Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η έννοια της ετερότητας
31/01/2023, 11:31 μμ

Η έννοια της ετερότητας

Γράφει ο Αντώνης Ε. Χαριστός //

 

Ευτυχία Κατελανάκη «Ασθμένοντας», εκδ. Βακχικόν

 

Η ποιητική συλλογή τής Ευτυχίας Κατελανάκη με τίτλο «Ασθμένοντας», αποτελεί τη δεύτερη ποιητική απόπειρα τής δημιουργού και η εξέλιξη τόσο της γραφής, όσο και των τεχνικών επιλογών ανάδειξης των θεματικών αναφορών, είναι εμφανής ήδη από τα πρώτα ποιήματα της συλλογής. Εάν η πρώτη ποιητική συλλογή με τίτλο «Μηναυγή» χαρακτηρίζεται από έμφαση στην ταχύτητα των μεταβολών και των προθέσεων, γεγονός που διαμορφώνει μία ρυθμική δυναμική και μία τεχνοτροπική μεταφορά των εικόνων σε πρώτο πρόσωπο, στη δεύτερη αυτή συλλογή διαπιστώνει ο αναγνώστης τα στάδια ωρίμανσης της ποιητικής αποτύπωσης· στάδια τα οποία διακρίνονται από τη συγκράτηση ενώπιον του ρυθμού και την έμφαση στη μεσολάβηση ανάμεσα στην πρόθεση και την τελική ποιητική καταγραφή. Μολονότι και οι δύο συλλογές χαρακτηρίζονται από το στίγμα ενός βαθύτατου ψυχογραφικού αδιεξόδου, ωστόσο η δεύτερη συλλογή εντάσσεται στην προσπάθεια αναδιάταξης των όρων και των ορίων μίας εναλλακτικής κατεύθυνσης στην πορεία τής ατομικότητας. «Δεν έχουμε χαθεί/ακόμα/απλώς παραπατάμε/ξεχνώντας (…)» (σελ. 13), γράφει η ποιήτρια και μέσα στην απολυτότητα της επιφάνειας των πραγμάτων, μεταχειρίζεται με τρόπο δεικτικό τις πιθανές ανατροπές τού περιβάλλοντος κόσμου, ώστε να σχηματοποιήσει τις νέες διατάξεις τής ζωής. Η τελευταία πλέον οριοθετείται ανάμεσα στο «εγώ» και το εκάστοτε «εσύ». Ένας κόσμος που έρχεται στη ζωή μέσα από την αντίθεση στην απώλεια των παραδεδεγμένων αληθειών.

Είναι χαρακτηριστικό τής Ευτυχίας Κατελανάκη ότι η συνομιλία ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη, σε μία αέναη επανάληψη στιγμών και εμπειριών, λαμβάνει χώρα ανάμεσα σε γυναικείους χαρακτήρες. «Αρρωστημένες/δεν ξέρουμε/αν θα φτάσουν τα βήματα/μα προχωρώντας/η μια για την άλλη/τουλάχιστον ξέρουμε/πως έστω για λίγο/είμαστε εδώ» (σελ. 18), όπως αναφέρεται και σε άλλες των περιπτώσεων, γεγονός το οποίο θα πρέπει να εξεταστεί χωριστά από το σύνολο τού ποιητικού λόγου. Το «εγώ» τής γυναικείας φύσης αναδεικνύεται μέσα από τα πολλαπλά επίπεδα καταπίεσης που η γυναίκα υφίσταται σε μία κοινωνία βαθιά εχθρική προς την έννοια της αυτονομίας και της ελευθερίας. Για να οδηγηθεί στην καταγραφή των τεχνητών αληθειών τής συλλογικής ταυτότητας, η δημιουργός περιστρέφει τις θεματικές γύρω από τον άξονα της ήττας, του θανάτου και της απώλειας. Δεν είναι τυχαία η εν λόγω επιλογή. Ο θάνατος και η αισθητική τής ήττας, διαμορφώνουν την έννοια του κενού και της απουσίας. Για τον λόγο αυτόν επιδιώκει να υπογραμμίσει πως κάθε κενό και κάθε απουσία δεν είναι γνώρισμα της ζωής, ούτε της ανθρώπινης ύπαρξης. Αντίθετα, η τεχνητή κατασκευή μίας κοινωνικής σύμβασης σε απουσία, αποτελεί το έναυσμα για την αναζήτηση διεξόδου. Και η γυναίκα, ως προέκταση μίας κοινωνικής παθογένειας πολλαπλών αμφισβητήσεων και αρνήσεων ως προς την ανεξάρτητη παρουσία της στη συλλογική ταυτότητα, ορίζεται στη συλλογή ως το ανατρεπτικό συνθετικό στοιχεία μίας νέας ελπίδας. Εάν η πρώτη συλλογή ενείχε στοιχεία αυτο-αναφορικότητας, με το «εγώ» σε μόνιμη διαπάλη με το ολική αδιέξοδο των επιλογών και των συμβατικών επιταγών τής κοινωνικής αναπαραγωγής, στη δεύτερη ποιητική συλλογή το «εγώ» επιχειρεί να αυτονομηθεί (και όχι να ανεξαρτητοποιηθεί) μέσα στο «εμείς» τής γυναικείας χειραφέτησης με πρόσημο ανατροπής των δεδομένων τής ήττας.

 

Ευτυχία Κατελανάκη

 

Η γυναίκα, επομένως, μετατρέπεται σε σύμβολο μίας ορίζουσας σημασίας για την επανερμηνεία προθέσεων και προϋποθέσεων τής καθημερινής λειτουργίας των ανθρωπίνων σχέσεων. Για την επίτευξη του σκοπού ο λόγος και οι εξατομικευμένες λέξεις λειτουργούν ανασταλτικά στην ολοένα βαρύνουσα υποχώρηση στον χώρο και τον χρόνο, την ίδια στιγμή κατά την οποία ανασυνθέτουν μία αντιθετική πραγματικότητα, μετατρέποντας την ατομικότητα σε διαχυτική αναλαμπή μίας ετερότητας. Πράγματι, η έννοια της ετερότητας στα ποιήματα της Ευτυχίας Κατελανάκη διαδραματίζει κομβικής σημασίας ρόλο. Εάν η γυναίκα, που λειτουργεί ως κινηματογραφικός φακός καταγράφοντας στάσεις, θέσεις και όψεις μίας πολλαπλής άρνησης, βρίσκεται στο επίκεντρο τόσο τής ερμηνείας των δεδομένων, όσο και της υπέρβασής τους, η ετερότητα, με ταυτότητα κοινωνικού συνόλου, λειτουργεί ως αναγνωριστική επαφή με τα όρια μίας ευνουχισμένης πραγματικότητας. Για την ανατροπή της η δημιουργός θέτει εκ των πραγμάτων τον έρωτα ως προμετωπίδα μίας ολοκληρωτικής απομάγευσης. Η μοναξιά και η απομόνωση, ως αποστροφή στο ερωτικό παραλήρημα, μετουσιώνουν τον ποιητικό στίχο σε όχημα διαφυγής από την περιθωριοποιημένη καθημερινότητα και τη μετακινούν στο πεδίο τής διαφορικής ώσμωσης με την ουσία τής ετερότητας, στην οποία πια η ποιήτρια εντάσσει εαυτόν τόσο ως άνθρωπο, όσο και ως γυναίκα με ταυτότητα.

Η ποίηση της Ευτυχίας Κατελανάκη είναι βαθιά στοχαστική και ουσιαστικά ενταγμένη στον κοινωνικό προβληματισμό των συνθηκών κάτω από τις οποίες καλείται να επιβιώσει η ανθρώπινη υπόσταση με όρους αξιοπρέπειας. H γυναίκα αναγνωρίζεται ως το επαναστατικό υποκείμενο, από την οπτική τής οποίας ανατρέπεται η μελαγχολία μίας αδιέξοδης γεωμετρικής των αισθήσεων, για να οδηγηθεί στην απελευθέρωση του στίχου και των προθέσεων που οι λέξεις των ποιημάτων εσωκλείουν. Για να αποτυπωθεί η επιθυμία τής αλήθειας, είναι επιτακτική ανάγκη η αξιολόγηση της ετερότητας ως γνώση. Αυτήν ακριβώς αποτυπώνει η ποιήτρια, και με τρόπο δομικά άρτιο μεγεθύνει την προοπτική τής ατομικότητας στα όρια τής ελευθερίας.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top