Ποίηση «στη διαπασών»

Γράφει η Ελένη Λόππα //

Ελένη Αρτεμίου–Φωτιάδου, “Φώτα στη διαπασών”, εκδ. Μανδραγόρας, 2022

Η δωδέκατη ποιητική συλλογή της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου, με την παράξενη σύνθεση των λέξεων στον τίτλο, Φώτα στη διαπασών, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια θεατρική παράσταση εν εξελίξει, αφού κάθε ποίημα σχεδόν αναφέρεται σε κάποιο στοιχείο του θεάτρου, σε θεατρικούς συγγραφείς και έργα ή σε πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες του διεθνούς θεατρικού ρεπερτορίου από την αρχαιότητα ως σήμερα. Άλλωστε, και το μότο που προηγείται της συλλογής, με τη φράση του Σαίξπηρ, Όλα είναι μια παράσταση, αυτό επισημαίνει.

Η συλλογή περιλαμβάνει συνολικά 70 ποιήματα, από τα οποία τα λιγότερα αναφέρονται, και με τον τίτλο τους ακόμα, σε ποικίλα θέματα (π.χ. Ασκήσεις επί λίθου, σελ. 9, Κοινωνιολογία των ονομάτων, σελ. 58, Ο μονόλογος του φεγγαριού, σελ. 59, κ.ά) και έτσι διαφοροποιούνται από την πλειονότητα των άλλων ποιημάτων που, όπως επισημάναμε, αναφέρονται σε θεατρικές παραστάσεις.

Η ποιήτρια χρησιμοποιεί έναν πλούτο εκφραστικών μέσων, όπως τολμηρές μεταφορές: Τρυπάς τα μάτια μου με λέξεις ακατέργαστες (σελ. 9), μεγάλωσε γράφοντας μέσα του μηδενικά, Το δέρμα μια συστάδα από καμένα σπίρτα (σελ.13), Στων βράχων μου το αλάτι αναδύομαι (σελ. 17), κ.ά.

Εντυπωσιακές προσωποποιήσεις, όπως: Και τ΄άνθη σε λανθάνουσα ηλικία (σελ.12), Η μουσική θρήνος θαλάσσης (σελ. 19), Γιατί η ομορφιά σώζει τον κόσμο μου με τόσο κόπο; (σελ. 20), Η οικειότητα των λέξεων/μπορεί να φτιάξει ένα καράβι μαζί και θάλασσα (σελ. 25), κ.ά.

Έντονες παρομοιώσεις, όπως; Όταν φουσκώνει σαν ποτάμι το φεγγάρι, Σαν ροζ φουστάνι στα σεντόνια της ανατολής (σελ. 28), Και κύλησε σαν άστρο από σύμπαν γενναιόδωρο (σελ. 31), Στα ερτζιανά αφήνεται η λέξη σαν εκτόξευση πυραύλου (σελ. 32), Μπορεί να λιώσει σαν άστρο στο στόμα μου (σελ. 33), κ.ά.

Ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει την ποίηση της Ελένης Αρτεμίου-Φωτιάδου είναι η αντιστροφή, η υπονόμευση στο νόημα των λέξεων που συνδέονται μεταξύ τους, όχι μόνο στον τίτλο της συλλογής, Φώτα στη διαπασών, αντί Ήχοι στη διαπασών, αλλά και στους τίτλους ή στο σώμα των ποιημάτων: π.χ. Ασκήσεις επί λίθου (σελ. 9), αντί επί χάρτου, Σπαρτιάτης που τον έθρεψε ο μέλανας θυμός (σελ. 13), αντί ο μέλανας ζωμός, Ο σκοπός αγοράζει τα μέσα (σελ. 20), αντί ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, Ο από μηχανής θνητός (σελ. 27), αντί ο από μηχανής Θεός, Βήματα αρπαγής ο χορός των αδικημένων (σελ. 29), αντί ο χορός των μεταμφιεσμένων (παραπέμπει στην όπερα του Βέρντι, 1859), Να ζει κανείς ή να επιζεί; (σελ. 30), αντί να ζει κανείς ή να μη ζει; (Άμλετ, Σαίξπηρ), Ανεπίδεκτη αποστηθίσεως (σελ. 44), αντί ανεπίδεκτη μαθήσεως, Το μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη μέρα (σελ. 48), αντί το μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη νύχτα (παραπέμπει στο θεατρικό αυτοβιογραφικό έργο του Ευγένιου Ο’ Νιλ, 1956),  Κορίτσια με τα λυτά πρωινά (σελ. 49), αντί με τα λυτά μαλλιά, Αθέατη η άλλη όψη της ανάγκης (σελ. 59), αντί η άλλη όψη της σελήνης, Όνειρο χειμερινής νύχτας (σελ. 60), αντί καλοκαιρινής, (Σαίξπηρ), Λεωφορείον οι πόθοι (σελ. 61), αντί λεωφορείο ο πόθος (Τ. Ουίλιαμς), Σήμερα αντιστεκόμαστε με νύχια και με λόγια (σελ.76), αντί με νύχια και με δόντια, (παραπέμπει στο θεατρικό έργο του Θόρντον Ουάιντλερ, 1942), Ωρολογιακή μέρα (σελ. 80), αντί βόμβα.     

Αντίστοιχα με αυτού του είδους τις αντιστροφές, έχουμε και αρκετά παιχνίδια λέξεων, όπως για παράδειγμα: Φτερά από πτήσεις και πτώσεις (σελ. 15), με τις παρηχήσεις του πτ, Δοσοληψίες χώρια απ’ τη χώρα μας (σελ. 25), με παρηχήσεις του χ και του ρ, Θεοί της ανοχής/Θνητοί συνενοχής (σελ. 28).

Από τη θεατρική σκηνή που στήνει μπρος στα μάτια μας η ποιήτρια, με καταπληκτική μαεστρία, παρελαύνει μια πληθώρα διάσημων υπαρκτών και μυθολογικών προσώπων όλων των εποχών, όπως: Η Μήδεια και ο Ευριπίδης στο Μήδεια χωρίς Ευριπίδη (σελ. 17), ο Οιδίπους τύραννος, ο Αίαντας, ο Αισχύλος, ο Αγαμέμνονας, η Αγία Τηλλυρία, στο ποίημα Αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας (σελ. 18-19), ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι στο Η ντίβα και η μαρκίζα (σελ. 20), ο Λουίτζι Πιραντέλο στο Αυτοσχεδιασμός (σελ. 23), ο Μπέκετ με τον Γκοντό του, η Βιρτζίνια Γουλφ, ο Λόρκα, η Αντιγόνη στο Prova generale (σελ. 28), ο Άρης στο Διαχρονικά τραγικοί (σελ. 29), ο Άμλετ στο Να ζει κανείς ή να επιζεί; (σελ. 30), ο Αδάμ, η Εύα, στο Έργο εποχής (σελ. 33-35), ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα στο Ένα μπαλκόνι στη Βερόνα μου (σελ. 38), η Δυσδαιμόνα, η Ιοκάστη και η Ιουλιέτα  στο Το ρεπερτόριο για την επόμενη σεζόν (σελ. 39), ο Βιβάλντι στο Ανεπίδεκτη αποστηθίσεως (σελ. 44), και πάλι η Ιοκάστη,  ο Οιδίποδας και ο μυθολογικός Κέρβερος στο Ιοκάστη στη σκηνή της κάθαρσης (σελ. 50), η Κάθριν, η Ιουλιέτα, η ΄Αννα Καρένινα, η Σκάρλετ, η Φερμίνα Δάσα στο Αρχέτυπο (σελ. 53), η Μαρία, η Ελένη, ο Μενέλαος, οι Ιφιγένειες, ο Ιούδας στο Κοινωνιολογία των ονομάτων (σελ. 58), ο Λόρκα στο Ο μονόλογος του φεγγαριού (σελ. 59), η Μπλανς, η Εύα, στο Λεωφορείον οι πόθοι (σελ. 61), ο Τενεσί (Ουίλιαμς) στο Ένα ευτυχισμένο τριαντάφυλλο στο στήθος (σελ. 63), η Έμιλυ (Ντίκινσον) και ο Θόρντον Ουάιλντερ στο Η μικρή μας πόλη ή Είμαι η Έμιλυ και είσαι ο Θόρντον Ουάιλντερ (σελ. 64-65), ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα στο Ρωμαίος και Ιουλιέττα σε επανάληψη (σελ. 66), η Δυσδαιμόνα στο Δυσδαιμόνα παντός καιρού (σελ. 67), ο Τολστόι (υπονοείται) στο Πόλεμος σε περιοδεία (σελ. 76), ο Τσέχοφ (ανώνυμα) στο Τρεις αδελφές (σελ. 69), ο Σαίξπηρ, ο Αϊνστάιν, η μυθολογική Σφίγγα, ο Όμηρος, ο Αριστοφάνης, ο Τσέχοφ, ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο Σάμουελ Μπέκετ, ο Τενεσί Ουίλιαμς, η Σιμόν ντε Μποβουάρ, η Μέριλιν Μονρόε στο Σχόλια που έχουν γραφτεί για το έργο (σελ. 88-89).

Αλλά, εκτός από πρόσωπα, μνημονεύονται και κάποιοι τόποι, όπως: η Θήβα (Αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας, σελ. 18-19), η Ρώμη (Έργο εποχής, σελ. 33), η Βερόνα (Ένα μπαλκόνι για τη Βερόνα μου, σελ.38 και Ρωμαίος και Ιουλιέττα σε επανάληψη, σελ. 66), οι κρεμαστοί κήποι της Βαβέλ αντί της Βαβυλώνας (Η αυλή των χαμένων θαυμάτων, σελ. 68), η Αχερουσία λίμνη και η Ερυθρά θάλασσα (Φώτα στη διαπασών, σελ. 71).

Στη θεματολογία της ποιητικής συλλογής διαπιστώνουμε μια ενδιαφέρουσα ποικιλία, αφού, εκτός από όλους τους συντελεστές και τις διαδικασίες μιας θεατρικής παράστασης (συγγραφείς, έργα, μεταφραστές, audition, διανομή ρόλων, πρωταγωνιστές, τον από μηχανής θεό, ταξιθέτηση, φωτισμό, σκηνοθετικές οδηγίες, σημείωμα του σκηνοθέτη, μεταφορά βιβλίου στη σκηνή, αυτοσχεδιασμό, φωνολογική πρόνοια, ατάκες που μεγαλώνουν τον ρόλο, αμπιγιέζ, prova generale, θεατρικό αναλόγιο, θέατρο στο ραδιόφωνο, κωμωδία, κουίντες, finale, κριτικά σημειώματα, σχόλια που έχουν γραφτεί για το έργο), περιλαμβάνει και θέματα που σχετίζονται με την αγάπη, τον έρωτα ή την απώλειά του, όπως: (Ελεύθερη μετάφραση και διασκευή, σελ.24, Απόδοση στα ελληνικά, σελ. 25, Χωρίς μικρόφωνο, σελ. 26, «Σ΄αγαπώ» για μια αρχή ή ένα τέλος, σελ. 31, Θέατρο στο ραδιόφωνο, σελ. 32, Ένα μπαλκόνι για τη Βερόνα μου, σελ. 38, Μεταφρασμένο έργο, σελ. 40, Θεατρικό αναλόγιο, σελ. 46-47, Αρχέτυπο, σελ. 53, In medias res, σελ. 54-55, Ατάκες που μεγαλώνουν τον ρόλο, σελ. 56, No comment, σελ. 57, Όνειρο χειμερινής νύχτας, σελ. 60, Λεωφορείον οι πόθοι, σελ. 61, Ένα ευτυχισμένο τριαντάφυλλο στο στήθος, σελ. 63, Ρωμαίος και Ιουλιέττα σε επανάληψη, σελ. 66, Δυσδαιμόνα παντός καιρού, σελ. 67).

Ελένη Αρτεμίου-Φωτιάδου

Παραθέτω κάποια παραδείγματα από ποιήματα ή αποσπάσματα ποιημάτων που αναφέρονται στην αγάπη και στον έρωτα ή στην απώλειά τους. Και πρώτα-πρώτα στο συγκλονιστικό εναρκτήριο ποίημα της συλλογής, με τον σημαδιακό τίτλο που παίζει με τις λέξεις και τελειώνει με μια ευχή:

Παίρνεις μια πέτρα/χαράζεις στο μέτωπό μου έναν σταυρό/Τρυπάς τα μάτια μου με λέξεις ακατέργαστες/Και ξέρω/πως στην εποχή του λίθου θα σ συναντήσω/Όλα ασύμμετρα θα είναι και βαριά/για να βαστάξουνε τα λόγια και τα χρόνια/Να ήμασταν έστω /μια χάρτινη άνοιξη/Ν’ ανθίζουμε για να καούμε/,(Ασκήσεις επί λίθου, σελ. 9).

{…}Η αγάπη έχει πάντα τρία φωνήεντα/Αλλάζει/Αξίζει/Κυριαρχεί/Ο έρωτας ισοψηφεί με τρεις σιωπές/Αναμονή/Παγίδα/Άγνωστο/Κάποιος να δει το λεξικό/Απ’ τα παλιά/στα τωρινά/και στα μελλούμενα//Απόδοση πλέον στο κόκκινο της γλώσσας και του αίματος/ (Απόδοση στα ελληνικά, σελ. 25).

{…} Πώς μεταφράζεται το ουρλιαχτό στον έρωτα/ανάμεσα σε αυγερινό και νύχτα/Ποιο κοσμικό αυγό θα τον γεννήσει/Και είναι ο φτερωτός θεός/η πρώτη ύλη για τα ποιήματα/δεύτερη είν’ο θάνατος/τρίτη ο θάνατος του έρωτα/Ύστερα όλοι οι φόνοι/ (Μεταφρασμένο έργο, σελ. 40).

Στο παρακάτω επίσης συγκλονιστικό ποίημα κατονομάζονται διάσημες γυναίκες/ηρωίδες έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας που αγάπησαν και αγαπήθηκαν με πάθος.

Αρχέτυπο

Αν δεν θυμάσαι/ποια ήμουν κάποτε για σένα/ποια είμαι πάντοτε για μας/παραμένω Αρχέτυπο αγάπης/Θα απαντήσω αν φωνάξεις/Κάθριν/Ιουλιέτα/Άννα Καρένινα/Σκάρλετ/Φερμίνα Δάσα//Το όνομα στα χρόνια της αγάπης/Γράψε επώνυμο στον έρωτα/σβήσε τον θάνατο/και έλα/ (σελ. 53).

{…}Όταν αποχώρησες/τα μάτια είχανε χάσει το κοίταγμά τους/Ξεσπούσε η πυρκαγιά ανάμεσά μας/Καραδοκούσε η τέφρα/{…}Άκουγα μέσα μου τα βήματά σου/να χάνουν τον γνώριμο ρυθμό/{…}Βγήκα από τη σκηνή σου όπως μπήκα/Ήδη νεκρή/ (In medias res, σελ. 54-55).

{…}Τα χείλη σου τα μάτια σου/ενεργειακά κοσμήματα/ξορκίζουνε την ήττα//Ένας γυάλινος κόσμος είμαι/που μόνο εσύ θρυμματίζεις/Κόβεσαι/μπαίνεις στο αίμα μου/, (Ατάκες που μεγαλώνουν τον ρόλο, σελ. 56),

{…}Ακουμπάς ένα κεφάλι σου στα χέρια μου/Σκέψου μου λες/Ακουμπάς μια καρδιά/Νιώσε μου λες/Μην είσαι άγαλμα/Κρύο το μάρμαρο/Όμως το βλέμμα σπίρτο/ανάβει τη φωνή/Ψηλάφισε αυτό που όλο φεύγει/Βρες τον διακόπτη/Φωταγώγησέ μας//{…}(No comment, σελ. 57),

 Ο Έρωτας/άξιος πάντα για ρόλο πρωταγωνιστικό/όταν ξεχνάει τα λόγια/όταν αναγκαστικά αυτοσχεδιάζει/Όσα μιλήσανε τα μάτια και τα χέρια/δεν μπόρεσε ποτέ η γλώσσα/ πιστά να μεταφράσει/, (Κριτικό σημείωμα ΙΙ, σελ.87).

Στην αγάπη όμως υποκλίνεται το ποιητικό υποκείμενο:  «Στην αγάπη που απομνημονεύει τρυφερότητα» (Υποκλίνομαι, σελ. 84).

Κάποια άλλα ποιήματα αναφέρονται στην απόγνωση και στη λύπη, όπως: (Βιογραφικό σημείωμα του συγγραφέα, σελ. 11, Διανομή ρόλων με σειρά εμφάνισης, σελ. 12, Μήδεια χωρίς Ευριπίδη, σελ. 17, Αρχαίο θέατρο Σαλαμίνας, σελ. 18-19, Η ντίβα και η μαρκίζα, σελ. 20, Μαύρη κωμωδία, σελ. 21, Μονόλογος για audition, σελ. 41, Θέατρο σκιών, σελ. 42, Μαριονέτα, σε. 77, Λόγια σιωπής, σελ. 80, Φωνολογική πρόνοια, σελ. 81, Θορυβοποιός, σελ. 82, κ.ά). Παραθέτω κάποια παραδείγματα:

Άνοιξε νύχτα το στερνό σεντόνι/Έχω ένα τραγούδι ακόμα/Μέσα στη νύχτα φωτίστε με τα λόγια σας/μία σκιά που απέμεινε απ’ το δικό μου σώμα/Κατανοήστε πως δεν ήμουνα εγώ/Το χέρι μόνο με κινούσε/Τώρα μπορείτε να αποσυνδέσετε/τα μέλη μου ένα προς ένα/για να με ρίξετε στα δάκρυα/Μια χάρτινη φιγούρα είμαι/που κλαίγοντας διαλύεται/και αναχωρεί/ (Θέατρο σκιών, σελ.42)   

Και ένα απόσπασμα από το δραματικό και αντίστοιχο νοηματικά, Μαριονέτα, (σελ. 77):

Εσύ σε μονόλογο και παραλήρημα/Εγώ σε χορό αυτοσχεδιασμού/Μιλάς ενώ κινούμαι/Κάθε σου λέξη και μια καινούρια μου φιγούρα/Μα πώς επιτυγχάνω πλέον/αντιστοιχία λέξεων και πράξεων/χωρίς να φαίνεται ότι μιμούμαι/ή αντιγράφω/όσα πειθήνια ακολουθώ/{…}Ποιος είναι εν τέλει ο δικός μου ρόλος/αφού επιλέγεις να είμαι μονάχα σκηνικό//Υποβολείο ακούγεται αναπάντεχα/Κάποιος υπαγορεύει λέξεις/κι απαγορεύει συναίσθημα/.

Απόγνωση όμως εκφράζουν και τα λόγια της Ιοκάστης και συγχρόνως μια έκκληση προς τους θεατές: {…}Αγαπητοί θεατές/μπορείτε να ακούσετε αλλά μη δείτε/Απαρνηθείτε τον ρόλο σας/Αγκαλιάστε με κατανόηση τον δικό μου//Μη βιαστείτε να κατακρίνετε την αυτοχειρία/Ποιος μπορεί να ζήσει ορθώνοντας μαρμάρινο/ένα κορμί που σμίλεψαν με πόθο/σύζυγος και γιος μαζί/Κοχλάζει το αίμα που μας σμίγει/Είναι ώρες που με μισώ/πιο πολύ από όσο με απεχθάνεται το έθιμο της Θήβας/{…} (Ιοκάστη στη σκηνή της κάθαρσης, σελ. 50-51).

Απόγνωση και αγωνία εκφράζει επίσης το ποιητικό υποκείμενο, αλλά συγχρόνως επισημαίνει τον ιαματικό ρόλο της ποίησης στο Η μικρή μας πόλη ή Είμαι η Έμιλυ και είσαι ο Θόρντον Ουάιντλερ (σελ. 64-65), όπου η ποιήτρια αναπαριστά μια νοερή συνομιλία της Έμιλυς Ντίκινσον με τον θεατρικό συγγραφέα Θ. Ουάιντλερ και το έργο του, «Η μικρή μας πόλη» (1938): {…}Ίσως λίγοι οι ποιητές κι οι άγιοι/που εκτιμούνε τη ζωή καθώς περνά/Την κόβουν φέτες σαν πορτοκάλι/για να ρουφήξουν τον χυμό ως το μεδούλι/Οι άλλοι χώνονται στη σκόνη/{…}Όλα τα ζήσαμε κι όλα χαθήκαν/Πώς να το πεις με λόγια, πώς ν’ αντέξεις/Ίσως η ποίηση παλεύεται καλύτερα/στα δύσκολα του βίου μονοπάτια/.

Στο ποίημα Υποκλίνομαι (σελ. 84)το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει με θαυμασμό σε α’ ενικό: «{Υποκλίνομαι}στην ποίηση που παράγει ήθος».

 Στο παρακάτω ποίημα αναφέρεται ειρωνκά για τη λύπη:

Φωνολογική πρόνοια

Έχει μια ισορροπία η Λύπη/Δύο φωνήεντα/Δύο σύμφωνα/Σκοπιμότητες μάλλον/κοινωνικής ευαισθησίας/Με τέτοιο ισοζύγιο/μπορείς ευκολότερα/σε αχ και βαχ να τη βαστάξεις/ (σελ. 81).

Ένα άλλο ποίημα εκφράζει με δραματικό τρόπο την ανάγκη για αγάπη. Είναι ένα είδος έκκλησης:

Ωρολογιακή μέρα/Πατώ σε απουσίες και θρυμματίζομαι/Με ανασυνθέτει όπως όπως μια καινούρια εκδοχή/Υποδύομαι αυτό που θα ήμουν αν με αγαπούσαν/όσοι έγραψαν μέσα μου το όνομά τους/Ας έρθει κάποιος/να με οδηγήσει στη χώρα των πραγμάτων/{…}Στο παγκάκι του πάρκου/κάποιος να έχει ξεχάσει το σακάκι του για μένα/Μεγαλώνω και δεν χαλιναγωγείται πια/στα δάχτυλα το ψύχος/{…}(Λόγια σιωπής, σελ. 80)

Για τον πόλεμο και τα δεινά που προκαλεί διακρίνουμε τρία ποιήματα: Έργο εποχής, σελ. 33-35, Κοινωνιολογία των ονομάτων, σελ. 58 και Πόλεμος σε περιοδεία, σελ. 76.

Το  Έργο εποχής, που εκτυλίσσεται σε τέσσερις θεατρικές σκηνές, αρχίζει στη Ρώμη του 1940, πριν από τον πόλεμο, συνεχίζεται με τη συνειδητοποίηση του πολέμου και τελειώνει με μια πικρή διαπίστωση για τη μοίρα της γυναίκας. Ο χρόνος παίζει καταλυτικό ρόλο στο ποίημα, με αναδρομές στο παρελθόν και προβολές στο μέλλον:

ΣΚΗΝΗ 1{…}Κοιταζόμαστε/Ανυποψίαστοι ακόμη για τον πόλεμο//ΣΚΗΝΗ 2{…}Ένα αυτοκίνητο μες τη νύχτα/κυνηγημένο από τα γεγονότα/θα διασχίζει πάντα τη ζωή μας/Εσύ θα φεύγεις/ενώ εγώ θα επιστρέφω/Δεν υπάρχει χρόνος όπου υπάρχει ζωή/Ώστε λοιπόν ζήσαμε έναν παγκόσμιο πόλεμο/Εγώ κι εσύ/{…}ΣΚΗΝΗ 3/Τελειώνει ο εικοστός αιώνας/Είμαστε πια στο τέλος της διαδρομής/Σκύβεις και μου μιλάς/πάνω από τα άσπρα μου μαλλιά/Σε ακούω με μαύρες μέρες/Αεροπλάνα πετάνε κουβαλώντας ονειροπόλους/Μα εμείς βλέπουμε τις βόμβες να τους τεμαχίζουνε σαν πουλιά/Ποτέ δεν ταξιδέψαμε όσο άντεχαν τα φτερά μας//ΣΚΗΝΗ ΠΑΝΤΑ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ {…}Το έργο θα τελειώσει μόνο/αφού χαθεί όλο το φως/Η ίδια αιώνια ιστορία/Ο άντρας με τον πόθο του/και η γυναίκα των παθών της/.

Στο ποίημα Κοινωνιολογία των ονομάτων γίνεται και πάλι αναφορά στον πόλεμο και στη μοίρα της γυναίκας:

{…}Ο πόλεμος ή κάποια μάχη/έχει σκοτώσει τις γυναίκες πρώτα/αυτές που ξόδεψαν/μα τα παιδιά τους δεν γεννήθηκαν ποτέ/Εύα θα πει ζωή/Μα τελικά υποβόσκει/ένα σύμφωνο θανάτου σε τρία φωνήεντα/Και άφωνη πλέον η ζωή ακολουθεί το ριζικό της//Ας λένε οι γραφές των εποχών/όσα θαρρούν πως ιστορούνται με όνομα γυναίκας/Όλους και όλες η ζωή με όνομα αντρικό/εκ προοιμίου μας βαφτίζει/Αναγραμματισμοί του Ιούδα/ (σελ. 58).

Στο τρίτο ποίημα με τον «πειραγμένο» τίτλο Πόλεμος σε περιοδεία, που παραπέμπει μάλλον στο έργο του Τολστόι, Πόλεμος και Ειρήνη, και όπου και πάλι ο χρόνος παίζει σημαντικό ρόλο, με την εναλλαγή των λέξεων Σήμερα, Χθες, Αύριο, ο πόλεμος εμφανίζεται με όλη του τη φρίκη :

Σήμερα είναι χερσαίες οι απογνώσεις/Χθες καιγότανε η θάλασσα/και το ποτάμι που διασχίζει τους σιτοβολώνες/Αύριο/έξω από την πόρτα μας/ίσως περνά ρακένδυτος ένας στρατός/από χαμένα βήματά μας και ρυθμό/{…}Κι ο ουρανός σχεδόν γαλάζιος/πόσες φορές μας έχει ρίξει νοθευμένο χρώμα/Ποιος είδε βόμβες τόσο γαλανές;/Τόσο κρυστάλινες/Σαν παραμορφωτικός καθρέφτης/Να βλέπει με απελπισία το μέλλον/Σήμερα αντιστεκόμαστε με νύχια και με λόγια/Αύριο μία επίθεση θα χαρακτηρίσει την άμυνά μας//Τι έχουμε άραγε να μισήσουμε/περισσότερο από τον πόλεμο;/Αυτός χωράει όλο το πένθος/ (σελ. 76).

Νοσταλγική αναδρομή στο παρελθόν και στα αθώα παιδικά χρόνια έχουμε στο ποίημα Συνάντηση στον εξώστη, ένα από τα ωραιότερα ποιήματα της συλλογής:

Μπήκα στο γραφείο σου ανυποψίαστη/Στην πρώτη χειραψία/στη δεύτερη ματιά/το αγόρι βγήκε από το παρελθόν/ήρθε κοντά μου με το κόκκινο ποδήλατό του/Και το κορίτσι άφησε στη βεράντα και τα παραμύθια/έναν λύκο που θα’ τρωγε το καλοκαίρι εκείνο/{…}Μου είχες γράψει στα οκτώ μας χρόνια/πως ήμουν σωστή Χρυσομαλλούσα/Εγώ γελώντας σου ανταπέδωσα πως ήσουνα μαζί/κι οι τρεις αρκούδες της ιστορίας της/{…}Ήτανε λες και σε εξώστη αόρατου θεάτρου/παρακολουθούσαμε την παιδική ζωή μας/Ορθάνοικτες οι ρυτίδες των ματιών//Το δάκρυ που έτρεξε/από το βλέμμα σου στο βλέμμα μου/το πίνω ακόμα/ (σελ. 73).

Ένα πολύ εντυπωσιακό ποίημα με θέμα την ελευθερία του ατόμου και βασισμένο στο θεατρικό του Πιραντέλο Απόψε αυτοσχεδιάζουμε, είναι ο Αυτοσχεδιασμός. Όλο το ποίημα είναι μια προτροπή προς το ποιητικό υποκείμενο να αντιδράσει και να βρει την ελευθερία:

Πάρε αξίνα μνήμη, σκάψε εντός/Πάντα θα βρεις αυτό που δεν γνωρίζεις/Μπορείς στον δρόμο να γενείς αμυγδαλιά/Τεντώσου ως την άλλη άκρη, ελιά καρτερική/Βάδισε σαν λιοντάρι/Ο βρυχηθμός διώχνει κραυγές αγνώστου προελεύσεως/Ελευθερώνεσαι/Γίνεσαι αερόστατο μέσα στην πόλη/Στο ξέφωτο ελάφι/Πουλί πάνω από τη λάσπη/{…}Απόψε Λουίτζι αυτοσχεδιάζουμε/{…}Με μονοκοντυλιά ορμάμε στα περιθώρια/μήπως διαρρήξουμε τον φόβο/και νιώσουμε ότι ζούμε//Μου είπες:/Η ελευθερία είναι ανάβαση σε βράχο/Ίσως ματώσεις μα θα φτάσεις ψηλά/Αυτοσχεδίασε λοιπόν/Επιτέλους/προσποιήσου πως είσαι αετός/άνοιξε τα φτερά σου ν’ απολαύσεις τη θέα/(σελ. 23).

Ένα άλλο θέμα που απασχολεί την ποιήτρια είναι αυτό της τεχνολογίας και του ακρωτηριασμού των αισθήσεων και των αισθημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το ποίημα On line streaming:

Η σύγχρονη τεχνολογία/προηγμένη ανεμόσκαλα/{…}Ιδιαιτερότητες της νέας εποχής/Την ώρα που εσύ μιλάς/ακούω μόνο αυτό που υποδύεσαι/μόνο αυτό που θες να μάθω/{…}On line απλώνουμε την επιφύλαξή μας/On line γινόμαστε γραμμές καμπύλες/να πάρουμε το σχήμα της καρδιάς του άλλου/Οι λέξεις μας προσαρμοσμένες σε εικονίδια/Τα εικονίδια προσαρμοσμένα σε βουητό/από άγνωστο σεισμό μέσα μας/On  line ανακαλύπτω την εγγύτητα/τι μας στοιχίζει ο ακρωτηριασμός των αισθήσεων/Ό,τι δεν μπορείς ν’ αγγίξεις/την ώρα που η επιθυμία κατατρώει τα δάχτυλά σου/εν τέλει σε διαπερνά σαν γαλάζιο μαχαίρι μιας θάλασσας/{…}(σελ. 45).

Αλλά και στο διαλογικό ποίημα Θεατρικό αναλόγιο (σελ. 46-47), όπου η σκηνή διαδραματίζεται στο φεγγάρι και εκείνος είναι αστροναύτης, ενώ εκείνη είναι δορυφόρος του, ο έρωτας είναι ψυχρός, «τα αισθήματα ρηχά».

Το ποίημα Ο θάνατος του εμποράκου (σελ. 62), με τίτλο το ομώνυμο θεατρικό έργο του Άρθουρ Μίλερ (1985), απεικονίζει την απογοήτευση και την κατάρρευση του ήρωα, κυρίως στους δύο καταληκτικούς στίχους: Έχουν κατέβει τα ρολά/Έχει κατέβει η ζωή/.

Την ανάγκη για συναδέλφωση και ενσυναίσθηση εκφράζει παραστατικά το ποίημα Η αυλή των χαμένων θαυμάτων (σελ. 68), που παραλλάσσει τον τίτλο Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων του Λιούις Κάρολ (1865): {…}Είναι το μάτι μας σκισμένο σωσίβιο/Πνιγόμαστε/μέσα στα βλέμματα των άλλων//Να μπορούσαμε να βαδίσουμε πάνω στην τρικυμία/Τη δική τους και τη δική μας/Να βγούμε απέναντι/Να στρέψουμε πίσω το πρόσωπο/ν’ απλώσουμε ένα χέρι/.

Την έκφραση του πόνου για τη μοίρα του ανθρώπου εκφράζει το ποίημα Μεταφορά βιβλίου στη σκηνή (σελ. 74):{…}Πώς μεταφέρεται η μελαγχολική φιγούρα ενός ήρωα/αν δεν την κόψεις πρώτα στα δάκρυά της/αγωνιώντας μετά για την έκβαση της ανασύνθεσης//Το κολάζ/που λίγο λίγο φτιάχνεται στο τέλος/τσαλακωμένο πεπρωμένο/ραβδισμένο κορμί/Ο νέος άνθρωπος του πόνου/Ο πάντα άνθρωπος της γης/.

Τέλος, στην ποικιλία των θεμάτων που περιλαμβάνονται στη συλλογή, έχουμε και το ποίημα σε α’ ενικό πρόσωπο Αν πρόκειται να γράψω ένα ποίημα (σελ. 72), όπου το ποιητικό υποκείμενο ετοιμάζεται να γράψει ένα ποίημα και εκφράζει τα συναισθήματά του με έντονες μεταφορές και παρομοιώσεις: {…}Ανοιγοκλείνω την αίσθηση/Βλέπω στο πάτωμα ένα πούπουλο/ή ένα χαρτί προκλητικά λευκό/σαν σύννεφο έτοιμο να στύψει όλες τις λέξεις μου//Ένα πέταγμα σημαίνει πως με καλεί στον ουρανό του/Κι εγώ θα πρέπει με τα μάτια εκεί πρώτα να φτάσω/Να απλώσω την ψυχή ύστερα/κάτω από το πιο βαθύ του χρώμα/Κι ό,τι αισθανθώ θα’ναι/ένα γαλάζιο νεαρό λιοντάρι/που υπερίπταται ενώ βρυχάται μέσα μου/. 

Από όλη αυτή τη μακρά περιήγηση στη θαυμάσια και εξαιρετικά πρωτότυπη ποιητική συλλογή της Ελένης Αρτεμίου –Φωτιάδου, όπου πρωταγωνιστεί το θέατρο, αφού αυτό «αναδεικνύει την ειλικρίνειά μας» και αφού «όλα είναι μια θεατρική παράσταση», όπως διατείνεται ο Σαίξπηρ, ερχόμαστε ξανά στην πραγματικότητα μαγεμένοι ακόμη από τον τρόπο που χειρίζεται τα θέματά της, από τον χειμαρρώδη λόγο της, τον πλούτο των εκφραστικών της μέσων, τις εναλλαγές των ρηματικών προσώπων και κυρίως από την αγάπη με την οποία προσεγγίζει το θέατρο, τους συγγραφείς, τα έργα και τους ήρωές τους. Πρόκειται σίγουρα για μια ποίηση «στη διαπασών» που εντυπωσιάζει βαθιά και εντυπώνεται ανεξίτηλα στο μυαλό του αναγνώστη.