Fractal

✔ Αργυρώ Μαντόγλου: «Το σώμα είναι η επιφάνεια, το παλίμψηστο πάνω στο οποία είναι ήδη γραμμένες όλες οι ιστορίες του κόσμου»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

 

 

«Ο Φουκώ λέει πως το σώμα είναι ένα πεδίο όπου ασκούνται διάφορες δυνάμεις και εξουσίες, το ελέγχουν στενά· επενδύουν σ’ αυτό· το σημαδεύουν, το εκπαιδεύουν, το βασανίζουν, το εξαναγκάζουν να διεκπεραιώνει έργα, να εκτελεί τελετές κλπ. Το σώμα με τη σειρά του ανθίσταται, εγείρεται και ανασυνθέτει την τάξη πραγμάτων, το σώμα είναι μεν δέκτης και μέσω των αισθήσεων προσλαμβάνει τον κόσμο, αλλά και πομπός μηνυμάτων, άρα δύναται να παρέμβει στην ανασύσταση του κόσμου.»

 

Η Αργυρώ Μαντόγλου είναι μια ιδιαίτερη και «σωματική» συγγραφέας. Έχοντας πειραματιστεί πάντα με την γραφή, τα πρώτα της βιβλία ήταν, κατά κάποιον τρόπο, μια θηλυκή θεώρηση του κόσμου, με κάθε καινούργιο βιβλίο της μας ξαφνιάζει, και με την αφηγηματική γλώσσα που χρησιμοποιεί και με τα θέματά της, όπως το τελευταίο της «Σώμα στη βιτρίνα». Εξαιρετική μεταφράστρια μας έδωσε πρόσφατα όσον αφορά «Τα ανεμοδαρμένα ύψη» της Έμιλυ Μπροντέ, την δική της μεταφραστική εκδοχή.

«Ο εγκλεισμός ως μεταφορά, ως περιορισμός της ελευθερίας», απ’ ότι μας είπε την ενδιαφέρει και έχει στήσει μια τέτοια ιστορία, τη ζωή της Ελισάβετ Μαρτινέγκου που την πέρασε μέσα στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού της, η οποία δεν έχει ακόμα εκδοθεί. «Πρόκειται για το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας με παρεξηγημένα πρόσωπα της ελληνικής ιστορίας.  Στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας περιγράφονται τα νεανικά μποέμ χρόνια του Αδαμάντιου Κοραή, όταν ξεκίνησε από τη Σμύρνη το 1771 για να πάει στο Άμστερνταμ, ως εμπορικός αντιπρόσωπος του πατέρα του. Το βιβλίο ονομάζεται «Η τρίτη ευεργεσία -το ταξίδι» και πρόκειται να εκδοθεί τον Νοέμβριο αυτής της χρονιάς. Η τρίτη ευεργεσία είναι το ταξίδι», μιλώντας στον Φιλελεύθερο η συγγραφέας θα μας πει. Σε μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης.   

 

 

-Κυρία Μαντόγλου, τις επινοούμε ή μας επιλέγουν οι ιστορίες μας;

Οι ιστορίες μας χαρίζονται σταδιακά, πότε μας δίνεται μια μικρή λεπτομέρεια, μια φευγαλέα εικόνα πότε μια ημιτελής φράση που ακολουθούμε με περιέργεια, πίστη και ελπίδα πως κάποτε θα μας αποκαλυφθούν. Νομίζω πως οι ιστορίες προϋπάρχουν κάπου χαμένες, μπορεί να περιμένουν αγέννητες ακόμα σε μελλοντικό χρόνο, ή να εξελίσσονται σε ένα παράλληλο σύμπαν, εξαρτάται από εμάς αν θα τους προσφέρουμε τον χρόνο και την αφοσίωσή μας για να έρθουν στο φως και να τις μοιραστούμε με τους άλλους.

 

– Κι από ποιο πρόσωπο, σημαδάκι, αγκαθάκι, ταξίδι, από ποια απορία ή βάσανό μας ξεκινά κάθε μια; Ας ξεκινήσουμε από το τελευταίο σας, το «Σώμα στη βιτρίνα».

Μια εικόνα προκάλεσε την έκπληξη και η έκπληξη την απορία και η απορία την έρευνα και η έρευνα την εμμονή και η εμμονή την ανάδυση ενός άλλου κόσμου με τους δικούς του νόμους, μυστικά, κώδικες και γλώσσα που έγινε και ο κόσμος του βιβλίου.

 

Μόλις συνειδητοποιώ ότι όλα, «Σώμα στη βιτρίνα», «Λευκή ρεβάνς», «Όλα στο μηδέν», «Bodyland Χωρασωμάτων», «Νύφη από πολυεστέρα », «Βλέφαρα με τατουάζ», «Βιρτζίνια Γουλφ Café», αποτελούν θηλυκή θεώρηση του κόσμου, φλερτάρουν επικίνδυνα με την σύμπτωση και το τυχαίο και είναι αρκετά… σωματικά, κυρία Μαντόγλου, τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει η ιστορία σας;

Φλερτάρουν με τη σύμπτωση επειδή έχουν «γεννηθεί» από συμπτώσεις. Η σύμπτωση, η σύγκλιση και το τυχαίο είναι ένας παράγοντας που προωθεί την ιστορία αλλά και τη ζωή. Όταν φέρεις μέσα σου βασανιστικές ερωτήσεις και στρέψεις το βλέμμα σου αλλού, σταθείς κάπου σιωπηλά να αφουγκραστείς, αναδύεται μια άλλη διάσταση, το ένα στοιχείο φέρνει το άλλο και λίγο λίγο βρίσκεσαι με το απαραίτητο υλικό για να ολοκληρωθεί η ιστορία. Μου έχει συμβεί να βρίσκω στο δρόμο απαντήσεις γραμμένες σε κάρτες ή ένα χειρόγραφο παρατημένο σε ένα καφέ -επεισόδια που μοιάζουν εξωπραγματικά στα βιβλία μου έχουν τη βάση τους στην πραγματικότητα. Τώρα πια αποδέχομαι τη σύμπτωση ως ευλογία, αποτελεί το σημάδι που μου δείχνει πως θα επέλθει μια σύνθεση και πως προχωράω σε  δρόμο που δεν θα αποδειχθεί αδιέξοδος.

Η τύχη -ένας παράγοντας που δεν μπορείς να αγνοήσεις στη ζωή- έχει, κατ’ επανάληψη, αποδειχτεί ένας σωτήριος αφηγηματικός «μοχλός» για τη γραφή των βιβλίων μου.

 

 -Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για γίνει ο ήρωάς σας;

Ξεκινάω ανάποδα, τον γνωρίζω ή τη γνωρίζω γράφοντας, όπως και στις σχέσεις, λίγο λίγο προχωράμε βαθύτερα, εξοικειωνόμαστε με τον άλλον και μας αποκαλύπτονται οι αδυναμίες και τα μυστικά του. Ο ήρωας ή η ηρωίδα μου δεν χρειάζεται να έχει απαραίτητα κάτι το ηρωικό αλλά κάτι το ανατρεπτικό, κάτι που να ανατρέπει κι εμένα που τον/ την γράφω. Με γοητεύει η κρυμμένη αθωότητα, η αδικαιολόγητη αισιοδοξία, οι ανέφικτοι στόχοι, τα τραύματα που γίνονται καύσιμο, η επιμονή, η γενναιότητα απέναντι στα εύθραυστα και ταπεινά. Θέλω να μαγεύονται, να ενθουσιάζονται και να παραπλανούνται, να είναι τολμηροί, νοήμονες αλλά και αθώοι.

 

Αυτό, όμως, που θα πρέπει να σας απασχολεί είναι ο αφηγηματικός τρόπος, σε κάθε σας μυθιστόρημα λατρεύω το αφηγηματικό νήμα, τον τρόπο που γράφετε την ιστορία σας, κάθε ιστορία διαλέγει την αφηγηματική της γλώσσα, τελικά;

Είναι πιο σημαντικό ακόμα και από την ίδια την ιστορία ο τρόπος που θα την αφηγηθώ. Η κάθε ιστορία απαιτεί το δικό της πλαίσιο αλλά και τον δικό της τρόπο εξόδου, δεν έχω γράψει καμία ιστορία γραμμικά, ίσως γιατί η ίδια η γραφή, είναι μια αποκάλυψη της σχέσης μου με τον χρόνο.

Το παιχνίδι με το χρόνο με παιδεύει σε όλα τα βιβλία μου και πολλές φορές παίρνει τη μορφή εκλεκτικών συναντήσεων με πρόσωπα του παρελθόντος ή περιστρέφεται γύρω από μια κομβική ιστορική στιγμή. Στο πρώτο μου πεζό Βιρτζίνια Γουλφ Café (1998), υπάρχει και μια χρονική «σύγκλιση», καθώς εκτυλίσσεται σε δυο χρόνους, το σύγχρονο Λονδίνο και τη βικτοριανή Αγγλία. Στο Βλέφαρα με τατουάζ (2001) το μετεωρολογικό δελτίο που προηγείται και καθορίζει την εξέλιξη της ιστορίας. Η Νύφη από Πολυεστέρα, (2002) τοποθετείται στο μέλλον και ο γυναικείος λόγος επιβάλλεται μέσα από τη φωνή μιας νεκρής.  Στο Σώμα στη βιτρίνα, θέλησα  να μεταφέρω μια «χρονική φέτα». Όπως στον δακτύλιο του κορμού ενός δένδρου όπου αποτυπώνονται, ταυτοχρόνως, όλες οι ηλικίες και οι φάσεις της ζωής του, θέλησα να αποτυπωθεί στο μυθιστόρημα ένα τετατρημόριο του χρόνου, δηλαδή το ένα από τα τέσσερα μέρη μιας χρονιάς – εν προκειμένω η άνοιξη.

Έχω επιχειρήσει κατ’ επανάληψη να αποδώσω τη «συνειδησιακή ροή» με «συνειδησιακές εικόνες», δηλαδή εικόνες που δεν έχουν απαραίτητα χρονική ακολουθία αλλά άλλου τύπου συνάφεια.

 

-Καθώς και το πολυεπίπεδο των ιστοριών σας, θυμάμαι πάντα τόσο καλά το «Όλα στο μηδέν» ή τη «Λευκή ρεβάνς», κάθε μυθιστόρημα έχει για σας πολλά μυστικά;

Χωρίς τα μυστικά δε θα μπορούσα να μείνω για πολύ κοντά τους, ψάχνω μαζί με τους ήρωες την απάντηση, αγωνίζομαι μαζί τους να βγω από τον λαβύρινθο, δεν με οδηγούν, όπως λένε πολλοί συγγραφείς, ούτε τους «ακολουθώ» κατά πόδας, απλώς «συνεργαζόμαστε», σπαζοκεφαλιάζουμε, ιχνηλατούμε , ψυχανεμιζόμαστε την κατάσταση,  φέρνουν αυτοί κάτι καθημερινά στο τραπέζι, το αφουγκράζομαι και συνδυάζοντας υλικό και εκδοχές βγαίνουμε σε άλλο ξέφωτο.

 

 

Bodyland Χωρασωμάτων», «Νύφη από πολυεστέρα», «Βλέφαρα με τατουάζ», «Βιρτζίνια Γουλφ Café», υπάρχει, ή μου φαίνεται, κοινή συνισταμένη στα βιβλία αυτά;

Υπάρχει επειδή γράφτηκαν την ίδια περίοδο, τέλος της δεκαετίας του ενενήντα και αρχή της νέας χιλιετίας. Ήθελα να πειραματιστώ με τη γραφή, τη δομή, ακόμα και τη μορφή που έχει το κείμενο στη σελίδα καθώς και με τη θηλυκή εκδοχή της πρόσληψης του κόσμου.  Ένιωθα πως δουλειά της μυθιστοριογράφου ήταν να παρεμβαίνει στον τρόπο πρόσληψης της ιστορίας, να παρασύρει τον αναγνώστη σε άλλες συνάψεις, να οδηγήσει τη γλώσσα στα όριά της προκειμένου να αποκαλυφθούν άλλες δυνατότητες και με τη δομή να ανοίγει καινούργια πεδία αντίληψης. Ήθελα η ανάγνωση του βιβλίου να είναι εμπειρία και όχι απλώς παρηγορητική κατανάλωση κλισέ.

Πειραματίστηκα με όλα τα είδη, αλλά αυτή ήταν από νωρίς η αποστολή και η πεποίθησή μου: η φύση της λογοτεχνίας αλλά και κάθε τέχνης είναι κατεξοχήν πειραματική. Κάτι που φυσικά έχω πληρώσει με διάφορους τρόπους.

 

Το γυναικείο σώμα τι συμβολίζει στα βιβλία σας;

Ο  Φουκώ λέει πως το σώμα είναι ένα πεδίο όπου ασκούνται διάφορες δυνάμεις και εξουσίες, το ελέγχουν στενά· επενδύουν σ’ αυτό· το σημαδεύουν, το εκπαιδεύουν, το βασανίζουν, το εξαναγκάζουν να διεκπεραιώνει έργα, να εκτελεί τελετές κλπ.

Το σώμα με τη σειρά του ανθίσταται, εγείρεται και ανασυνθέτει την τάξη πραγμάτων, το σώμα είναι μεν δέκτης και μέσω των αισθήσεων προσλαμβάνει τον κόσμο, αλλά και πομπός μηνυμάτων, άρα δύναται να παρέμβει στην ανασύσταση του κόσμου.

Όπου υπάρχει κίνηση, εισβολή, προσέγγιση, δηλαδή επαφή υπάρχει και απάντηση, στα βιβλία μου το σώμα απαντάει, αποκρίνεται, άλλοτε ψιθυριστά, άλλοτε δυνατά, άλλοτε παρεμβατικά. Υπάρχει το  νεανικό σώμα που αντιδρά, το πάσχον σώμα που καθρεφτίζει το φόβο, το ερωτικό σώμα που μας συνδέει με την αταβιστική ιστορία μας, αλλά και το ηττημένο από τις κακουχίες σώμα. Θα έλεγα πως το σώμα είναι η επιφάνεια, το παλίμψηστο  πάνω στο οποία είναι ήδη γραμμένες όλες οι ιστορίες του κόσμου. Χρειάζεται το κατάλληλο μέσον, η τέχνη και η τεχνική για να αποκαλυφθούν.  Το παράδοξο είναι πως όσο περισσότερο οι άνθρωποι ασχολούνται με τη σάρκα τους, τόσο περισσότερο  η σάρκα του κόσμου  χάνεται, γίνεται άυλη, εξαχνώνεται στις οθόνες, τώρα πια μιλάμε με ασώματες κεφαλές -βιώνοντας το παράδοξο της ταυτόχρονης υπερ-έκθεσης και ταυτόχρονης εξαφάνισης του σώματος.

 

Τα αινίγματά σας ή τα τραύματά σας θα κάνατε τέχνη;

Τα αινίγματα είναι πιο ορατά και επιμένουν περισσότερο από τα τραύματα, τα ακούω, τα νιώθω και τα ταξινομώ, γι’ αυτό και ξεκινάω από αυτά, στη συνέχεια τα τραύματα ίσως παρεμβαίνουν ασυνείδητα. Ίσως το τραύμα αποφασίζει για το πώς θα δομηθεί η ιστορία ή για την είσοδο ενός ακόμα χαρακτήρα που θα φέρει στο προσκήνιο μια ακόμα αβάσταχτη ή απροσδιόριστη αλήθεια.

 

– Από τους συγγραφείς που έχετε μεταφράσει, αισθάνεστε κάποιον ή κάποια σχεδόν συγγενή;

Όχι, τους αισθάνομαι φίλους, τους θαυμάζω και τους αγαπώ, κάποιοι νιώθω πως είναι συγγενικοί στον ψυχισμό,  αλλά δεν ταυτίζομαι με κανέναν, ίσως να το αποφεύγω για να κάνω τη δουλειά μου απερίσπαστη.

 

-Κυρία Μαντόγλου, τι σημαίνει έντιμη μεταφραστική δουλειά;

Έντιμη μεταφραστική δουλειά σημαίνει σεβασμός στο κείμενο του άλλου, να μη παρεμβαίνεις χωρίς λόγο αλλά να συμβάλεις στην, όσο το δυνατόν, πιστότερη αλλά και δόκιμη απόδοση. Να προσεγγίζεις «απαλά» το κείμενο του άλλου και όχι να εκβιάζεις νοήματα και έννοιες. Μου έχει συμβεί με βιβλία σύγχρονων συγγραφέων να διαπιστώνω το «έλλειμμα» μου στις τρέχουσες αγοραίες εκφράσεις, και χρειάστηκε να ψάξω πολύ για να ανακαλύψω τις αντίστοιχες στη γλώσσα μας.

 

Υπήρξαν συγγραφείς ή βιβλία που μεταφράσατε και σας ξάφνιασαν;

Όλα τα βιβλία του Πίτερ Κάρεϊ με δυσκόλεψαν αλλά μου έμαθαν πολλά για τη γραφή με χιούμορ και υπονόμευση, την κατασκευή χαρακτήρων, την ανατροπή αλλά και για την ενσωμάτωση της επικαιρότητας στο ιστορικό πλαίσιο. Είναι ένας πολύ ευφυής άνθρωπος, δυστυχώς λιγότερο δημοφιλής στη χώρα μας, αλλά τα θέματα του είναι πολύ καίρια, τα βρίσκω μπροστά μου συνεχώς.

 

 

Έχω την εντύπωση ότι τα «Ανεμοδαρμένα ύψη» που μεταφράσατε πρόσφατα θα ήταν και στις προσωπικές επιλογές σας, τι είναι εκείνο που ξεχωρίζει την Έμιλυ από τις άλλες Μπροντέ;

Η Έμιλυ Μπροντέ ήταν ένα μυστήριο, όπως  μυστήριο είναι κάθε μεγαλοφυΐα τις σπάνιες φορές που εμφανίζεται. Τολμηρή και γενναία, αψήφησε την εποχή και τους περιορισμούς. Το ίδιο το έργο, παρά την ανεξάντλητη δύναμή του να προκαλεί νέες αναγνώσεις, παραμένει ένα sui generis δημιούργημα, όπως και η συγγραφέας του, ενώ η παράγωγή του δεν μπορεί να ερμηνευτεί με όσα θεωρητικά «εργαλεία» και αν επιστρατευτούν.

 

Η επικαιρότητα θα σας οδηγούσε σε ένα καινούργιο μυθιστόρημα; Σας αφορούν οι ιστορίες της κρίσης ή αυτές που μαγειρεύονται τώρα, οι ιστορίες εγκλεισμού;

Έχω γράψει ιστορίες εγκλεισμού πολύ καιρό πριν τον πρόσφατο (περιορισμό θα τον έλεγα) λόγω της πανδημίας, καθώς και ιστορίες πενίας. Νομίζω πως χρειάζεται χρόνος για να μετουσιωθούν αυτές οι εμπειρίες. Όχι δεν θα με γοήτευε να διαβάσω μια τέτοια ιστορία αυτή την εποχή πόσω δε μάλλον να τη γράψω.

Ο εγκλεισμός ως μεταφορά, ως περιορισμός της ελευθερίας με ενδιαφέρει και έχω στήσει μια τέτοια ιστορία (δεν έχει ακόμα εκδοθεί) –τη ζωή της Ελισάβετ Μαρτινέγκου που την πέρασε μέσα στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού της.

Πρόκειται για το δεύτερο μέρος μιας τριλογίας με παρεξηγημένα πρόσωπα της ελληνικής ιστορίας.

Στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας περιγράφονται τα νεανικά μποέμ χρόνια του Αδαμάντιου Κοραή, όταν ξεκίνησε από τη Σμύρνη το 1771 για να πάει στο Άμστερνταμ, ως εμπορικός αντιπρόσωπος του πατέρα του. Το βιβλίο ονομάζεται «Η τρίτη ευεργεσία -το ταξίδι» και πρόκειται να εκδοθεί τον Νοέμβριο αυτής της χρονιάς. Η τρίτη ευεργεσία είναι το ταξίδι.

 

Θα μας πείτε κάτι για την κρυφή ιστορία σας; Αυτή που ακόμα κρύβετε στα συρτάρια σας;

Θα ήθελα να αποτολμήσω να δημοσιεύσω κάτι πιο προσωπικό. Η ζωή μου υπήρξε περιπετειώδης με πολλές αλλαγές και ανατροπές. Νομίζω πως θα είχε ενδιαφέρον να αφηγηθώ μέρος από αυτή. Ίσως στα επόμενα χρόνια να γίνει και αυτό.

 

Αλήθεια, πιστεύετε ότι η φετινή άνοιξη μπορεί να μας αλλάξει τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα;  Πιστεύετε ότι αλλάζουν τον άνθρωπο οι ιστορικές συνθήκες και αλλαγές;

Νομίζω πως μας άλλαξε η δεκάχρονη οικονομική κρίση, αναγκαστήκαμε να περιορίσουμε τα όνειρά μας, να παλέψουμε για την συναισθηματική και οικονομική επιβίωσή μας. Δεν νομίζω πως ο Covid 19 μπορεί να μας αλλάξει, επειδή ήμασταν ήδη αλλαγμένοι, ίσως  γι’ αυτό τα κρούσματα ήταν ελάχιστα στη χώρα μας.

 

Τι είναι αυτό που, όταν κλονίζεστε, σας δίνει ζωή;

Η αδικαιολόγητη, ενίοτε εντελώς αβάσιμη, αισιοδοξία μου.

 

 

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top