✔ Αναστασία Ν. Μαργέτη: «Στράφηκα προς τη φιλοσοφία, διότι είχα ανάγκη να ερμηνεύσω βιώματα και εμπειρίες μου»

Συνέντευξη στον Ανδρέα Πολυκάρπου // *

«Μελέτησα αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, όταν αποφάσισα να επιλέξω για τη ζωή μου προσανατολισμό μέλλοντος». 

«Οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων με συγκίνησαν έντονα και μου προκάλεσαν νέες σκέψεις, ιδέες και προβληματισμούς, οι οποίοι μετασχηματίστηκαν σε λόγο ποιητικό».

 

Η Αναστασία Ν. Μαργέτη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Μελέτησε Παιδαγωγικά, Ιστορία και Λογοτεχνία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών. Άρθρα της έχουν δημοσιευθεί σε παιδαγωγικά περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Υπηρετεί σε Δημόσιο Σχολείο των Αθηνών. Το 2015 πρωτοεμφανίστηκε στον χώρο της ποίησης με τη συλλογή «Τρίτοι από της Αληθείας» (ΑΩ εκδόσεις), η οποία το 2019 τυπώθηκε δίγλωσση (ελληνικά – αγγλικά) από τις εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ  σε μετάφραση του ελληνιστή καθηγητή λογοτεχνίας Robert L. Crist και της συγγραφέως – κριτικού λογοτεχνίας Δέσποινας Λαλά–Crist. Το 2018 η Μαργέτη ανθολόγησε και επιμελήθηκε το συλλογικό έργο «ΜΕ ΤΟ π ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ. Δεκατρείς λογοτέχνες για την τρίτη ηλικία» (εκδ. ΑΩ). Το 2020 κυκλοφόρησε το βιβλίο της με 57 επιγράμματα: «Πλάτων, Ψυχή και (π)οίηση. Διαλεκτική των αντιθέτων» (εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ). Ποιήματά της έχουν συμπεριληφθεί σε ποιητικές ανθολογίες και έχουν δημοσιευθεί σε λογοτεχνικές ιστοσελίδες και περιοδικά. Περισσότερα στο ιστολόγιο: anastasiamargeti.blogspot.gr

– «Πλάτων Ψυχή και (π)οίηση. Διαλεκτική των αντιθέτων» (πενήντα επτά επιγράμματα) είναι ο τίτλος του τελευταίου σας ποιητικού βιβλίου, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ. Ποια στοιχεία μπορείτε να μας δώσετε γι’ αυτό;   

Θα χαρακτήριζα το νεότερο βιβλίο μου με τα επιγράμματα ως ένα ποίημα συνθετικό σε έξι ενότητες, που αναδεικνύει σταθμούς – στοχασμούς από την εσωτερική διαδρομή του ποιητικού υποκειμένου, το οποίο ως πλάνης Οδυσσεύς τολμά να ρίξει φως στον λαβύρινθο μέσα του και αναζητά τον μίτο που συνδέει τη γνώση του εαυτού με την κοινωνία και την ιστορία, τη χρονικότητα. Τα επιγράμματα συνομιλούν με τη θεωρία του Πλάτωνα για την ψυχή. Ο φιλόσοφος, άλλωστε, αναφέρει στην Πολιτεία του ότι το μεγαλύτερο απ’ όλα τα μαθήματα είναι να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του. Το βιβλίο προσκαλεί τον αναγνώστη σε μία περιπλάνηση σε τόπους της δικής του ψυχής. Όπως αναγράφει στον πρόλογο του βιβλίου ο κ. Ξενοφών Μουσάς, αστρονόμος και καθηγητής Φυσικής Διαστήματος, μέσα από τα ποιήματα ο αναγνώστης προσκαλείται «…σ’ έναν συλλογισμό της διαδρομής του από τα ‘αξιώματα’ που τυχόν ξεκίνησε (οικογενειακά, κοινωνικά, πολιτικά) έως τα συμπεράσματα στα οποία οδηγήθηκε προσωπικά».

Η πορεία προς την αυτοσυνείδηση έχει τα χαρακτηριστικά ενός αγωνιώδους διαλόγου, εξ ου και η «Διαλεκτική των αντιθέτων» στον τίτλο. Μία συνεχής, καθημερινή διαμάχη διαμείβεται ανάμεσα σε δίπολα: το Εγώ με το Εσύ και το Εμείς, το ατομικό και το συλλογικό, τον εαυτό και τον κόσμο, τον πολίτη και την πόλη.  Πολλές φορές στη διαμάχη αυτή ένστικτα και συναισθήματα ξεφεύγουν από το μέτρο, εκφυλίζονται σε πάθη και προξενούν λάθη, που  ακρωτηριάζουν το παρόν και δηλητηριάζουν το μέλλον. Η αναζήτηση του μέτρου συνιστά τη σύνθεση στον διάλογο αυτόν, τη συν-χώρεση, κυριολεκτικά και μεταφορικά, το σημείο ισορροπίας που αποτελεί την προσωπική στάση του καθενός.

Επέλεξα την επιγραμματική γραφή στην πιο αφαιρετική της μορφή και με 57 τρίστιχα δεκαεπτασύλλαβα –του τίτλου συμπεριλαμβανομένου- προσκαλώ τον αναγνώστη να εμπλακεί στην ανάγνωση και να συνδημιουργήσει το δικό του νόημα.

-Η πρώτη σας ποιητική συλλογή τιτλοφορείται «Τρίτοι από της Αληθείας» και η δεύτερη «Πλάτων Ψυχή και (π)οίηση. Διαλεκτική των αντιθέτων». Η έμπνευσή σας βασίζεται σε λόγια φιλοσόφων; Πώς συνδυάζονται η ποίηση με τη φιλοσοφία;

Ο συνδυασμός της ποίησης με τη φιλοσοφία στα δύο ποιητικά μου βιβλία θεωρήθηκε ότι συνιστά καινοτομία από ανθρώπους του πνεύματος και κριτικούς λογοτεχνίας, που μελέτησαν τα έργα μου και δημοσίευσαν τις βιβλιοκρισίες τους γι’ αυτά, όπως ο Γεώργιος Λεοντσίνης, ο Ξενοφών Μουσάς, η Διώνη Δημητριάδου και οι Robert και Δέσποινα Crist, οι οποίοι μετέφρασαν το βιβλίο «Τρίτοι από της Αληθείας» στην αγγλική γλώσσα και κυκλοφορεί δίγλωσσο από τις εκδόσεις ΓΡΗΓΟΡΗ.

Πάραυτα τα ποιήματά μου δεν έχουν τις ρίζες τους σε φιλοσοφικά κείμενα. Η γραφή μου έχει ως πρώτη ύλη τις εμπειρίες, τα προσωπικά μου βιώματα. Ιδιαίτερα ιχνογραφούνται οι δύσκολες στιγμές, αυτές που με διαμόρφωσαν με τραύματα, επώδυνες επιλογές και αλλαγές. Κύριος θεματικός άξονας και των δύο ποιητικών μου βιβλίων είναι η αγωνιώδης αναζήτηση της αλήθειας – γνώσης του ποιητικού υποκειμένου σε μια πορεία προς την αφύπνιση της συνείδησης μέσα από τη διερεύνηση των σχέσεων που δημιουργούνται ανάμεσα στον εαυτό, την κοινωνία και την χρονική περίοδο που ζει, το άλλο και τον Άλλον ως ετερότητα, τον φόβο, τη μνήμη, τον έρωτα, τον θάνατο, τη μοναξιά.

Η ενασχόληση με τη φιλοσοφία είχε από παλιά συνδεθεί με τις προσωπικές μου διαδρομές και αναζητήσεις. Στράφηκα προς τη φιλοσοφία, διότι είχα ανάγκη να ερμηνεύσω βιώματα και εμπειρίες μου. Μελέτησα αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, όταν αποφάσισα να επιλέξω για τη ζωή μου προσανατολισμό μέλλοντος.  Επιχείρησα, λοιπόν, με τη δική μου υποκειμενική προσέγγιση, να επικαιροποιήσω τα λόγια αρχαίων και νεότερων φιλοσόφων που με άγγιξαν, να τα εντάξω στη δυστοπική εποχή μας και να συνομιλήσω μαζί τους. Και αυτό διότι μου παρείχαν τη δυνατότητα μιας υπερκείμενης ενοποιητικής θεώρησης, που ερμήνευε τα φαινόμενα αλλά δεν σταματούσε μόνο σ’ αυτά.

Οι απόψεις των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων με συγκίνησαν έντονα και μου προκάλεσαν νέες σκέψεις, ιδέες και προβληματισμούς, οι οποίοι μετασχηματίστηκαν σε λόγο ποιητικό. Θεωρώ, άλλωστε, ότι η φιλοσοφία και η ποίηση δεν αντιτίθενται μεταξύ τους αλλά ενυπάρχει η μία στην άλλη. Και οι δύο μπορούν να προτείνουν τρόπους για συνολικές θεωρήσεις του βίου, για τα «καθόλου». Και οι δυο εξερευνούν το άγνωστο και εξετάζουν εάν και πώς η πραγματικότητα θα μπορούσε να είναι διαφορετική. Η φιλοσοφία, ως επιστήμη, κάνει προτάσεις με γνώμονα τον ορθό λόγο. Η ποίηση, ως τέχνη, με εφαλτήριο το συναίσθημα και τη δημιουργική φαντασία συλλαμβάνει το νέο και έχει δώσει υψηλά πρότυπα ζωής. Τα έργα  πολλών Ελλήνων και ξένων ποιητών αποτελούν τέτοια παραδείγματα.

-Με ποιον τρόπο επεξεργάζεστε το ποιητικό υλικό προκειμένου να επικοινωνήσετε με τους αναγνώστες;

Η ποίηση κατασκευάζεται με λέξεις. Πολύ συχνά όμως, οι λέξεις είναι εννοιολογικά και ιδεολογικά φορτισμένες από τη διαδρομή τους στην ιστορία και την κοινωνία. Γι’ αυτό πιστεύω πως πρέπει ν’ αναζητούνται συνεχώς νέοι τρόποι, ώστε αφενός να διευρύνονται οι εκφραστικές δυνατότητες της γλώσσας και αφετέρου για να προκαλείται εντονότερη αναγνωστική ανταπόκριση.

Και στις δύο ποιητικές μου συλλογές γίνεται χρήση της αμφισημίας, πχ. ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ, πλάνης, συν-χώρεση. Χρησιμοποιούνται επίσης γλωσσικοί νεολογισμοί, όπως η επανετυμολόγηση, όπου μέσα από μία λέξη μπορούν ν’ αναδυθούν άλλες, για παράδειγμα στις λέξεις (π)οίηση, ΔΙΑλογος, ΜΗΔΕΙΑμα, πύλη. Με τον τρόπο αυτόν ανοίγεται δρόμος για νέες πραγματολογικές ερμηνείες των λέξεων αλλά και για περισσότερες δυνατότητες συνειρμών και συσχετίσεων. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με το εικονοποίημα ΣΩΡΕΙΑ ΛΑΘΩΝ από τη συλλογή «Τρίτοι από της Αληθείας»,  όπου οι λέξεις έχουν τοποθετηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να αναδεικνύεται και οπτικά το φιλοσοφικό περιεχόμενο του ποιήματος, το οποίο σχετίζεται με απόψεις των σκεπτικών φιλοσόφων. Επιπροσθέτως στην ίδια συλλογή οι τίτλοι των ενοτήτων κρύβουν ένα παιχνίδι με τις έννοιες «γνώση» και «αίσθηση», που υπάρχουν ως συνθετικά λέξεων.

Όλα τα παραπάνω λεκτικά σχήματα γίνονται εμφανή στο κείμενο με τη χρήση διαφορετικής τυπογραφίας, με σκοπό να εστιάζεται η προσοχή του αναγνώστη στις συγκεκριμένες έννοιες και να δημιουργούνται σ’ αυτόν υπόνοιες και αιτίες προβληματισμού. Έμμεσα οδηγείται να συσχετίσει έννοιες, να ιχνηλατήσει την πορεία τους, να τις συνδέσει με δικές του εμπειρίες και βιώματα. Αφού, λοιπόν, αναπτύξει τη δική του συνομιλία με τα ποιήματα, καλείται τελικά να προσδώσει σε αυτά το προσωπικό του νόημα. Αυτή δεν είναι, άλλωστε, η μεγαλύτερη τέρψη από την ανάγνωση;

-Η ποίησή σας απευθύνεται σε αναγνώστες που είναι γνώστες φιλοσοφίας;

Θεωρώ ότι κάθε αναγνώστης που επιζητά την απόλαυση του ποιητικού λόγου μπορεί να προσεγγίσει τις ποιητικές μου συλλογές. Στο βιβλίο «Τρίτοι από της Αληθείας» καθένα από τα τριάντα τρία ποιήματα έχει αρχή, μέση και τέλος· λειτουργεί και αυτόνομα, ως ξεχωριστή μονάδα, αλλά και ως στάδιο μίας εξελικτικής πορείας. Το ίδιο συμβαίνει και με τα πενήντα επτά επιγράμματα του βιβλίου «Πλάτων Ψυχή και (π)οίηση. Διαλεκτική των αντιθέτων». Ο αναγνώστης προσκαλείται σε αναγνώσεις και ερμηνείες πολλών ειδών. Όποιος, όμως, διαθέτει γνώσεις φιλοσοφίας, μπορεί να απολαύσει ακόμη περισσότερες. Εν τούτοις δεν πιστεύω ότι χρειάζονται εξειδικευμένες φιλοσοφικές γνώσεις, για να προσεγγίσει κάποιος τα έργα. Τα απολύτως απαραίτητα διευκρινιστικά στοιχεία έχουν δοθεί στις σύντομες σημειώσεις, που παρατίθενται στο τέλος  κάθε βιβλίου.

-Υπηρετείτε πολλά χρόνια στον χώρο της εκπαίδευσης ως δασκάλα σε Δημόσιο Σχολείο της Αθήνας. Μπορεί να συμβαδίσει η ποίηση με τη διδασκαλία;

Πριν σπουδάσω δασκάλα, υπήρξα κι εγώ μαθήτρια. Πολλά χρωστώ και δεν μπορώ να το λησμονήσω, στους δικούς μου δασκάλους όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, σε αυτούς που με ενέπνευσαν με το παράδειγμα και τα λόγια τους, που με ενθάρρυναν να διατυπώνω τις δικές μου α-πορείες και να τολμώ ν’ αναζητώ απαντήσεις. Τέλος, εδώ και πολλά χρόνια, δάσκαλοί μου έχουν γίνει και οι μικροί μαθητές μου, οι οποίοι με προκαλούν να βλέπω τα πράγματα με τη δική τους φρέσκια, παιδική ματιά και δέχονται να παίζουμε και να χαιρόμαστε δημιουργώντας μαζί.  Όλους τους ευχαριστώ από καρδιάς.

Την εργασία μου ως δασκάλα, την οποία επέλεξα, δεν θέλησα να την αντιμετωπίσω σαν μία συνεχή, στείρα επανάληψη αλλά σαν ευκαιρία για απόκτηση εμπειριών που εμπλουτίζουν ταυτόχρονα τη δική μου ζωή αλλά και τις γνώσεις των μαθητών μου. Υπ’ αυτό το πρίσμα η διδασκαλία γίνεται «ποίηση» με την ευρεία έννοια, δηλαδή τρόπος ζωής και πρόσληψης των πάντων. Τα παιδιά εμπλέκονται βιωματικά στη διδασκαλία και μαθαίνουν «μεθ‘ ἡδονῆς», όπως προτείνει ο Αριστοτέλης.

Παραλλήλως, από τους ερευνητικούς σχεδιασμούς και πειραματισμούς σε καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας, καθώς και από τις δραστηριότητες που οργανώθηκαν και υλοποιήθηκαν με τους μαθητές μου, παρήχθη πρωτότυπο παιδαγωγικό υλικό, μέρος του οποίου παρουσίασα στην εκπαιδευτική κοινότητα με τη μορφή εκπαιδευτικών άρθρων, καθώς και με εισηγήσεις μου σε παιδαγωγικά συνέδρια και ημερίδες.

– Ετοιμάζετε κάτι νέο στον χώρο του βιβλίου;

Το φιλοσοφικό βιβλίο του H. B. Timothy, «Οι πρώιμοι χριστιανοί απολογητές και η ελληνική φιλοσοφία: Ειρηναίος, Τερτυλλιανός και Κλήμης Αλεξανδρεύς» μεταφράστηκε από την αγγλική γλώσσα στα ελληνικά από εμένα και τον κ.  Χαράλαμπο Μαγουλά, ο οποίος διδάσκει Φιλοσοφία Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Είναι δουλειά χρόνων και θα χαρώ να το δω τυπωμένο.

* Ο Ανδρέας Πολυκάρπου είναι ποιητής και δημοσιογράφος.