Ύμνος στη μητρότητα

Γράφει η Νάντια Τράτα //

«MIA MHTEΡΑ» του Alejandro Palomas, Μετάφραση: Αλεξάνδρα Γκολφινοπούλου, Eκδόσεις opera, σελ. 320

«Δεν υπάρχουν μενεξεδιά ξημερώματα δίχως μάτια που να τα καθρεφτίζουν, ούτε μακριοί δρόμοι δίχως πόδια που να τους περπατούν.» (σελ. 316)

Ένα οικογενειακό δείπνο, μια παραμονή πρωτοχρονιάς, συγκεντρώνει τα μέλη της «περίφημης οικογένειας» (σελ. 22) του αφηγητή Φερνάντο (Φερ), τη μαμά Αμάλια, τις δύο μεγαλύτερες αδελφές του Σύλβια και Έμμα, την Όλγα, το θείο Εντουάρντο, καθώς και τα δύο τετράποδα μέλη της, το Μαξ, γερμανικό μολοσσό και τη Σίρλεϊ «με ουρά σαν τη στρόφιγγα του γκαζιού» (σελ. 46), για να γιορτάσουν ανάμεσα σε ένα «συνονθύλευμα από λιγοστά φώτα και πολλές σκιές» (σελ. 15) τον ερχομό μίας καινούργιας χρονιάς. Την ομήγυρη πλαισιώνουν, παρά τη φυσική απουσία τους, και άλλα πρόσωπα, ζώντα ή κεκοιμημένα, η Ίνγκριντ, φίλη της μαμάς, η γιαγιά Έστερ και η Σάρα. Απών, οριστικά και αμετάκλητα, ο μπαμπάς. Και, φυσικά, «Η Καρέκλα», στημένη ανελλιπώς σε μία γωνιά του τραπεζιού, μία συνήθεια «που πρέπει να σεβόμαστε, επειδή οι μητέρες είναι μητέρες κι αυτό είναι ήδη γνωστό» (σελ.261).

Ο Alejandro Palomas (Βαρκελώνη, 1967), με πατέρα ισπανό και μητέρα χιλιανή, έλαβε το πτυχίο του στην Αγγλική Φιλολογία από το Universidad de Barcelona και το μεταπτυχιακό του στην Ποίηση από το New College στο San Francisco. Διδάσκει δημιουργική γραφή, έχει μεταφράσει στα ισπανικά σημαντικούς

ξένους λογοτέχνες και συνεργάζεται με διάφορα λογοτεχνικά μέσα επικοινωνίας. Έχουν εκδοθεί, έως σήμερα, δεκαοκτώ μυθιστορήματα τα οποία έχουν μεταφραστεί σε οκτώ γλώσσες. Έλαβε, ανάμεσα σε άλλα, τρία βραβεία για το έργο νεανικής λογοτεχνίας «Un hijo» («Ένας γιος», 2014, συνέχεια του οποίου αποτελεί το βιβλίο «Un secreto», 2019) και το Premio Nadal για το έργο του «Un amor» («Μία αγάπη», 2018, τελευταίο έργο της τριλογίας «Una madre», «Un perro», «Un amor»). Οι δυσκολίες στην επικοινωνία και οι τραυματικές οικογενειακές σχέσεις αποτελούν το βασικό θεματικό του άξονα.

Αφηγηματικά χαρισματικός, καθώς το παρελθόν στοιχειώνει είτε στο σύνολό της την οικογένεια είτε κάθε έναν ξεχωριστά, τυλίγει τις επιμέρους ιστορίες με έναν μανδύα γεμάτο χάρη και αισθαντικότητα, μετατρέποντας το έργο του σε ένα γοητευτικό ανάγνωσμα, ένα αφοπλιστικά τρυφερό οικογενειακό saga που πάλλεται ολόκληρο από μία συναισθηματική φλόγα. Οι ήρωές του ελίσσονται παθιασμένα, σχεδόν ιδρωμένα, ανάμεσα στο δραματικό και το κωμικό στοιχείο, το ρεαλισμό, το όνειρο και την ελπίδα σε ένα αλμοδοβαρικής σύλληψης περιβάλλον. Ο συγγραφέας βυθίζει πρωταγωνιστές και αναγνώστες σε μία συναρπαστική εσωτερική κατάδυση, ανακατεύοντας με περισσή δεξιοτεχνία τα υλικά του: σχέσεις γεμάτες κενά, αισθήματα τόσο βαθιά καταχωνιασμένα που καταλήγουν οιονεί ανύπαρκτα, πόνος που γίνεται απόγνωση, σχεδόν τρέλα, σε ένα σκηνικό θεάτρου (στο διαμέρισμα της μαμάς διαδραματίζονται τα περισσότερα γεγονότα σε χρόνο ενεστώτα), όπου οι ήρωες παραταγμένοι γύρω από την τραπεζαρία, κουβαλώντας ρωγμές συναισθηματικές, μυστικά και σιωπές, παρέα με την «καρέκλα των απουσιών» καταθέτουν την απεγνωσμένη και συχνά ανομολόγητη ανάγκη τους να αγαπήσουν και να αγαπηθούν σαρωτικά, ολοκληρωτικά. Μόνη εξαίρεση, η Αμάλια…..

Alejandro Palomas

Χωρισμένο σε τέσσερα βιβλία (τμήματα), με ξεχωριστό τίτλο για κάθε ένα από αυτά (Λίγα φώτα και πολλές σκιές, Ο φάρος, Αυτό το πλοίο που όλους μας κουβαλάει, Μενεξεδένια ξημερώματα), το έργο κλιμακώνεται σταδιακά, περνώντας από την άρνηση στην αποδοχή, από τη μοναξιά στη συντροφικότητα, από τη σιωπή στο διάλογο, από την άγνοια στη γνώση και, εν τέλει, από το σκοτάδι της νύχτας στο φως μίας καινούργιας μέρας που γλυκοχαράζει. Εικόνες δυνατές, γεμάτες χρώματα και λυρισμό, γλώσσα ρέουσα, τρυφερή και αγαπησιάρικη που με μαεστρία αποφεύγει την παγίδα του μελό, η αφήγηση βασίζεται σε ένα στέρεο ψυχαναλυτικό υπόβαθρο και καταφέρνει να κερδίσει τον αναγνώστη με μία βαθιά φυσικότητα και μία αδιαπραγμάτευτη οικειότητα. Το παρελθόν μάς προσπερνά με τρόπο σχεδόν κινηματογραφικό, μοιάζει να τρέχουμε πίσω από τους ήρωες με μία κάμερα στο χέρι. Σιωπές άλλοτε φλύαρες και άλλοτε ξερές και άνυδρες, απουσίες και απώλειες που άφησαν ανεξίτηλα χαραγμένα τα σημάδια τους στην ψυχή των ηρώων που οχυρωμένος ο καθένας πίσω από το δικό του τείχος, ζητούν, κάποιοι χωρίς καν να το γνωρίζουν, ν’ αποτινάξουν από πάνω τους την αφόρητη μοναξιά τους…..

Δουλεμένο στην κάθε του λεπτομέρεια το βιβλίο συνεπαίρνει τον αναγνώστη ήδη από τον τίτλο και το υπέροχα ποιητικό του εξώφυλλο. «Μια μητέρα» ο τίτλος του και όχι «Η μητέρα», ένα από τα πλέον παράδοξα συμβαίνει εδώ καθόσον ο τόσο γενικός και αόριστος, σε ένα πρώτο επίπεδο, τίτλος καταφέρνει να μεταμορφωθεί για τον αναγνώστη διαφορετικής χώρας, φυλής ή γλώσσας σε κάτι απόλυτα προσωπικό και οικείο. Άλλωστε, η χρήση των αόριστων άρθρων στους τίτλους των έργων του Alejandro Palomas (βλ. Ένας γιος) αποτελεί ένα βασικό συγγραφικό εργαλείο που με τρόπο θαυμαστό μετατρέπει, εδώ την Αμάλια, όχι απλά ως το πρωταγωνιστικό πρόσωπο του συγκεκριμένου έργου, αλλά ως ένα πρόσωπο αναγνωρίσιμο, ζωντανό και οικείο για τον κάθε ένα από εμάς.

Ανασκαλεύοντας ακομπλεξάριστα το δικό του παρελθόν και τα μυστικά της οικογένειάς του, ο συγγραφέας μοιράζεται με πάθος τα του οίκου του. Με μητέρα από τη Χιλή, αλμπίνα, που έζησε δύσκολα χρόνια μαζί με τον πατέρα του συγγραφέα, με δύο αδελφές και ένα σκύλο, όπως ο ίδιος ομολογεί σε συνεντεύξεις του, δεν είχε ιδιαίτερες δυσκολίες να δουλέψει τους χαρακτήρες του έργου του, απλά παρατηρώντας και καταγράφοντας, για παράδειγμα, τα βλέμματα, τις σιωπές και τις κινήσεις της αδελφής του Μόνικας που αποτέλεσε ένα είδος προτύπου για την Έμμα του βιβλίου του. Ταυτόχρονα, επιθυμεί, και το πετυχαίνει, δίνοντας στην Αμάλια τη δυνατότητα να ανακαλύψει μία καινούργια ζωή στα εξήντα πέντε της, τολμώντας ν’ αντικρύσει ένα μέλλον με πιο φωτεινά χρώματα (αν και πάσχει από φωτοφοβία) μετά το διαζύγιό της από τον αποκαρδιωτικά απόντα και ελλιπή σύζυγο και πατέρα, να αποτίνει φόρο τιμής σε μία ολόκληρη γενιά γυναικών που έζησαν φοβισμένες και ταπεινωμένες, βιώνοντας βία σωματική μα και ψυχολογική από άντρες-τυράννους, που όχι μόνο δεν στάθηκαν σωστοί ως σύζυγοι αλλά ούτε, καν, ως πατέρες.

Πολυεπίπεδο μυθιστόρημα, έργο-ύμνος στη μητρότητα κάθε είδους, και ταυτόχρονα ένα έργο αλληγορικής ενηλικίωσης (άλλωστε από τα τρία αδέλφια, ο Φερ και η Σύλβια μόλις το βράδυ της παραμονής της νέας χρονιάς θα καταφέρουν, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, να σταθούν στα πόδια τους και να αντιμετωπίσουν με σθένος τις αλήθειες της ενήλικης ζωής τους). Ο συγγραφέας ξαφνιάζει με την άνεση, την τόλμη και την ξεκάθαρη θέση του μιλώντας για ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της γυναικείας ψυχοσύνθεσης, τη μητρότητα. Διαβαίνοντας με ένταση τις λεωφόρους από την απεραντοσύνη της μητρικής αγάπης, τον πόνο και την απογοήτευση που προκαλεί πολλές φορές η έλλειψή της, έως την αποδοχή και τη στήριξη άλλων μη παραδοσιακών μορφών μητρότητας, ουσιαστικά ο συγγραφέας καταθέτει τη δική του ευαίσθητη ματιά αφιερώνοντας το βιβλίο αυτό στη μητέρα του, στην μητέρα μας, την κάθε μητέρα αυτού του κόσμου, με σκηνές που θα μείνουν σημείο αναφοράς της σύγχρονης λογοτεχνικής ιστορίας όπως αυτή στην οποία η Αμάλια παρηγορεί την Έμμα για την απώλειά της στο εστιατόριο μαζί με τον Φερ. Συγκλονιστικά ρεαλιστική, ανατριχιαστικά συγκινητική, χωρίς ίχνος φτιασιδιού, μία από τις σπουδαιότερες, ειλικρινέστερες αφηγήσεις για την ακατάβλητη δύναμη της αγάπης μίας μητέρας, τη μαγική αυτή συνταγή του μητρικού φίλτρου, για την, άνευ όρων, ανοιχτή αγκαλιά μιας μητέρας.

Όλοι οι χαρακτήρες είναι εκτενώς μελετημένοι, από την βαθιά πληγωμένη Έμμα που ο πόνος την οδηγεί σε δρόμους στα όρια της παράνοιας, ενώ εκείνη σπαράζει βουβά για τη χαμένη της αγάπη, η Σύλβια που η ανομολόγητη απώλειά της τη μετατρέπει σε υποχόνδρια, πικρόχολη και δύστροπη Λαίδη Βετέξ, ο Φερ που για να μην πονέσει ξανά από μία πιθανή προδοσία αποφασίζει να κλειστεί ερμητικά στην προστασία του μικρού του διαμερίσματος, ο Εντουάρντο που δεν τολμά να ομολογήσει πόσο τρομακτικά χρειάζεται την αγάπη, η γιαγιά Έστερ, alter ego του συγγραφέα, μοιάζει με οικογενειακό τοτέμ, έτοιμη να μιλήσει για τις μεγαλύτερες αλήθειες της οικογένειας, ένας απαράδεκτος τύπος πατέρα, άνευ ονόματος, που ζει για να κάνει τους άλλους να υποφέρουν και τέλος η Αμάλια, διάφανη, αστεία, εύθραυστη, αφελής, γεμάτη ελλείψεις και απίστευτα ζημιάρα μα πάνω απ’όλα βράχος ακλόνητος, μία ψυχή γεμάτη κατανόηση, τόλμη, κατανόηση, αποδοχή, τρυφερότητα, αγάπη….

Το έργο «Μία Μητέρα» αποτελεί ένα συγκινητικό χρονικό μίας οικογενειακής συμφιλίωσης αλλά ταυτόχρονα μία ηχηρή ομολογία πως η πιο μεγάλη ανθρώπινη περιπέτεια εξελίσσεται εντός μας καθώς εμείς απλά την παρακολουθούμε πολλές φορές από… απόσταση. Ο Alejandro Palomas με συγγραφική ωριμότητα μας παραδίδει ένα έργο που ερευνά τη δυναμική μίας οικογένειας, μιλά για όσα χωρίζουν και επανενώνουν τους ανθρώπους και ζωντανεύει συγκινητικά εμπρός μας μία ιστορία που γεμίζει τον αναγνώστη με μία λυτρωτική ζεστασιά και ένα ζωογόνο αεράκι συναισθηματικής πληρότητας. Τίποτε δεν περισσεύει, τίποτε δεν λείπει από αυτό το μοναδικής ομορφιάς μυθιστόρημα που εκφράζει όλα όσα μας αποκαλύπτει με τον τίτλο του: «Μία Μητέρα». Μία λέξη αρκεί.

Αύγουστος 2020