαδή 66 εκατομμύρια περίπου, απομακρυνόμενες και συγκρουόμενες διαρκώς μεταξύ τους και σχηματίζοντας όλες τις ψηλές οροσειρές του πλανήτη μας, τις Άλπεις, τα Ιμαλάια και τις Άνδεις. Μάρτυρες της έντονης αυτής γεωλογικής δραστηριότητας της υπερδραστήριας γης μας και της ιστορίας της αποτελούν ιδιαίτεροι γεωλογικοί σχηματισμοί στην Αυστραλία, στη Γη του Πυρός ακόμη και στη Σκοτία.

Η γη όμως συνεχίζει να εξελίσσεται και να αλλάζει ακόμη και σήμερα με ρυθμούς που έχουν επιταχυνθεί από την ανθρώπινη επίδραση, η οποία ίσως μας οδηγήσει σε μία ακόμη μαζική εξαφάνιση, αν δεν δράσουμε γρήγορα.