Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Καταστατικές αρχές κοινωνικής φιλοσοφίας
23/04/2024, 9:42 μμ

Καταστατικές αρχές κοινωνικής φιλοσοφίας

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης //

 

 

 

Γιώργος Ν. Πολίτης «Ελευθερία και εξουσία», Καταστατικές αρχές Κοινωνικής Φιλοσοφίας, Αθήνα 2010

 

«Οι φιλόσοφοι έχουν απλώς εξηγήσει τον κόσμο με διάφορους τρόπους, αυτό που έχει σημασία είναι να τον αλλάξουμε», είχε πει κάποτε ο Γερμανός φιλόσοφος, Karl Marx. Τη ρήση του επιδοκιμάζει ο Έλληνας καθηγητής Φιλοσοφίας, Γιώργος Ν. Πολίτης, συμπληρώνοντας όμως ότι η κατανόηση του κόσμου πρέπει να προηγείται της όποιας αλλαγής του. Δεδομένης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, παρατηρεί, μια αλλαγή του κόσμου κρίνεται πλέον επείγουσα. Πώς όμως μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο; Ο Πολίτης υποστηρίζει ότι τα εχέγγυα της αλλαγής του κόσμου δεν μπορεί παρά να τα έχει η φιλοσοφική σκέψη, αφού εκείνη προτάσσει την προτεραιότητα των ηθικών αξιών απέναντι στα οικονομικά μεγέθη. Γι’ αυτό και στο βιβλίο του προσπαθεί να υπερασπιστεί το κύρος της απέναντι στο σύγχρονο επιστημονισμό, πτυχή του οποίου είναι και ο οικονομισμός. Το βιβλίο διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια, με το πρώτο να εισάγει τις κεντρικές έννοιες της κοινωνικής φιλοσοφίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο, ξετυλίγεται η ιστορική απόπειρα επικράτησης των επιστημών και η επέκταση του επιστημονικού τρόπου σκέψης ακόμη και στο φιλοσοφείν: θετικισμός, λογικός θετικισμός και ιστορικισμός ήταν τα κύρια ρεύματα που επεδίωξαν την αντικατάσταση της φιλοσοφίας από τις επιστήμες.  Σημείο τομής αποτέλεσε το βιβλίο του Αυστριακού φιλοσόφου Wittgenstein Λογικοφιλοσοφική Πραγματεία. Ο λεγόμενος «Κύκλος της Βιέννης», η ομάδα των Schlick, Carnap, Neurath και άλλων επιφανών στοχαστών που προέκυψε τότε υπό την επιρροή του, ήταν το αποκορύφωμα του θετικισμού. Το βιβλίο παρακολουθεί στενά τις αμφισβητήσεις και τελικά τη σταδιακή κατάρρευση αυτού του τρόπου σκέψης κατά το β’ μισό του 20ού αιώνα, μέσα από τα κείμενα των Φιλοσόφων της Επιστήμης Popper, Kuhn και Feyerabend. Στο τρίτο κεφάλαιο, η επιχειρηματολογία του συγγραφέα γίνεται στο χώρο των κοινωνικών προβλημάτων, όπου η κοινωνική φιλοσοφία ανταγωνίζεται τις κοινωνικές επιστήμες. Πιο συγκεκριμένα, παραθέτοντας μια επιστολή του συγγραφέα George Orwell όπου αναφέρεται ότι η πραγματική διαμάχη που έλαβε χώρα στον ισπανικό Εμφύλιο του 1937 δεν ήταν ανάμεσα σε Σοσιαλιστές και Φασίστες αλλά ανάμεσα σε ελευθεριακούς και εξουσιαστικούς, ο Γιώργος Ν. Πολίτης ισχυρίζεται ότι ο κύριος διαχωρισμός ανάμεσα στις κοινωνικοπολιτικές ιδεολογίες δεν ήταν  οικονομικός (Δεξιά VS Αριστεράς), αλλά ηθικός: θεμέλιό του ήταν η ιεράρχηση ως προτεραιότητας της ελευθερίας ή της εξουσίας αντίστοιχα. Με βάση αυτά τα δύο αντιτιθέμενα ιδεώδη ο Πολίτης διαιρεί τους διάφορους Οικονομολόγους και πολιτικούς στοχαστές σε δύο κατηγορίες: τους εξουσιαστικούς, όπου κατά τη γνώμη του εντάσσονται ο Tomas Hobbes, Jean Jacques Rousseau και πρώτος απ’ όλους ο Karl Marx, και τους ελευθεριακούς, όπου ανήκουν ο Άγγλος φιλόσοφος John Locke και όλοι οι Αναρχικοί θεωρητικοί. Αντιτιθέμενος στην κλασική διάκριση φιλελευθερισμού (Δεξιά) και σοσιαλισμού (Αριστερά), ο συγγραφέας θεωρεί τις οικονομικές συγκλίσεις και αποκλίσεις δευτερεύουσες σε σχέση με αυτή την ηθική διάκριση.

 

Γιώργος Ν. Πολίτης

 

Έτσι μάλιστα ερμηνεύεται από τον ίδιο η Τρομοκρατία που ακολούθησε τη Γαλλική Επανάσταση, όπως και τη Ρωσική: βασικό αίτιο ήταν όχι οι οικονομικές αστοχίες των πρωτεργατών τους, αλλά η αντίληψη των θεωρητικών στοχαστών, Rousseau και Marx αντίστοιχα, ότι η ελευθερία μπορεί και είναι θεμιτό να περιοριστεί για χάρη ενός προκαθορισμένου σκοπού. Πολύ περισσότερο, η βία που υπέστησαν οι μεγάλες μάζες μέσα στα ολοκληρωτικά καθεστώτα του εικοστού αιώνα (φασισμός, ναζισμός) ήταν συνέπεια του περίφημου «σχεδίου του διαφωτισμού», δηλαδή της άποψης ότι η ανθρώπινη ιστορία κατευθύνεται αιτιοκρατικά σε ένα σκοπό, τον οποίο οφείλουμε να επισπεύσουμε με κάθε κόστος. Το κεφάλαιο ολοκληρώνεται με μια εξαντλητική ιστορική αναδρομή στον ισπανικό Εμφύλιο (1937), όπου συγκρούστηκαν  οι ελευθεριακοί (αναρχικοί) με τους εξουσιαστικούς (μαρξιστές), οι οποίες αποτελούσαν όχι δύο αντιτιθέμενες οικονομικές αναλύσεις αλλά δύο διαφορετικές ιεραρχήσεις προτεραιοτήτων (ελευθερία ή εξουσία). Ο συγγραφέας συμπεραίνει στη συνέχεια ότι η ελευθερία ήταν ο λόγος της ιστορικής αποτυχίας των αναρχικών και η παράλειψή της ο λόγος της ακόμη μεγαλύτερης αποτυχίας των μαρξιστών να οικοδομήσουν στην Ε.Σ.Σ.Δ την κατάσταση που είχε κατά νου ο Marx. Έχοντας λάβει ξεκάθαρα θέση υπέρ της ελευθερίας και ειδικότερα του πολιτικού και του οικονομικού φιλελευθερισμού, ο συγγραφέας παρακολουθεί τις νέες μορφές που έχουν πάρει η Δεξιά και η Αριστερά στο σύγχρονο κόσμο. Ξεκαθαρίζει βέβαια ότι προβλήματα όπως η οικολογία δεν αποτελούν μονοπώλιο καμιάς από τις δύο κατευθύνσεις. Κατά τον συγγραφέα, οι κυριότερες κατευθύνσεις της σύγχρονης Δεξιάς είναι πλέον η σοσιαλδημοκρατία του Keynes, που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά μια ηπιότερη μορφή (οικονομικού) φιλελευθερισμού και ο νεοφιλελευθερισμός του Hayek. Αντίστοιχα, στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, ύστερα από την ιστορική αποτυχία και κατάρρευση των κομουνιστικών καθεστώτων, προέκυψαν νέα ρεύματα που αναθεώρησαν ορισμένες από τις κυριότερες θέσεις του Marx (ντετερμινισμός, δικτατορία του προλεταριάτου), δημιουργώντας τον Ευρωκομουνισμό, ο οποίος επικροτεί τον πολυκομματισμό και την ύπαρξη κοινοβουλίων, διοχετεύοντας σοσιαλιστικά ιδεώδη στους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους (π.χ. εκπαίδευση).

Ένας άλλο παράδειγμα είναι ο φροϋδομαρξισμός του Marcuse, αλλά και η μέχρι στιγμής τελευταία αναθεώρηση: ο σοσιαλφιλελευθερισμός του Giddens, του Bobbio και του Rosselli. Στην πραγματικότητα, διατείνεται ο Πολίτης, ο σοσιαλφιλελευθερισμός δεν είναι «σοσιαλισμός», με την κυριολεκτική σημασία του όρου, αλλά μονάχα μια προσαρμογή του φιλελεύθερου συστήματος στις νέες κοινωνικές συνθήκες. Καθώς έχει την ικανότητα να ελίσσεται και να τροποποιείται διαρκώς, το φιλελεύθερο σύστημα κρίνεται από τον ίδιο ως το μέχρι στιγμής καταλληλότερο για την εξασφάλιση ειρήνης και ευημερίας στα σύγχρονα κράτη.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top