Ποίηση για τον σύγχρονο άνθρωπο και τους προβληματισμούς του

Γράφει η Ελένη Λόππα //

Μαλβίνα Ιωσηφίδου, «μικρή μου κόλαση», εκδ. Βακχικόν, 2021

Είναι ιδιαίτερα παρήγορο και ενδιαφέρον, επειδή σπανίζει αναλογικά, να διαβάζει κανείς ποιητικές συλλογές ή πεζογραφικά λογοτεχνικά κείμενα από ανθρώπους που προέρχονται από τις θετικές επιστήμες. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η Μαλβίνα Ιωσηφίδου, χημικός, της οποίας την ποιητική συλλογή, μικρή μου κόλαση, διάβασα πρόσφατα.

Το εξώφυλλο της ποιητικής συλλογής κοσμείται με μια πρωτότυπη φωτογραφία, έργο της ποιήτριας, όπου εικονίζεται ένα σαλιγκάρι ανάμεσα σε πέτρες. Άλλωστε σ’ αυτό το σαλιγκάρι, με τον συμβολικό χαρακτήρα και την ελικοειδή του υπόσταση,  αναφέρεται και το πρώτο ποίημα Χοχλιός ο πετρογυρευτός της πρώτης ενότητας, που παρουσιάζεται επίσης και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου.

Η ποιητική συλλογή της Μ. Ι., που έχει ως μότο στίχους από τα Τείχη του Κωνσταντίνου Π. Καβάφη, είναι διαρθρωμένη ως εξής: Προηγείται ο Πρόλογος, με ένα ποίημα, που φέρει τον τίτλο της συλλογής, Μικρή μου κόλαση, και στη συνέχεια ακολουθούν τρεις ενότητες: Α’ Σκέψεις όσες… Κρατώ στην τσέπη της ποδιάς μου, με 15 ποιήματα, Β’ Θέλω να ξεχάσω, με 17 ποιήματα και  Γ’ Δεν θέλω να ξεχάσω, με 15 ποιήματα. Η συλλογή κλείνει με τον Επίλογο, που περιλαμβάνει ένα ποίημα, με τον εύγλωττο και επίκαιρο τίτλο, Σενάρια συνωμοσίας. Συνολικά, δηλαδή, η ποιητική συλλογή αποτελείται από 49 ποιήματα.

Τα θέματα της συλλογής είναι ποικίλα και φανερώνουν την ευαισθησία και τους προβληματισμούς της ποιήτριας, καθώς και την αγωνία της για το παρόν και το μέλλον του ανθρώπου. Κυριαρχούν, λοιπόν, θέματα όπως: Η απουσία, η μοναξιά και η θεληματική απομόνωση, ο χωρισμός, η ματαίωση και η απογοήτευση, η προσφυγιά,  οι άστεγοι, η πανδημία, η καραντίνα και το live streaming, ο χιονιάς, η πατρίδα, η συναδέλφωση των λαών, η ενσυναίσθηση, τα πουλιά, η θάλασσα, ο έρωτας, ο καλός λόγος, ο ναρκισσισμός, ο Δεκαπενταύγουστος, ο μεταλλαγμένος. άνθρωπος. Λόγω των συνθηκών της εποχής, αρκετά ποιήματα, κυρίως της Β’ ενότητας, έχουν να κάνουν με το θέμα της πανδημίας και της καραντίνας, ενώ το θέμα του περσινού χιονιά, με την ονομασία Μήδεια, έγινε και πάλι επίκαιρο, με τη φετινή χιονοθύελλα, που έφερε την ευφημιστική ονομασία Ελπίδα.

Ο λόγος της Μ. Ι. είναι πλούσιος, χειμαρρώδης, με συχνή χρήση και συνδυασμούς σπάνιων λέξεων (π.χ. περιάκτης έμπορος, αλληλουάρια οκτάηχα, δύο αμανιτών, δροικήσω, παραμαγνητικό χρήμα, οι πορτολάνοι, τα μιμηλήφυλλα φιλιά, ίχνη ανάδοσης, βαγγανίζει τον κόσμο, ανεμοπορώ, αγαστές σχέσεις, φλήναφα, πρωινά πολυρρήμονα, αδόλεσχο καλοκαίρι, το Βένθος, τερπένια), αλλά και χρήση σύνθετων λέξεων (π.χ. ηλιόπυρο, σεληνόβραδα, πολύλογα χρώματα, πολυκαιρισμένο καλοκαίρι, κ. ά), με συχνές παρηχήσεις, τολμηρές μεταφορές και προσωποποιήσεις. Λόγος μελαγχολικός, πικρός και κάποτε  ειρωνικός. Θα δώσω παρακάτω μερικά παραδείγματα της ποιητικής γραφής της Μ. Ι.

Στο μακρύ προλογικό ποίημα Μικρή μου κόλαση (σελ. 9-11) υποτίθεται ότι το ποιητικό υποκείμενο, επιστρέφοντας από τις καλοκαιρινές διακοπές, επικοινωνεί διαδικτυακά με ένα ανώνυμο πρόσωπο, στο οποίο αποκαλύπτει με μια δόση πικρίας, αλλά και περηφάνιας και συνειδητοποίησης τη δική του μικρή κόλαση:

…επέστρεψα

Από το σπίτι της θερινής ραστώνης/Δεν έχω μια εβδομάδα και αγωνιάς/ Και με ρωτάς/Πού είναι πιο όμορφα στην πόλη ή στο νησί/Σου γράφω και απαντώ/ {…}Ούτε το νησί σαν τόπος/Ούτε η πόλη σαν χώρος μου λένε πολλά/Κλέβω κάτι από το ένα, κάτι από το άλλο/Φτιάχνω έναν καινούριο κόσμο και/Εκεί μέσα κατοικώ/Σωρεύω μέσα ό,τι και όσα επιθυμώ//Δεν θα μάθεις ποτέ το αν/Μέσα σε έχω κλείσει{…} Ο κόσμος μου δεν είναι ο παράδεισος/Μου γράφεις πως εσύ κάπου εδώ κοντά/Έναν παράδεισο έχεις/Μα δεν μου δίνεις τα κλειδιά/Σκέφτομαι όμως πως στον παράδεισο/Όλα τα έχεις και σίγουρα πλήττεις/Δε νοιάζομαι πια για παραδείσους/Απόκτησα μια μικρή κόλαση/Ολοζώντανη κι ολόδικιά μου//{…} Περιφραγμένη η κόλασή μου με όλα/Τα ίσως, τα αχ, τα να, τα εάν, τα πρέπει/Τα τότε ή τα πότε, τα τώρα ή τα ποτέ/{…}Μετουσιώνω την κόλασή μου/Τη μεταλλάσσω, την προσανατολίζω/Ανάλογα με τη διάθεσή μου και εμπνέομαι/{…}Η κόλαση δεν είναι απλώς μια εμπειρία/Πολύ περισσότερο δεν είναι μια τιμωρία/Μια στέρηση είναι, μια απαγόρευση/Αν θέλεις, πες το σύνορα ή αποστάσεις/Μα στέρφα γης δεν είναι/Παλιά που δούλευα πριν η αυλαία πέσει/{…}Δεν είχα ποτέ χρόνο για τη μικρή μου κόλαση/Γιατί ίσως παράδεισο τότε την έβλεπα/{…}Ξάφνου η μικρή μου κόλαση/Τον χρόνο ξεγελά και σαν λουλούδι ανθίζει/Είτε στην πόλη είτε στο νησί/Ο καιρός ίδια περνά/.

Στο ποίημα Στον ίσκιο του φοίνικα καφέ (σελ. 26) έχουμε το θέμα της ματαίωσης μιας πολυαναμενόμενης ερωτικής συνάντησης. Οι πρώτοι δεκαέξι στίχοι αναφέρονται στην προετοιμασία της συνάντησης (θέση), ενώ οι επόμενοι εννέα στην ανατροπή της (άρση):

Η πόρτα ανοιχτή/Και μια πρόσκληση-πρόκληση/Με κεφαλαία ανοιχτής ημερομηνίας/{…}Αναβολή στην αναβολή/Αναποφάσιστο βήμα η συνάντηση/Κι αυτή η ξελογιάστρα μυρωδιά/φρεσκοψημένου καφέ/Και το καλό σερβίτσιο απλωμένο/Στην ορθάνοιχτη αγκαλιά σου/Περιμένουν όλα ντυμένα χαμόγελο/Ένα κουταλάκι έπεσε με ήχο ματαίωσης/Ξαφνικά αέρας και ζάχαρη που σκόρπισε/Η φωτιά που έσβησε/Πικρός ο καφές και πώς να ψηθεί/Ούτε που καταλάβαμε πόσο ύπουλα/Το κόκκινο αιμάτινο σκαθάρι/Τρύπωσε στο κορμί σου/Εκείνοι έφυγαν/Το όμορφο δέντρο της συνάντησης/Σωριάστηκε/.

Στο επόμενο ποίημα Η εκδρομή (σελ. 27-28) περιγράφεται με τόνο μελαγχολικό η φθορά, το πέρασμα του χρόνου και η απουσία του αγαπημένου προσώπου:

Μια εκδρομή ήταν/Με γνωστούς και άγνωστους/Σε τόπους υγρούς με πλατάνια/{…}Καλυμμένα όλα με διαμονή πεντάστερη/Ξεγελούν για να μην καταλαβαίνουμε/Ο χρόνος ότι φεύγει/Στο μουσείο μισό εισιτήριο για τους άνω/Έβγαλα ολόκληρο για να τον εκδικηθώ/Τον χρόνο…/Το δωμάτιο μονοπρόσωπο/Με ειρωνεία διπλού κρεβατιού/Λεπτομέρειες να σώσουν μια κατάσταση/Στον τόπο αυτόν τον καινούριο δεν σε ξέχασα/Είναι σαν να ήρθες/Λες και ξύπνησες πλάι μου/Γιατί εγώ σε κουβάλησα/{…}Δεξιά και αριστερά στις όχθες/Πλατάνια σε φθινοπωρινή ύφεση/Ανοιχτές παλάμες τα ξερά φύλλα/Και η μοίρα γραμμένη στα νεύρα τους/Η ειμαρμένη αναπότρεπτα/Υπογραμμίζει τη φθορά/.

Στους τελευταίους επτά στίχους του ποιήματος Μελαγχολία του λιμανιού (σελ. 29-30) είναι εμφανής ο ανθρωπισμός και η ενσυναίσθηση του ποιητικού υποκειμένου από τον απόηχο του προσφυγικού δράματος. Το προσωποποιημένο λιμάνι δέχεται στην αγκαλιά του τους δυστυχισμένους πρόσφυγες:

Παφλασμός κυμάτων πρωινής ώρας/Ακατάληπτα λόγια από έγχρωμες ψυχές/Ξενυχτισμένες στον άνεμο από ήλιο βαμμένες/Τρομαγμένες από πείνα, δίψα και πόλεμο/Σταυρό Επιφανείων ρίχνεις στα νερά σου/Και τους δέχεσαι/»Λιμάνι»/.  

Τα περισσότερα ποιήματα της δεύτερης ενότητας με τον χαρακτηριστικό τίτλο Θέλω να ξεχάσω αναφέρονται κυρίως στην περίοδο της πανδημίας, στην απομόνωση της καραντίνας, στη στέρηση αγαπημένων προσώπων, στην έλλειψη ουσιαστικής ζωής. Ωστόσο, υπάρχουν και ποιήματα ή στίχοι με έντονο πολιτικό χαρακτήρα, όπου στηλιτεύεται η υποκρισία των ιθυνόντων, το χρήμα και οι κοινωνικές διακρίσεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι το ποίημα Notre Dame (σελ. 41-42), με αφορμή την πυρκαγιά της Παναγίας των Παρισίων στις 15 Απριλίου του 2019, όταν κατέρρευσε τμήμα της στέγης και το γοτθικό βέλος του ναού:

{…}Ω! Παναγία η «άστεγη»/Που θέλησες έτσι να δείξεις/Πως συμπαραστέκεσαι στης οικουμένης/Τους άστεγους από πολέμου πυρ/Από χώρες άνυδρες και διψασμένες/Χρεοκοπημένοι και νηστικοί{…} Κι αυτό το χρήμα το παραμαγνητικό/Κυλάει στους θετικούς διεφθαρμένους πόλους/Ανοίγουν σεντούκι οι έχοντες/{…}Πάλη των αντιθέσεων της εκκλησίας η επισκευή/Τα κλοπιμαία οι δωρητές να δικαιολογήσουν/Άφεση υπολογιστικών διαφορών να ισοσκελίσουν/Κι ο άστεγος/Άστεγος κι απόψε θα ξενυχτάει/Να γεύεται μεσάνυχτα και κάτι/Το ρόδινο φεγγάρι/.

Αλλά και στο επόμενο ποίημα “Urbi et Orbi” (σελ. 43), στη δεύτερη στροφή ακούγεται η καταγγελία:

Τα φωνήεντα υψώθηκαν, ουέ ουέ/Φαρισαίοι της Ευρώπης υποκριτές/Ίσως ο ιός το ίσο καλά κρατεί/Στις σφραγισμένες εκκλησιές/ {…}.

Το ποίημα Ασύμμετρη απειλή (σελ. 46) απηχεί την κοινωνική αποξένωση και τη φρίκη του θανάτου που προκαλεί ο μολυσματικός ιός:

{…}Ποιος αντιστέκεται στης φύσης τον χρωστήρα;/»Εγώ» σου λέει/Ο ρυπαρός ακύτταρος δαίμονας στεφανωμένος νικητής/Αναζητώντας ανθρώπινο σώμα να γονιμοποιηθεί/Μολύνοντας τα τρομαγμένα μας κύτταρα/Όντας στον αστερισμό της έβδομης σφραγίδας/Ασπρόμαυρες οι καθημερινές ειδήσεις/Λευκές και πράσινες μπλούζες υπογράφουν τον θάνατο/Οι ευωδιές σκεπάστηκαν από οσμή αντισηπτικού/ {…}Πώς απομακρύνθηκαν έτσι οι αγαπημένες μορφές/{…}Μορφές κρυμμένες πίσω από ασφυκτικές μάσκες τώρα/{…}Καίγονται οι χώρες η μια κατόπιν της άλλης/Πού κρύφτηκαν οι θεοί των τόσο λαβωμένων λαών;/

Και στο ποίημα Μεταλλάξεις (σελ. 47) κυριαρχεί η ίδια βαριά ατμόσφαιρα της πανδημίας, με έναν ειρωνικό τόνο για την προστασία του σαρκίου μας:

Ταπεινές μας υπάρξεις ενοχικά προστατευμένες/Αγοράσαμε ξύλα και πετρέλαιο ζεστά να κρατάμε/Τα ώριμα σαρκία της φθοράς μας/Φροντίσαμε να γεμίσουμε τα κελάρια μας/Μη χάσουμε τη βαρύτητα του όγκου μας/{…}Με δύναμη κλείσαμε τις πόρτες στον γείτονα/Σφυρίζει ξένοιαστα ο θάνατος στους οίκους ευγηρίας/{…} Ένα καρναβάλι συνεχές η ζωή μας/Ο εχθρός διαρκώς να αλλάζει αμφιέσεις/Εμείς μόνον μάσκες/.

Μαλβίνα Ιωσηφίδου

Τον ίδιο μελαγχολικό τόνο και με αρκετή δόση νοσταλγίας βρίσκουμε και στο Live steaming (σελ. 56):

{…}Ανοίγω τη μοναχική μου οθόνη/Παρέα μόνο με τις δύο αισθήσεις/Όραση και ακοή καθορισμένη από τη/Διαπροσωπική που μας καθόρισαν απόσταση/Απολαμβάνω θέατρο, συναυλία, όπερα/Με το καινούριο εργαλείο live streaming/Των φιλεύσπλαχνων πολυεθνικών Διαδικτύων/Επιδερμική και φευγαλέα ευχαρίστηση/Ανύπαρκτος συντονισμός πομπού και δέκτη/Απούσα η πνευματική συνουσία του κοινού/{…}Κλείνω τα μάτια και μετατοπίζομαι/Σε χώρο θεάτρου Ηρώδειου ή Επιδαύρου/{…}Να ανασαίνω δίπλα σε μια ανάσα ξεχασμένη/Να σιγοτραγουδάω σε μιαν ανάσα το ρεφρέν/»θα ξανάρθεις, ζωή, θα ξανάρθεις»/.   

Η τρίτη ενότητα ξεκινάει με ένα ποίημα Κούραση, αλλά γλυκιά κούραση (σελ. 63) που είναι στο β’ μέρος του ένας ύμνος στο όνειρο/ουτοπία της κατάλυσης των διακρίσεων και της συναδέλφωσης των λαών:

{…}Ύστερα  η μαύρη μοίρα πίσω πήρε την ευχή/Φύσηξε λίβας, στέγνωσε τη σκέψη/Λιμοί, λοιμοί και καταποντισμοί/Όσοι μείναμε/Γέροι και νέοι σπουδαγμένοι/Να πιάσει το χέρι ο νέγρος του λευκού και/Ο λευκός το παγωμένο του εσκιμώου χέρι/Να χαιρετίσουν οι ξανθόμαλλοι χειμώνες/Τα αφρικανικά σγουρόμαλλα καλοκαίρια/Συγχρωτισμός στο δέρμα και στον νου/Γιατί υποδόρια παντού το αίμα κόκκινο κυλάει/Σφιχτά δεμένα χέρια να λαλούν συνεργασίες/Και μοίρασμα του πλούτου δικαιότερο/Τα πολλά δάκρυα τη γη θα την ποτίσουν/Τότε μόνο η γη θα ξεδιψάσει/.

Ένα ποίημα που το χαρακτηρίζει αφηγηματικός χαρακτήρας, αλλά και έντονη  ενσυναίσθηση είναι το Κέϊμπριτζ Μασαχουσέτης (σελ.69):

Πρωινό Κυριακής σε ξένη χώρα/Βγαίνω για μια βόλτα/Βροχερός ο καιρός αναζητώ έναν καφέ/{…}Ζεστός ο καφές ξεπαγώνει το μέσα/Σε λίγο περνά απέξω κάποιος/Κάπου γύρω στα πενήντα/Με το αυτοκινούμενο αναπηρικό του καρότσι/Ο θυμός της ζωής αποτύπωμα στο κορμί του/{…}Μας χωρίζει η τζαμαρία/{…}Μας ενώνει η μοναξιά/Τον κοιτώ- με κοιτά/{…}Τον χαιρετώ –με χαιρετά/{…}Αυτός στην αυτοκινούμενη μοναξιά του/Και γω στη δική μου την προνομιούχα/Την αρτιμελή μοναξιά…/.

Στον Επίλογο της συλλογής, το ποίημα Σενάρια συνωμοσίας (σελ. 83-84) εκφράζει τον προβληματισμό και την αγωνία του ποιητικού υποκειμένου για το εφιαλτικό μέλλον της ανθρωπότητας:

{…}Μεταλλαγμένος σε κάθε καινούρια εποχή/Πορεύεται ο άνθρωπος/{…}Αρμέγει εμπειρίες και δημιουργεί/Θέλγεται από τη σημερινή/Και την εξελιγμένη του μέλλοντος/Τεχνητή νοημοσύνη και υπερνοημοσύνη/Αναγέννηση ονομάζου ν οι κρατούντες/την 5G εποχή/Η ζωή με νέες προδιαγραφές/{…}Οι συντεταγμένες της ύπαρξης μεταβάλλονται/Διαμορφώνοντας τον μετα-άνθρωπο/Αλλάζοντας φιδοπουκάμισο ο άνθρωπος/Εγκαταλείπει μέρος του γενετικού του υλικού/Γλιστρά έρποντας στην κάθε επόμενη εποχή/Με μειωμένη την ενσυναίσθηση γιατί/Ένα μέρος της μένει πίσω στο τσόφλι του/Κολυμπάμε σε λογιών λογιών κύματα/ {…}Σε ατέρμονους φρακταλικούς αστερισμούς/{…}Η γη ανήσυχα κοιμάται και παραληρεί/Μια καινούρια Οδύσσεια μήπως;/.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως η ποιητική συλλογή της Μ. Ι. αγκαλιάζει όλα τα θέματα που απασχολούν τον άνθρωπο της εποχής μας, με ιδιαίτερη ευαισθησία και  δυνατή έκφραση, με στόχο να προβληματίσει και να συνειδητοποιήσει τον αναγνώστη. Σίγουρα παρουσιάζει μεγάλο, ενδιαφέρον και αξίζει να διαβαστεί και να αγαπηθεί.