Fractal
Home / ΒΙΒΛΙΟ / Η θάλασσα ως σημείο αναφοράς στο «Χαμένο Κέντρο » του Ζήσιμου Λορεντζάτου.
12/07/2022, 10:52 μμ

Η θάλασσα ως σημείο αναφοράς στο «Χαμένο Κέντρο » του Ζήσιμου Λορεντζάτου.

Γράφει ο Κωνσταντίνος Μούσσας //

 

 

Ζήσιμος Λορεντζάτος

 

 

(Αντί εισαγωγικού σημειώματος).

 

Μια γλαφυρή αφήγηση του Δημήτρη Μαυρόπουλου, στενού φίλου και εκδότη των έργων του Ζήσιμου Λορεντζάτου πριν αρκετά χρόνια στην εκπομπή «Παρασκήνιο»[1] η οποία προβάλλονταν στην  ΕΡΤ, -τότε η λεγόμενη δημόσια τηλεόραση στήριζε ακόμα τον πολιτισμό- στάθηκε κρίσιμη ώστε να αρχίσω να καταγίνομαι σοβαρά με το πυκνό και για πολλούς ανεξάντλητο έργο του. Ο Μαυρόπουλος στο μικρό αυτό απόσπασμα του αφιερώματος για τον Ζ.Λ περιέγραφε τη βασανιστική επιμονή και την αφοσίωση του σπουδαίου δοκιμιογράφου, κατά τη διάρκεια της έκδοσης ενός βιβλίου του. Με πόση δηλαδή προσοχή και σοβαρότητα παρακολουθούσε βήμα προς βήμα την απαιτητική δουλεία του τυπογράφου, τις συνεχείς παρατηρήσεις και διορθώσεις του, τη σημασία που έδινε στο περίφημο «εκφράζεσθαι» ακόμα και λίγο πριν το χειρόγραφο περάσει στο πιεστήριο.  Και θα εξηγήσω παρακάτω γιατί επέλεξα να ξεκινήσω αυτό το μικρό σημείωμα με αυτή την αναφορά.

Ο Ζ.Λ αποτέλεσε τομή στα ελληνικά γράμματα, στη φιλοσοφική και λογοτεχνική δηλαδή νεοελληνική πραγματικότητα και παραγωγή. Οι λόγοι πολλοί και δεν είναι του παρόντος να αναφερθώ εδώ. Όπως πολλοί είναι και οι λόγοι που το έργο του δεν έγινε όσο του άξιζε γνωστό, κρύφθηκε, για να μη πω θάφτηκε σκοπίμως. Βασικό πυρηνικό στοιχείο αυτής της διαδρομής αποτελεί κατά τη γνώμη μου η θάλασσα και το Χαμένο Κέντρο. Πως συνδέονται αυτά θα το ανακαλύψουμε μέσα από την ποίηση του, αλλά και από μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα κειμένων του. Παραθέτω εδώ ένα απόσπασμα από το πεζογράφημα «Ιογενή Πνευμονία»:

[…]Είχε από μικρός ζυμωθεί με αυτά τα δυο στοιχεία (ενν. τον ήλιο και τη θάλασσα), που λάμβαναν για αυτό στα προχωρημένα χρόνια που έφτασε διαστάσεις σχεδόν υπερβατικές, σε σημείο που αν υποτεθεί πως η αιωνιότητα μπορούσε ποτέ να χαθεί, ο άνθρωπος θα συμμερίζονταν πρόθυμα τη φωνή του Rimbaud που μας βεβαιώνει πως η αιωνιότητα ξαναβρέθηκε στο ανακάτεμα της θάλασσας με τον ήλιο[2].

Δεν επέλεξα  το απόσπασμα αυτό τυχαία. Στην  «Ιογενής Πνευμονία», ένα μισοτελειωμένο πεζό όπου ο Ζ.Λ, επιχειρεί να καταγράψει την εμπειρία του όταν το καλοκαίρι του 1981 αρρώστησε από την ομώνυμη του διηγήματος νόσο και χρειάστηκε να νοσηλευθεί για μερικές μέρες στο νοσοκομείο «Σωτηρία».

 

Το κείμενο αυτό όπως μαρτυρεί ο ίδιος ο κος  Ζουμπουλάκης ο οποίος υπογράφει φαρδιά πλατιά «την επιμέλεια και το υστερόγραφο» της έκδοσης, (άραγε τι θα μπορούσε να επιμεληθεί;), ο Λορεντζάτος το έσκισε, λέγοντάς του ότι: «Δεν είναι η δουλεία μου αυτή (η πεζογραφία εννοούσε).Ο καθένας πρέπει να κάνει τη δουλειά του»[3].  Στη συνέχεια ο κος Ζουμπουλάκης μας πληροφορεί ότι βρέθηκε ένα παραπλήσιο κείμενο τον Αύγουστο του 2016, στο αρχείο του Ζ.Λ όταν αυτό παραδόθηκε στο ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ.

Κι όμως ο πολύς κος καθηγητής φιλολογίας, χωρίς να υπολογίζει καθόλου την ιερή βούληση συγγραφέων και καλλιτεχνών πολλώ δε μάλλον των ποιητών, ( κι ο Ζ.Λ ήταν κατ’ αρχήν ποιητής κι ας περιορίστηκε μόνο σε τρεις συλλογές, κι ας έλεγε ο ίδιος ότι ήταν κριτικός) να αποσύρουν έργα που δεν θεωρούν άξια λόγου,  συμμετείχε στην έκδοση του πεζογραφήματος «Ιογενή Πνευμονία» και μάλιστα γράφοντας το υστερόγραφο στο βιβλίο αυτό  με τον υπαινικτικό  τίτλο: «Ευτυχής παρασπονδία», εννοώντας την απροσδόκητη ενασχόληση του Ζ.Λ με τον πεζό λόγο. Και η επισήμανση αυτή αν συνδυαστεί με τα όσα αναφέρω στην αρχή αυτού του σημειώματος σχετικά δηλαδή με την επιμονή του Ζ.Λ για μια αδιαπραγμάτευτη εκφραστική τελειότητα, τότε νομίζω πως δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για εκείνους που αποφάσισαν να αγνοήσουν τη θέληση του δημιουργού.

Ήταν λοιπόν δυστυχής παρασπονδία και ασέβεια η παρουσίαση ενός κειμένου που ο ίδιος ο συγγραφέας είχε αποκηρύξει, πράξη ανάλογη εκείνης του «άθλιου Σαββίδη»[4] ο οποίος παρουσίασε τα  λεγόμενα «κρυμμένα» ποιήματα του Κ.Π.Καβάφη που ο ίδιος ο αλεξανδρινός ποιητής είχε αποκηρύξει.

Αυτός είναι ο πρώτος λόγος που επέλεξα αυτό το απόσπασμα προκειμένου να επισημάνω αυτή την απρέπεια,την οποία συχνά διαπράττουν όσοι θεωρούνται ειδήμονες και επαΐοντες- έχουμε ευτυχώς; πολλούς τέτοιους- επί των λογοτεχνικών θεμάτων και πλασάρονται ως βαρύτιμοι πνευματικοί ταγοί.

Ο δεύτερος λόγος αφορά την ουσία του αποσπάσματος αυτού από την «Ιογενή Πνευμονία» το οποίο είναι αποκαλυπτικό της σχέσης του Ζ.Λ με τη θάλασσα ως μέσο αναφοράς στο υπερβατικό «Χαμένο Κέντρο». Και αυτό  προς τούτο αποτελεί υποθέτω το μόνο ελαφρυντικό που θα αναγνώριζε ο Ζ.Λ στον «πρωινό φίλο του», όπως αποκαλούσε τον κύριο Ζουμπουλάκη στο εν λόγω ανολοκλήρωτο πεζογράφημα.

Προκειμένου ο αναγνώστης να απολαύσει ανεπηρέαστος ή και γιατί όχι ανενόχλητος το βάθος των ποιημάτων του Ζ.Λ στα οποία συναντούμε τη θάλασσα, σταματώ εδώ. Άλλωστε αυτό το εισαγωγικό σημείωμα εξελίσσεται ήδη σε μια πολυσέλιδη αναφορά, ώστε θα ήταν αδύνατο να δημοσιευθεί ολόκληρη στο πάντα φιλόξενο fractal. Ίσως, αν η τύχη το θελήσει να αποτελέσει μέρος μιας εκτενέστερης μελέτης για τον σπουδαίο αναχωρητή του «Χαμένου Κέντρου».

Κ.Μ

 

 

 

Ποιήματα

 

 

Οι βυζαντινοί καλόγεροι και ασκητές από δρόμους που δεν

καταλάβαιναν οι άλλοι

πήρανε το σώμα του θεού και το ξαπλώσανε πάνω στον

επιτάφιο της ζωής τους

Και πίσω απ’ τα συντρίμμια της Ελλάδας τον Εβραιοχριστιανισμό τα Ερμητικά και το πέταμα του Πλωτίνου

Για να ξαναπιάσει το σκοινί που κρέμονταν από τον

ουρανό μονάχα αφηρημένα

δίχως το καράβι του κόσμου να ξανασκίσει τις θάλασσες

με του θεούς δεμένους στα πανιά του

 

(Ποιητική συλλογή Μικρά Σύρτις, Ποίηματα, εκδ. Ίκαρος, 2006).

 

 

Ξέρω ένα βουνό στη μέση της αιώνιας θάλασσας

ασάλευτο όπως το Μερού

που κρατάει σε κίνηση τον αχαλίνωτο κόσμο των

φαινομένων

ώσπου να ξαναπαρουσιαστούνε μια μέρα οι Προφήτες.

 

(Ποιητική συλλογή Μικρά Σύρτις, Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, 2006).

 

 

El gallo

 

Αυτός ο πρώτος πετεινός ο νυχτοποδαράτος

Με τα μπλιμπλιά με τα λεριά και με τα φυσεκλίκια του

Με όλα του δάσους τα κλαριά και με της θάλασσας τα

φύκια.

 

(Ποιητική συλλογή Μικρά Σύρτις, Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, 2006).

 

 

Σε καρβουνίδι ανήλιαγο και καταχνιές

Που κόλλησαν στον ουρανίσκο μιας παλιάς καμπάνας

 

Σφυρίζει αργά στη θολωμένη ψυχρά του απογεύματος.

[…] Ώσπου να βγεις απ’ το δεινό σου αγώνα

Θάλασσα πικροθάλασσα Μεσόγειο

Με δυο λευκά πανιά της καλοσύνης

Πηγή του μέτρου γαλανή μου ισότητα.

 

(Ποιητική συλλογή Μικρά Σύρτις, Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, 2006).

 

 

Στον κόσμο αυτό σα θα τελειώνεις πρέπει να πλαγιάσεις

Κοντά στη γης, κοντά στη θάλασσα να ξαποστάσεις

Που ο βόγγος της φτάνει μακριά καθώς χωνεύουν στον

ορίζοντα

Σύννεφα και πανιά στη (τα σύννεφα πανιά στον ουρανό

Σύννεφα τα πανιά στη θάλασσα) και δως του ακούγεται

ψαροστεφανωμένη

Να κοσκινίζει με βρόντο τα χαλίκια της.

 

(Συλλογή, Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, 2006).

 

 

Ήταν ο γέρος αψηλός, ασίκης

Και το κορίτσι αγέρινο, ξανθό.

Το κύμα φρέσκο η θάλασσα μεγάλη

Πρίμα ο καιρός-Στην κρατερή σου αγκάλη

Σκέπασέ με του λέει να ζεσταθεί.

 

 

(«Κάβο Γκρόσσος»,  Συλλογή, Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, 2006).

 

 

Απάνω απ’ τα κεφάλια μας

Κοιμάται απέραντος και φρόνιμος ο ουρανός

Αλλά στα πόδια μας (ένα με του Ποιητή τα σπλάχνα)

Η θάλασσα η πολυφιδού που να ησυχάσει!

 

(«Τετράστιχο», Συλλογή, Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος, 2006).

 

 

 

________________________

[1] Βλ. εκπομπή Παρασκήνιο, 2007, επεισόδιο. 008.

[2] «Ιογενής πνευμονία», Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, σελ.14.

[3]                                        -/-                                                                   ,σελ.76.

[4] Βλ. Ο Ρένος Αποστολίδης διαβάζει Καβάφη, 1995.

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top