Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο ιμπεριαλισμός ως ο μεσημβρινός του χάους
23/04/2024, 9:40 μμ

Ο ιμπεριαλισμός ως ο μεσημβρινός του χάους

Γράφει ο Σταύρος Νικολαΐδης // *

 

 

 

Κόρμακ Μακάρθυ, «Αιματοβαμμένος Μεσημβρινός ή Το Δειλινό Κοκκίνισμα στη Δύση» (Εκδ. Gutenberg), Μετάφραση Γιώργος Κυριαζής

 

Το 1854 ήταν το πρελούδιο του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου, με τα γεγονότα που έγιναν γνωστά ως Αιματοβαμμένο Κάνσας (Bloody Kansas), και αιτία είχαν το φλέγον ζήτημα της δουλείας. Μεταξύ 1846-1849 οι Η.Π.Α εισέβαλλαν στο Μεξικό για τον καθορισμό των συνόρων με το Τέξας στο Ρίο Γκράντε, αλλά και πετυχαίνοντας να παραδώσει το Μεξικό το 55% της επικράτειάς του. Τέλος, το 1849 ήταν το έτος των FortyNiners, δηλαδή των 100.000 χρυσοθήρων που έσπευσαν από την Αυστραλία, Ευρώπη και Αμερική στην Καλιφόρνια με σκοπό τον εύκολο πλουτισμό.

Όλα αυτά τα αναφέρουμε για να θέσουμε  στον αναγνώστη μέρος του ιστορικού πλαισίου στο οποίο εκτυλίσσεται η πλοκή του ‘Αιματοβαμμένου Μεσημβρινού’ του Μακάρθυ, αφού τα μέλη της συμμορίας Γκλάντον έδρασαν μεταξύ 1833-1873 ενεργώντας ως μισθοφόροι Αμερικανών και Μεξικανών, για την εξολόθρευση Ινδιάνων.

Ο συγγραφέας παρακολουθεί την συμμορία των μισθοφόρων να διασχίζει ‘τους μεσημβρινούς του χάους’, εστιάζεται σε αποκεφαλισμούς Ινδιάνων, στο πάρσιμο των σκαλπ, στα κομμένα αυτιά Απάτσι που περνούν σε περιδέραιο: «Ο μεσημβρινός του (ανθρώπου) είναι ταυτόχρονα η σκοτεινιά του και το σούρουπο της μέρας του», λέει ο Μακάρθυ. Είναι ένα μυθιστόρημα στο οποίο επικρατεί η βία, (αποκεφαλίζονται μέχρι και μωρά), η ποίηση, (‘Αστρόσπαρτες εκτάσεις γαλαξιών’), ο ρεαλισμός (‘άκουγαν τη συστολή της κόκκινης, κρεάτινης καρδιάς’). Το θέμα του έρωτα απουσιάζει παντελώς, υπάρχει όμως η ανθρωπιά που επιδεικνύει το γυναικείο στοιχείο μέσα σε όλο αυτό το αιματοκύλισμα όταν οι γυναίκες πλένουν τον κοπροφάγο ηλίθιο στο ποτάμι, όπως επίσης και ο οίκτος που επιδεικνύει Το Παιδί, αρνούμενο να εκτελέσει ανθρώπους,

Αλλά προς τι άραγε όλες αυτές οι περιγραφές της ωμής βίας απέναντι σε φυλές Ινδιάνων, σε φτωχούς χωρικούς, σε ζώα (από σκυλιά μέχρι την αρκούδα που χορεύει), απέναντι σε κάθε μορφή ζωής; Οι Ινδιάνοι, the First Nation, υφίστανται μια απροκάλυπτη εθνοκάθαρση από παρακρατικές ομάδες μισθοφόρων, καθώς Μεξικό και Η.Π.Α επιδιώκουν την ομογενοποίηση του πληθυσμού και τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Η βία μπορεί να αναλυθεί με οντολογικά, μεταφυσικά, ή ανθρωπολογικά κριτήρια. Η περιγραφή όμως της βίας και της θηριώδους κακίας των μισθοφόρων στον ‘Αιματοβαμμένο Μεσημβρινό’ είναι πράξη πολιτική, στοχεύει στο να προβάλλει την βίαιη καταστολή των ιθαγενών – δηλώνοντας συγχρόνως την αλλοίωση του έλλογου μέρους της ανθρώπινης ψυχής.

Τα βασικά μέλη της συμμορίας Γκλάντον είναι ο ίδιος ο Γκλάντον, Το Παιδί, ο δικαστής Χόλντεν, ο μαύρος Μπράουν και ο αποκαλούμενος τέως παπάς, που δεν χάνει την ευκαιρία να σηκώσει (και αυτός) το πιστόλι του εναντίον των αγρίων. Προφανώς και ο Μακάρθυ ενδιαφέρεται να σχολιάσει τη Θρησκεία, με έναν Μενονίτη να ξεπηδά ξαφνικά στην ιστορία, με εκκλησίες που περιγράφονται είτε ως ερειπωμένες, γεμάτες κόπρανα ζώων και νυχτερίδες, είτε ως τόποι εκτέλεσης λευκών από Ινδιάνους.

Οι Ινδιάνοι, κάτι ημίγυμνοι άγριοι με ζωγραφισμένο δέρμα…Και φυσικά είναι αυτοί, οι άγριοι και όχι το συντεταγμένο κράτος, που δίνουν την κάθαρση στην πλοκή, ανοίγοντας το κεφάλι του Γκλάντον στα δυο. Προς το τέλος, δε, το παιδί σώζεται από Ινδιάνους οι οποίοι το ταϊζουν με σούπα από σαύρες και ακρίδες.

Και ερχόμαστε στις δυο αντιτιθέμενες προσωπικότητες. Στο Παιδί, το οποίο γνωρίζουμε στα δεκαπέντε του, μέχρι που στο τέλος – στην ηλικία των σαράντα πέντε – το βλέπουμε να κλείνεται σε μια τουαλέτα με τον μεφιστοφελικό Δικαστή όπου (παρόλη την αινιγματική περιγραφή) αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης ότι κατακρεουργείται. Ενώ όλες οι υπόλοιπες εκτελέσεις περιγράφονται με τον πλέον σκληρό τρόπο, στην έρημο και τις πλατείες χωριών, στη συγκεκριμένη σκηνή ο συγγραφέας επιλέγει τον τρόπο του αρχαιοελληνικού θεάτρου – ένας περαστικός συμβουλεύει τους υπόλοιπους περαστικούς να μη δουν τι έχει γίνει μέσα στην τουαλέτα.

Και όμως, στο ποίημα που παραπέμπει ο Μακάρθυ στην αρχή (Γουόρντσγουωρθ, “My Heart Leaps Up”), η θέα του ουράνιου τόξου φέρνει στο νου το πέρασμα του χρόνου και τη σημασία της παιδικής ηλικίας. Στην παιδική ηλικία, λέει ο ποιητής, νιώθει ο άνθρωπος την αίσθηση του δέους μπρος στον φυσικό κόσμο, την ολοκλήρωση: ‘The child is father of the man / and I could wish /My days to be / bound each to each by natural piety’, (‘Το παιδί είναι πατέρας του άντρα/ και θα ευχόμουν / οι μέρες μου να ‘ναι / περιτριγυρισμένες κάθε μια από τον φυσικό πιετισμό’) λέει ο Άγγλος Ρομαντικός.  Έχει επισημανθεί ότι πίσω από την επιλογή της λέξης piety (‘πιετισμός’, ‘ευσέβεια’) από τον Γουόρντσγουωρθ κρύβεται ο αριθμός π: δηλαδή, ο λόγος της περιφέρειας προς τη διάμετρο της κύκλου, η Μαθηματική σταθερά, η σταθερά του σύμπαντος. Σύγχρονος του Όϊλερ, είχε προφανώς ενθουσιαστεί από την διάδοση του π, το συνεχές κλάσμα, αντιπροσωπεύει την αναγέννηση, την ελπίδα. Αν σας φαίνονται υπερβολικά όλα αυτά, θυμηθείτε πως και ο Μακάρθυ έχει ασχοληθεί με τα Μαθηματικά.

 

Cormac McCarthy

 

Ο άνθρωπος, λοιπόν, είναι προϊόν των συνηθειών και της συμπεριφοράς που ανέπτυξε ως παιδί, λέει το τσιτάτο του ποιητή. Μέσα σ’ αυτό το Παιδί, λέει ο Κόρμακ Μακάρθυ, έχει ήδη φυτρώσει ‘μια ροπή στην αστόχαστη βία’ δίχως, όπως είδαμε, να είναι αυτό κάτι το μονοδιάστατο, αφού Το Παιδί επιδεικνύει και στιγμές συμπόνοιας και ανθρωπιάς, αρνούμενο να εκτελέσει ανθρώπους.

Η κυρίαρχη μορφή του Δικαστή Χόλντεν κουβαλάει μέσα του το αριστοτελικό θηριώδες, αντιπροσωπεύει τον εκπεπτωκότα στη ζωώδη φύση, δηλώνει πως ‘Η ελευθερία των πουλιών είναι προσβολή για μένα’. Ο Χόλντεν, που φοράει αντί καπέλου, στέφανο από θαμνόκλαδα της ερήμου, πολύγλωσσος, πολυμαθής, βγάζει λόγους για το πώς ο Πόλεμος είναι Θεός, ρητορεύει στη μέση της ερήμου, μετά από μια ακόμη αιματοχυσία, για μια σειρά από θέματα που κυμαίνονται από την φιλοσοφία, στην ηθική, στην παλαιοντολογία.

Σε αυτό του το βιβλίο ο Μακάρθυ λες και έπιασε τον αφηγηματικό μίτο από εκεί που τον άφησε ο Κόνραντ με τον Κουρτζ στην ‘Καρδιά του Ερέβους’: «Ο τρόμος, ο τρόμος!» Είναι κάτι παραπάνω από οφθαλμοφανείς οι παραλληλισμοί στην πλοκή και τους χαρακτήρες του Κόνραντ και του Κόρμακ – με την ετεροχρονισμένη μαρτυρία του δεύτερου για τον ιμπεριαλισμό των Αμερικανών στις ερήμους των νοτιοδυτικών Πολιτειών, όπως ακριβώς μίλησε ο Κόνραντ για τον ιμπεριαλισμό των Ευρωπαίων στη ζούγκλα του Κογκό. Οι μαύροι του Κογκό στον ‘Αιματοβαμμένο Μεσημβρινό’ είναι οι Απάτσι και οι υπόλοιπες φυλές Ινδιάνων. Αυτή είναι μια ιστορία που την είχαν πρωτοπεί οι Κονκισταδόρες του Κορτές όταν ξέκαναν τους Ίνκα και τους Αζτέκους. Άλλοι άγριοι αυτοί, όπως διαπίστωνε τον 16ο αι. ο αντιαποικιοκράτης αιδεσιμώτατος ντε λας Κάζας. Εκείνος, τελικά, ήταν απλά ο πρόλογος. Μεταφραστικός άθλος η δουλειά του Γιώργου Κυριαζή, είναι άξιος συγχαρητηρίων.

 

 

* Ο Σταύρος Νικολαϊδης (Μ.Α, IΟΕ, UCL, Γλώσσα και Λογοτεχνία στην Εκπαίδευση) με πρώτη του δημοσίευση στην εφημερίδα «Πρόοδος» των Σερρών: «Στην Χώρα των Λωτοφάγων» (σε συνέχειες, 1975-76), ένα Ημερολόγιο Αναμνήσεων από την Αριζόνα, έχει αρθρογραφήσει σε λογοτεχνικά περιοδικά, έχει βιβλιοκρίνει στα αγγλικά (Journal of Oriental and African Studies, 2004-2023), έχει μεταφράσει μυθιστορήματα και ποιήματα για τις εκδόσεις Ψυχογιός, Αλεξάνδρεια και Βεργίνα. Μυθιστορήματά του το ‘Κόρσικα’, και ‘Ο Κύκνος της Σαϊδόνας’ (εκδ. 24γράμματα).

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top