✩ Βιβλία που διάβασα το 2019

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη //

 

Πεζογραφία

Αν Κάρσον «Έρως ο γλυκόπικρος», Μετάφραση: Ανδρονίκη Μελετλίδου, εκδ. Δώμα, σελ. 230  

Η Κάρσον αγγίζει όλα τα πεδία και τις εποχές ξεκινώντας από την λυρική ποίηση (Σαπφώ, Αρχίλοχος κ.α), φτάνοντας στο Έπος (Όμηρος) και μετά στην τραγωδία, το αρχαίο μυθιστόρημα, τους πλατωνικούς διαλόγους (κυρίως αναφέρεται στον Φαίδρο) και προχωρώντας σοφά και σταθερά γεμάτη γνώση, φιλολογική μέθοδο, φιλοσοφική σκέψη. Από αυτά δεν μπορεί να λείψει και δεν λείπει η ποιητική ευαισθησία που είναι άκρως απαραίτητη όταν το θέμα μας είναι ο έρωτας. Επιστημονική ή λογοτεχνική πραγματεία; Τίποτα από τα δύο. Αλλά και τα δύο μαζί. Παρατήρηση, στοχασμός, αλλά και γοητεία και σαγήνη. Ένα βιβλίο διεισδυτικό, απολαυστικό και πειθαρχημένο μαζί που κερδίζει τον απαιτητικό αναγνώστη. Ένα σύμπαν ανοιχτό για  όποιον θέλει να βυθιστεί μέσα σε αυτό και μια ροή απίστευτη και δημιουργική. Σε αυτό συμβάλλει και η καλή μετάφραση της Ανδρονίκης Μελετλίδου. Βιβλίο με αισθαντικότητα, δύναμη και αλήθεια που καλό είναι να υπάρχει σε κάθε ενημερωμένη βιβλιοθήκη.

Μιχάλης Μαλανδράκης, «Patriot», εκδ. Πόλις  

Ως σκηνοθέτης ο ίδιος ο Μαλανδράκης μοιραία πλουτίζει το κείμενό του με εκφραστικές εικόνες. Σε συνέντευξή του στη Lifo έχει ερωτηθεί «γιατί τον ενδιαφέρει ο κόσμος της νύχτας». Και η απάντησή του ήταν η εξής: «Όταν ξεκίνησα να το γράφω δεν είχα αναρωτηθεί για αυτό, κι η αλήθεια είναι ότι δεν έχω ζήσει καταστάσεις σαν αυτές που περιγράφω, αλλά πάντα με ιντρίγκαραν, με ενδιέφεραν πάρα πολύ.» «Τη νύχτα κάνουμε πιο πολύ αυτό που θέλουμε», συμπληρώνει.

Φουσκωτοί τύποι, καθάρματα, πόρνες, φτωχές κοπέλες, ανήθικα αφεντικά, παράνομα μαγαζιά, δολοφονικά ένστικτα, όλα περιπλέκονται επικίνδυνα. Και μέσα σε όλα αυτά ο ήρωας να προσπαθεί να υπερπηδήσει όλα τα εμπόδια. Μόνο που δεν είναι σούπερ ήρωας, αλλά άνθρωπος με σάρκα και οστά. Έχει επίγνωση πως η πραγματικότητα συντρίβει όποιον της αντιστέκεται, αλλά δεν εγκαταλείπει τον αγώνα του, ακόμα κι αν έρθουν στιγμές απόγνωσης και υπάρξουν τάσεις φυγής, όπως στη σελίδα 63: «Δεν τρώω εγώ τα νιάτα μου στη φυλακή. Βομβιστής δεν είμαι. Ούτε μπράβος είμαι ούτε μαφιόζος. Θα εξαφανιστώ. Μαζεύω τα πράγματά μου και γυρίζω. Αύριο, με το πρώτο πρωινό, γυρίζω. Θα βρω την άκρη μου εκεί. Θα ψάξω όλες τις ταβέρνες που παίζουνε μουσική και θα ζητήσω δουλειά. Με το ένα πεντακοσάρικο θα αγοράσω καινούριο κλαρίνο. Αυτοί εδώ δεν αστειεύονται, το ξέρω. Θα με γυρέψουν τις επόμενες μέρες. Άμα με βρουν θα με σαπίσουν. Αλλά δεν θα με βρουν. Και μετά, σιγά μην ανέβουν στην Αλβανία να ψάχνουν έναν μουσικό. Ζημιά δεν τους έκανα, λεφτά δεν τους χρωστάω. Θα βαρεθούν και θα με παρατήσουν. Αλλά Αθήνα δεν γυρίζω.»

Αξίζει να σταθούμε στη λέξη patriot/πατριώτης για ποιους, τους έλληνες ή τους αλβανούς. Μια ψυχή, δυο πατρίδες. Διχοτόμηση. Μοίρασμα. Αυτό και το άλλο. Ο ήρωας και οι πράξεις του δίνουν τροφή για σκέψη και προβληματισμό στον αναγνώστη.

Η γραφή του Μαλανδράκη έχει ρυθμό, ροή, αμεσότητα αλήθεια και υπόσχεται πολλά.

Ελένη Γκίκα, “Υπέρ κεκοιμημένων, πενθούντων, οδοιπορούντων”, Εκδ. ΑΩ

Οικογενειακές ιστορίες, παλιές πληγές που τις ξύνει η συγγραφέας, αλλά θέλει κι απ’ αυτές να λυτρωθεί. Ή μήπως την ενδιαφέρει να αγαπήσει τις πληγές της και να ζήσει με αυτές; Κάθε φόβος να απαλυνθεί αλλά και τίποτα να μην χαθεί. Τίποτα από την ομορφιά και την ουσία του πόνου. Τίποτα να μην λησμονηθεί! Όλα να γίνουν λέξεις που θα διασώσουν την αγάπη, την συγκίνηση, τη θύμηση, τα βιώματα. Η έμπειρη Ελένη Γκίκα ξέρει να ακροβατεί γενναία ανάμεσα στη χαρά και τη λύπη. Και πάντα με έντονη την τάση για μοίρασμα και επικοινωνία. Για να μπορεί να αντέχει. Η λογοτεχνία άλλωστε, όπως και κάθε τέχνη, βοηθά να αντέξουμε την πραγματικότητα. Κι αυτό είναι το παν.

Φωτεινή Τσαλίκογλου «Εγώ, η Μάρθα Φρόυντ», Εκδ. Καστανιώτη

Η Φωτεινή Τσαλίκογλου δημιουργεί ένα βιβλίο με πρωταγωνίστρια-κεντρική ηρωίδα την γυναίκα του Σίγκμουντ Φρόυντ, Μάρθα. Μια γυναίκα βαθιά ερωτευμένη με τον άντρα της δέχεται να περάσει όλη τη ζωή της στη σκιά του. Κοντά του μέχρι τέλος που εκείνος αρρώστησε από καρκίνο στην στοματική κοιλότητα.

Εκείνος πέθανε το 1939. Εκείνη το 1951.Ηταν και οι δύο Εβραίοι. Τα πρόσωπα και τα γεγονότα του βιβλίου είναι πραγματικά. Ανήκουν στην Ιστορία. Αλλά ο ψυχισμός της ηρωίδας είναι επινοημένος από την συγγραφέα και προσφέρεται απλόχερα στους αναγνώστες και συγκινεί.

Ποταμός η γυναίκα εξιστορεί περιστατικά από τη ζωή της με τον Φρόυντ. Μιλάει για τον κλειστό του χαρακτήρα, για τον ψυχισμό του, για όσους γιατρούς-θεραπευτές γνώρισε και συναναστράφηκε μαζί τους ο Φρόυντ, για ασθενείς του, για τα παιδιά τους και κυρίως για την κόρη τους Άννα το δεξί χέρι του πατέρα της. Για τις φρενοβλαβείς γυναίκες της Βιέννης, για τον θυμό και την οργή που πρέπει να απελευθερώνονται, για την κάθαρση που είναι το ζητούμενο και που γαληνεύει. Η Μάρθα Φρόυντ γίνεται μυθιστορηματική ηρωίδα. Νιώθει μοναξιά και φιλτράρει ό,τι συμβαίνει γύρω της και μέσα της με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο. Το βιβλίο είναι σαν ημερολόγιο προσωπικό που όμως το κρυφοδιαβάζει ο αναγνώστης. Και έχει την ευκαιρία να ζήσει μια ολόκληρη εποχή μέσα από την προσωπική ιστορία της γυναίκας του Φρόυντ. Ένα τρυφερό, στ αλήθεια, ζουμερό και συγκινητικό βιβλίο που μας κάνει να αισθανθούμε.

«Ιστορίες από την άγρια μεριά» του Νίκου Κτιστάκη, εκδ. ΑΩ  

Σκληρότητα, ρεαλισμό και αλήθεια διαθέτει το έργο του Κτιστάκη. Είναι μια γραφή «αντρική», αν θα μπορούσα να διακρίνω την γραφή σε «αντρική» και «γυναικεία». Άντρες οι ήρωές του, η θεματολογία του άπτεται στα «αντρικά» ενδιαφέροντα, αλλά, με αφορμή αυτά, μπορεί να προεκτείνει κανείς και να σκεφτεί γενικά για την ανθρώπινη ύπαρξη, το νόημα της ζωής, την Νέμεση, τη Μοίρα. Είναι από τα βιβλία που σε ξεβολεύουν πραγματικά και μέσα από ένα απλό θέμα σου προκαλούν χιλιάδες ερωτήματα ενώ πάντα υποβόσκει και μια φιλοσοφική ερμηνεία ή διάσταση των πραγμάτων. Ο άνθρωπος ο απλός και αβοήθητος γίνεται ήρωας μιας ζωής καμένης. Μια φλόγα μόνο αχνοφέγγει κάπου στην χαμοζωή του. Μια υπόνοια κάποιας αλλαγής προς το καλύτερο. Και μετά ματαίωση και σκοτάδι. Ο προορισμός του ανθρώπου, η βία στη ζωή του, η άλλη διάσταση των πραγμάτων. Τα λόγια του Πάουντ που επιλέχθηκαν να μπουν ως μότο στην τρίτη νουβέλα, νομίζω, είναι εύστοχα αναφορικά με το ύφος του βιβλίου: «Σκληροτράχηλοι αυτοί, κι εγώ παιδί διασκέδαζα, στη γη μου που τη χτύπησε ο θάνατος, και οι ζωντανοί άνθρωποι έμοιαζαν με χαρτί». 

Gail Hobeyman «Η Έλενορ Όλιφαντ είναι απολύτως καλά», Μετάφραση: Μαρία Φακίνου, εκδ. Κλειδάριθμος, σελ. 448  

Η μοναξιά σαν θέμα είναι δίκοπο μαχαίρι. Και η ίδια είναι επικίνδυνη, αλλά και η πραγμάτευσή της μέσα σε ένα βιβλίο. Όταν η μοναξιά γίνεται καθημερινό σου ένδυμα, συνήθως τυφλώνεσαι και θεωρείς ότι αυτό είναι κάτι φυσιολογικό! Η ηρωίδα όμως εμφανίζεται να διακατέχεται από μεγάλη δόση αυτογνωσίας. Αυτογνωσία ή αυτοέλεγχος; H μήπως έχει μάθει απλώς να λειτουργεί; Ξέρει να ονειροπολεί, αλλά και να αφήνει στον αναγνώστη, που αγωνιά για την τύχη της, μια γεύση γλυκόπικρη. Πολλοί άνθρωποι σαν την Έλενορ κυκλοφορούν στις μεγάλες πόλεις, μόνο που οι πιο πολλοί προτιμούν να αφήνουν ασχολίαστη την κατάστασή τους. Από αδυναμία, από περηφάνια ή από φόβο. Είναι όμως μονάχα η μοναξιά; Κι αν αυτή είναι κυρίως… από πού προέρχεται; Είναι ηθελημένη ή αθέλητη;

Το κλειδί στο βιβλίο είναι το παρελθόν της μυστήριας και αλλόκοτης ηρωίδας. Πώς ζούσε και με ποιους. Οι πράξεις που έκανε, οι άνθρωποι που την υιοθετούσαν, οι ανάδοχες οικογένειες κάθε φορά, οι εμπειρίες που είχε.

Αλλά υπήρχε πάντα κάτι μέσα της που την έφερνε σε αντίθεση με τους άλλους. Κάτι μοναχικό, κάτι ανεξήγητο. Ίσως κάτι ανέγγιχτο που είχε ανάγκη να της το αγγίξουν οι άλλοι!

Βίκη Κοσμοπούλου: «Το τσόφλι», εκδ. Κέδρος

Η Βίκη Κοσμοπούλου δεν είναι μελοδραματική, αν και οι ιστορίες της είναι θλιβερές. Είναι και τρυφερές, αλλά κυρίως θλιβερές. Το ότι δεν είναι μελοδραματική αλλά έχει βρει τον τρόπο να διεισδύει στα πράγματα και να αναδεικνύει την ουσία τους είναι ένα στοιχείο που πρέπει οπωσδήποτε να σημειώσουμε σε αυτή την παρθενική της εμφάνιση.

Η γλώσσα ρέει, οι εικόνες άμεσες, λειτουργικές, και εκείνο κυρίως που ξεχωρίζει τις ιστορίες της είναι ο ρυθμός που διαθέτουν. Συνοχή και ρυθμό. Δεν θέλεις να το αφήσεις το κείμενο. Η Κοσμοπούλου σε παίρνει από το χέρι και σε οδηγεί μέχρι το τέρμα. Με γενναιότητα παίζει με τα συναισθήματα, όπως ακριβώς και η ίδια η ζωή. Από το γέλιο στο κλάμα, από την αποτυχία στην επιτυχία, από την αρρώστια στην ανάρρωση. Οι ήρωές της είναι ανθρώπινοι, βγαλμένοι από τη σάρκα μας. Που συχνά μας κάνουν και αναρωτιόμαστε για τα συντρίμμια της δικής μας ζωής.

Χρήστος Αστερίου «Η θεραπεία των αναμνήσεων», εκδ. Πόλις, σελ. 299  

Ο Αστερίου συνδιαλλέγεται με την ανθρώπινη κατάσταση, ψηλαφώντας την ζωή, την αντοχή, την ευρύτητα και την ποικιλομορφία της. Έχω την αίσθηση πρόκειται στην ουσία για την ιστορία της ενηλικίωσης του ήρωα του βιβλίου. Έχει μοναξιά και χρειάζεται αναμέτρηση με πολλά πράγματα. Πότε στ’ αλήθεια κόβουμε τον ομφάλιο λώρο; Πότε είμαστε πραγματικά εμείς κύριοι της ζωής και του εαυτού μας; Στη σελίδα 179 διαβάζουμε: «Ήταν φθινόπωρο του 1977. Είχα φύγει από το σπίτι σε μια κίνηση χειραφέτησης και ζούσα με ελάχιστα χρήματα από δω κι από κει. Ύστερα από ένα ακόμα επεισόδιο με τον πατέρα μου, ο οποίος σε έκρηξη θυμού με είχε αρπάξει από το πέτο απειλώντας να με πετάξει έξω αν συνέχιζα να ζω «σαν αλήτης, χωρίς στόχους και προορισμό», είχα αποφασίσει να διακόψω κάθε επαφή με την οικογένεια. Ποτέ μου δεν ξέχασα την εικόνα του αδερφού και της μητέρας μου να παρακολουθούν αμέτοχοι, και ποτέ, όσα χρόνια κι αν πέρασαν, δεν κατάφερα να τους συγχωρήσω γι’ αυτό. Το ίδιο βράδυ, όταν όλοι είχαν πέσει για ύπνο, μάζεψα λίγα ρούχα κι έφυγα κλείνοντας πίσω μου οριστικά την πόρτα.» Μέσα από εσωτερικές και εξωτερικές συγκρούσεις προχωράμε. Αν αυτές λείπουν, λείπει και η ουσία της ζωής. Το θέμα είναι τι τον κάνει κανείς, τον πόνο, τις ακυρώσεις, τις αναμνήσεις του. Που τα πάει, σε τι τα μετατρέπει; Αν θα μπορούσα με δύο λόγια να συνοψίσω το πνεύμα του βιβλίου, θα επέλεγα ακριβώς αυτές τις γραμμές της σελίδας 58: «Ο χρόνος κυλάει παρασύροντας τις ζωές μας όπως ένα τρένο που τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Κλεισμένοι στην προσωπική μας κουκέτα, εμείς διατηρούμε την ψευδαίσθηση μιας παροντικής ακινησίας που απλώς διαιωνίζεται. Όσο η θέα χάνεται από τα κατεβασμένα παράθυρα, συνεχίζουμε τη διαδρομή σίγουροι πως τίποτα ποτέ δεν θα τελειώσει: η τέλεια αυταπάτη.»

Άγκαθα Κρίστι «Η φαρμακερή πένα», Μετάφραση: Χρύσα Μπανιά, εκδ. Ψυχογιός

Η Αγκάθα Μαίρη Κλαρίσσα Μίλερ, Λαίδη Μάλλοουαν, η γνωστή, πολυτιμημένη, πολυδιαβασμένη και αγαπημένη σε όλους Αγκάθα Κρίστι θεωρείται ως η δημοφιλέστερη συγγραφέας όλων των εποχών. Μεγάλωσε γενιές και γενιές με τα καταπληκτικά αστυνομικά της μυθιστορήματα. Πρωταγωνιστές, πρόσωπα -κλειδιά ήταν πάντα είτε ο Ηρακλής Πουαρό, είτε η Μις Μάρπλ. Έχει γράψει ακόμα και 15 συλλογές διηγημάτων, αλλά και ρομαντικά μυθιστορήματα με το ψευδώνυμο Μαίρη Γουέστμακοτ. Χαρακτηριστικό και το εξαιρετικής πλοκής θεατρικό της έργο «Η ποντικοπαγίδα» που έχει ανέβει αρκετές φορές στην ελληνική θεατρική σκηνή και έχε κερδίσει το κοινό.

Φόνοι, συνήθεις ύποπτοι, απρεπείς συνήθειες, δηλητήρια, πιστόλια, πουριτανοί, γεροντοκόρες, αποτελούν κάποια στοιχεία που συχνά τα συναντάμε μέσα στα έργα της. Εκείνο που τα χαρακτηρίζει είναι η έξυπνη πλοκή, οι καλοσχηματισμένοι χαρακτήρες, η δημιουργία σασπένς, οι συναρπαστικοί φανταστικοί ντεντέκτιβ που κερδίζουν με την ευρυμάθεια, την ικανότητα και την επιμονή τους τον απαιτητικό αναγνώστη. Η Αγκάθα Κρίστι έχει έναν μαγικό τρόπο να σε παρασέρνει στην ιστορία, να σε κάνει να ψάχνεις μανιωδώς για τον δράστη ή τον δολοφόνο κι αυτός πάντα να σου διαφεύγει. Αλλού σε κατευθύνει εντέχνως με την πένα της και στο τέλος σου δίνει μια λύση στο μυστήριο που ούτε καν φανταζόσουν. Το 2007 ο Άγγλος συγγραφέας Μπράιαν Άλντις είπε ότι η Αγκάθα Κρίστι του είχε πει ότι έγραφε τα βιβλία της μέχρι το τελευταίο κεφάλαιο και μετά αποφάσιζε ποιος χαρακτήρας ήταν λιγότερο πιθανόν να εκληφθεί ως ύποπτος και μετά έκανε όλες τις απαραίτητες αλλαγές στο κείμενο για να ”ενοχοποιήσει” τον χαρακτήρα αυτό.

 

Παιδικά

Βαγγέλης Ηλιόπουλος «Όλα μπορείς να τα ζήσεις σε ένα βιβλίο», εικονογράφηση: Έφη Λαδά, εκδ. Πατάκη, 2019  

Ένα παιχνιδιάρικο, αλλά και σοφό βιβλίο που ξεκλειδώνει τα μυστικά και τα οφέλη του διαβάσματος και αγγίζει και τους μεγάλους με την τρυφερότητα που είναι δοσμένο. Διότι η ανάγκη για τρυφερότητα και αλήθεια δεν έχει ηλικία. Η πλούσια και ευφάνταστη εικονογράφηση της έμπειρης κι ταλαντούχας Έφης Λαδά μας κερδίζει. Οι εικόνες συμπληρώνουν τις λέξεις και αναδεικνύουν με επιτυχία τα νοήματα. Όμορφα αποδίδονται και οι μεταμορφώσεις στους διάφορους γνωστούς ήρωες, που οι πράξεις και το ποιόν τους είναι γνωστά (π.χ.Ζορμπάς, Τρελαντώνης, Φιλέας Φογκ, Όλιβερ Τουίστ).

Σε καιρούς που η εικόνα έχει όλα τα μέσα για να επιβληθεί, είναι επιτακτική η ανάγκη της ενίσχυσης του βιβλίου και του ρόλου του στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της συνείδησης του ατόμου. Το διάβασμα είναι αξία και ως τέτοια καλό είναι να την παραδίδουμε στα νέα παιδιά ώστε να είναι δημιουργικά, χαρούμενα και γεμάτα φαντασία .

Νίκος Ποταμιάνος «Γιατί οι Πρωτόγονοι δεν ήξεραν τίποτα», εκδ. Κέρδος 2019 

Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να εκδίδονται βιβλία που προάγουν τη γνώση, αλλά προσφέρουν ταυτόχρονα και διασκέδαση στους μικρούς αναγνώστες. Η ηρωίδα του βιβλίου είναι η Μυρτώ που συνεχώς ρωτάει «γιατί» και ο μπαμπάς της οφείλει να της δώσει εξηγήσεις. Το αυτοκίνητό τους χάλασε, οπότε πατέρας και κόρη είναι υποχρεωμένοι να περπατήσουν από το σχολείο ως το σπίτι με τα πόδια. Αφορμή η ερμηνεία της λέξης «Νεάτερνταλ». Παράξενη λέξη που ακούγεται σαν κινέζικη στη Μυρτώ. Και ξεκινά ένας όμορφος διάλογος ανάμεσά τους με ιστορική χροιά. Πώς ο άνθρωπος έφτασε στη μορφή που έφτασε; Πώς εξελίχθηκε και έκανε διάφορα επιτεύγματα; Ο Λόγος, η γλώσσα είναι αυτή που τους διαφοροποίησε από τα ζώα που ήξεραν μόνο άναρθρες κραυγές να βγάζουν.

Τζόναθαν Σουίφτ «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ», Μετάφραση: Μαρία Σούμπερτ, εικονογράφηση: Νέστορας Ξουρής, εκδ. Διάπλαση, σελ. 144  

Σε θελκτική διασκευή -απόδοση κειμένου της θεατρολόγου και συγγραφέως Μαρίας Σούμπερτ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διάπλαση το βιβλίο «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ». O γνωστός Γκιούλιβερ με την γνωστή αγάπη για την περιπέτεια, την επιθυμία για ανακάλυψη νέων τόπων, ανθρώπων και πραγμάτων. Η λατρεία της περιπλάνησης τον οδηγεί διαρκώς σε απίθανα μονοπάτια. Σαν άλλος Οδυσσέας γνωρίζει διαφορετικά ήθη, νοοτροπίες, συνήθειες. Για τους μικρούς αναγνώστες είναι μια πρόκληση. Να δουν πού θα καταλήξει ο ταξιδευτής, τι άλλα θα επινοήσει, πώς θα αισθανθεί.

Clare Elsom «Οράτιος και Χάριετ/ Κατακτούν την πόλη», Μετάφραση: Αργυρώ Πιπίνη, Εκδ. Καλέντη 

Εντελώς τυχαία έπεσε στα χέρια μου το βιβλίο της Clare Elsom «Οράτιος και Χάριετ κατακτούν την πόλη» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καλέντης, σε μετάφραση Αργυρώς Πιπίνη. Το διάβασα απνευστί έχοντας καθ’ όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης ένα χαμόγελο κολλημένο στα χείλη.

Τι κοινό έχουν ο Λόρδος Αντιπλοίαρχος Οράτιος Φρειδερίκος Γουόλινγκτον Βλακέντιος Μάξιμος Πίμπλμπερι ο Τρίτος με την μικρή Χάριετ; Απολύτως κανένα, αφού ο πρώτος είναι άγαλμα από τον δέκατο έβδομο αιώνα σε κεντρική πλατεία και η δεύτερη είναι ένα μικρό κοριτσάκι επτά χρονών και τριών μηνών.

Ωστόσο, ξεκινάει-παρά τη δυσκολία της αρχής- μια απρόσμενη και καταπληκτική φιλία μεταξύ τους που στεριώνει, γίνεται ακλόνητη. Η Χάριετ θα τον βοηθήσει να μπει στη σύγχρονή της εποχή και να καταλάβει το πνεύμα της, όσο γίνεται.

Μάκης Τσίτας «O Ιππότης και η Χαμογελαστή Πριγκίπισσα», εκδ. Καλέντης  

Ο Μάκης Τσίτας είναι ένας καθιερωμένος στις συνειδήσεις των μεγάλων και μικρών αναγνωστών συγγραφέας. Βραβευμένος, πολυμεταφρασμένος, δεν χρειάζεται συστάσεις. Δύο παιδικά βιβλία του Μάκη Τσίτα, αφενός μεν το πολύ πρόσφατο «Ο ιππότης και η χαμογελαστή βασίλισσα», αφετέρου το «Βρες ποιος είμαι» που είχε κυκλοφορήσει παλαιότερα από τα ελληνικά γράμματα (2007), αλλά επανακυκλοφορεί αργότερα από τις εκδόσεις Πατάκη (2014), έχουν κάτι κοινό: TO (ΘΕΑΤΡΙΚΟ) ΠΑΙΧΝΙΔΙ που εμπεριέχει τη δραματοποίηση και το ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΡΟΛΩΝ.

«Ο δικός μου ο παππούς», Μάκης Τσίτας , εικονογράφηση: Λίλα Καλογερή, εκδ. Πατάκη, σελ. 2019 

Μια τρυφερή αναφορά στους παππούδες που (μαζί με τις γιαγιάδες διαδραματίζουν έναν σημαντικό ρόλο μέσα στην ελληνική οικογένεια. Συχνά ο ρόλος τους είναι αντιστικτικός με αυτόν των γονέων. Συνήθως οι γονείς που εργάζονται αφήνουν τα παιδιά τους στους δικούς τους γονείς, οι οποίοι έχουν τον δικό τους μοναδικό τρόπο για να τα κερδίσουν. Θα ανεχθούν τις αταξίες τους, θα τους κάνουν τα χατίρια, θα τους πάρουν πράγματα και καλούδια, θα τους επιτρέψουν να φάνε μια σοκολάτα παραπάνω. Εδώ υπάρχει σύγκρουση εξουσιών. Τα πράγματα είναι καθαρά και ξάστερα. Σπάνια παππούς ή γιαγιά να είναι αυστηρότεροι από τον μπαμπά ή μαμά. Γι αυτό και τα εγγόνια τους λατρεύουν και τρέχουν σε αυτούς όταν έχουν κάτι που τους απασχολεί. Κατά την παροιμία «του παιδιού μου το παιδί είναι δυο φορές παιδί μου» οι παππούδες παρουσιάζονται ιδιαίτερα αφοσιωμένοι απέναντι στα εγγόνια και μάλιστα το θεωρούν χρέος τους να τους παραστέκονται και να τους βοηθούν, βοηθώντας συνάμα και το αντρόγυνο που είναι απασχολημένο με τον καθημερινό αγώνα για την επιβίωση.

Γιώτα Κ. Αλεξάνδρου «Μόνο αν θέλω», εικονογράφηση: Σάντρα Ελευθερίου, εκδ. Μίνωας, σελ, 32  

Το θέμα που επιλέγει η Γιώτα Αλεξάνδρου για το νέο της βιβλίο είναι εξαιρετικά ευαίσθητο, αφού έχει να κάνει με το κατά πόσο τα μικρά παιδιά μπορούν και πρέπει να ορίζουν το σώμα τους. Είναι συχνό φαινόμενο τα παιδιά να δέχονται αγκαλιές, φιλιά και χαϊδέματα από συγγενείς και φίλους. Αλλά αυτό μπορεί να μην τα ευχαριστεί, αλλά να τα προβληματίζει ή να τους προκαλεί δυσφορία. Σίγουρα υπάρχουν και όρια. Είναι καλό να συζητάμε με τα παιδιά και να τους υποδεικνύουμε αυτά τα όρια. Η αυτοδιάθεση του σώματος, η έλλειψη αντίστασης στις ξένες χειρονομίες, περισσότερο από ντροπή, η παιδική ψυχολογία και σκέψη αποτελούν λοιπόν τα κυρίαρχα θέματα του βιβλίου, που διακρίνεται για την τρυφερότητά του.

Είναι ανάγκη να ενθαρρύνουμε τα μικρά παιδιά να εκφράζουν τα συναισθήματά τους ελεύθερα. Η συγγραφέας με κατανόηση, στοργή και σοφία αγγίζει το θέμα. Ταιριαστή με το κλίμα που θέλει να δημιουργήσει είναι η εκφραστική, πλούσια σε χρώματα και σχέδια εικονογράφηση της βραβευμένης με Κρατικό Βραβείο στην Κύπρο Σάντρας Ελευθερίου.

«Μπροστά στην τηλεόραση», Μάκης Τσίτας, εικονογράφηση: Ανδριάνα Ρούσσου, εκδ. Ψυχογιός, σελ. 56  

Η τηλεόραση είναι μάστιγα με M κεφαλαίο. Μπορεί να αποβεί καταστροφική για τα παιδιά. Ο εθισμός καραδοκεί και το θέμα είναι ότι εκείνα δεν μπορούν να προφυλάξουν τον εαυτό τους. Επιβάλλεται οι μεγάλοι να το κάνουν για αυτά. Αλλά τι συμβαίνει όταν και οι μεγάλοι πέφτουν θύματα της μικρής οθόνης και της απεριόριστης έλξης που αυτή ασκεί;

Μια νέα τηλεόραση μπήκε στο σπίτι της αστικής οικογένειας στο βιβλίο του Μάκη Τσίτα με τίτλο «Μπροστά στην τηλεόραση». Η ζωή τότε άλλαξε αυτόματα. Ο Mάκης Τσίτας θίγει ένα θέμα «κλασικό» και πάντα επίκαιρο αφού ο προβληματισμός είναι ακόμα μεγαλύτερος με τις νέες γενιές παιδιών. Τηλεόραση και Υπολογιστής κονταροχτυπιούνται στις συνειδήσεις όλων, μικρών και μεγάλων και καλά κρατούν. Θα επικρατήσει άραγε κανείς;

Αργυρώ Πιπίνη: «Περικλής και Ασπασία», εκδ. Πατάκη

Μια νέα σειρά, «Τα μικρά γατικά» από τις Εκδόσεις Πατάκη, έφτασε ήδη και πιστεύουμε πως θα ενθουσιάσει τους μικρούς αναγνώστες. Ο πρώτος τόμος της σειράς, Περικλής και Ασπασία, με την υπογραφή της Αργυρώς Πιπίνη και της Ιφιγένειας Καμπέρη. Η Καμπέρη μάς χαρίζει μια παιχνιδιάρικη εικονογράφηση.

Μέσα από τα μάτια μιας καπάτσας γάτας συνδεόμαστε με την αρχαία Ελλάδα. Στο πρώτο αυτό κεφάλαιο, εκείνη αφηγείται πώς τη διάλεξε για την οικογένεια η μητέρα του Περικλή, που επρόκειτο να γίνει μεγάλος ηγέτης και το όνομά του να συνδεθεί με την αθηναϊκή δημοκρατία του 5ου αιώνα π.Χ. Μάλιστα, η μάνα του Περικλή, η Αγαρίστη, της έδωσε το όνομα Ασπασία και ήταν μοιραίο να ζήσει σε αρχοντικά και να γνωρίσει ανθρώπους του πνεύματος, που διέπρεπαν εκείνα τα χρυσά χρόνια. Με συγκίνηση μιλά για τον πρώτο της φίλο, το αγόρι που το έλεγαν Μελικέρτη και που το αγάπησε πολύ. Αλλά και ο Περικλής ο ίδιος ήταν ιδιαίτερα περιποιητικός μαζί της και είχε αναπτυχθεί μεταξύ τους σχέση ιδιαίτερη. .

Η ηρωίδα γάτα μας, λοιπόν, η Ασπασία τα διηγείται όλα αυτά με τρυφερότητα και αλήθεια. Και μέσα από τα λόγια της μπορούμε να έχουμε μια εικόνα της ζωής στην αρχαία Ελλάδα του 5ου αιώνα π.Χ

 

Ανθολογία

«Το Θέατρο στην Ποίηση», εκδ. Μomentum 2017  -Ανθολόγηση Ασημίνα Ξηρογιάννη

O τίτλος «Το Θέατρο στην Ποίηση» επιλέχθηκε μεταξύ άλλων (π.χ. Ποιήματα για το θέατρο, Θεατρική ανθολογία, Θεατρικά ποιήματα κ.ά.) και είναι πιστεύω κατάλληλος, αφού εσωκλείει όλο τον πλουραλισμό και το εύρος των ποιητικών κατευθύνσεων που τούτη η ανθολογία αναδεικνύει. Να σημειωθεί εδώ πως με αυτόν τον τίτλο αναγγέλλεται και η ανθολογία στο varelaki (http://varelaki.blogspot.gr/2013/04/ notationes-2013_9793.html / Notationes ////ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2013///ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ, στις 14 Απριλίου του 2013.

Πώς ανιχνεύεται οτιδήποτε θεατρικό μέσα σε αυτά τα ποιήματα; Τι συνειρμούς προκαλούν αυτά; Ποιες συνδέσεις με έργα, δημιουργούς και διαδικασίες; Μπορούν το θέατρο και η ιστορία του να χωρέσουν στην ποίηση; Το θέατρο και η ιστορία του μαζί «ταξιδεύουν» μέσα στο ποιητικό τοπίο και με ποιητικό διαβατήριο. Πώς συνδιαλέγονται οι δύο τέχνες; Ποια η υφή της κάθε δημιουργίας που αφορμάται από το θέατρο; Για λίγο οι ποιητές αλλάζουν ρόλο, γίνονται ηθοποιοί ή σκηνοθέτες ανεβαίνουν στη σκηνή. Τι αίσθηση δημιουργούν τούτα τα ποιήματα στον υποψιασμένο αναγνώστη; Ίσως κάποιος αναγνώστης χωρίς θεατρική παιδεία να δυσκολευόταν να ερμηνεύσει ή να νιώσει κάποια από τα ποιήματα της συλλογής. Ίσως, εύλογα, να μην μιλούσαν μέσα του, γιατί δεν διαθέτει τις πληροφορίες εκείνες που απαιτούνται, ώστε να μπει μέσα στον κόσμο του ποιήματος και να βιώσει την ανάλογη μέσω αυτού εμπειρία. Πώς πραγματεύεται ο καθένας με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο έναν αρχαιοελληνικό μύθο ή πώς βλέπει τη μάσκα, υλικό που κουβαλά τεράστια συμβολική αξία; Ή ακόμα πώς παρουσιάζει έναν κλασικό ήρωα, δημιούργημα ενός αρχαίου μας ποιητή; Πώς η θεατρική ορολογία και πρακτική «εισβάλλει» στο έργο ενός σύγχρονου ποιητή; Τι δάνειο ή τι δάνεια παίρνει εκείνος από αυτήν την τέχνη, δάνειο ή δάνεια που χρησιμοποιεί με ανοίκειο τρόπο για να χαρίσει στον αναγνώστη ένα ανοίκειο ποιητικό αποτέλεσμα;

 

Θέατρο

Σοφοκλής «Τραχίνιαι», Μετάφραση: Ηλέκτρα Ανδρεάδη, εκδ. Στιγμή, 2016 

Οι «Τραχίνιαι» είναι μια από τις σωζόμενες τραγωδίες του Σοφοκλή. Δεν παίζεται συχνά, μια και θεωρείται από πολλούς φιλολόγους δύσκολο, προβληματικό και νεφελώδες έργο. Γράφτηκε τον 5 αιώνα π.Χ. και είναι γνωστό για δύο πράγματα κυρίως: 1) Επειδή πραγματεύεται με έναν ιδιαίτερο τρόπο το θέμα του έρωτα, αλλά και 2) γιατί παρουσιάζει τον Ηρακλή ως αρνητικό ήρωα.

Στην Τραχίνα η ερωτευμένη Δηιάνειρα περιμένει εναγωνίως την επιστροφή του Ηρακλή και του γιου τους του Ύλλου. Ανατροπή γίνεται μέσα της όταν πληροφορείται από τον κήρυκα Λίχα ότι ο άντρας της φέρνει μαζί του και την Ιόλη, που είναι μια όμορφη βασιλοπούλα. Νιώθοντας ζήλια και απελπισία μαζί η Δηιάνειρα φέρνει στο μυαλό της το αίμα που της είχε δώσει ο Κένταυρος Νέσσος πριν πεθάνει, για να το χρησιμοποιήσει ως φίλτρο σε περίπτωση που ο Ηρακλής έπαυε να την αγαπά. Έτσι ρίχνει στο επίσημο ένδυμα του άντρα της μια ποσότητα από το αίμα του Νέσσου, αγνοώντας ότι το βέλος που είχε λαβώσει τον δεύτερο ήταν μολυσμένο από το δηλητήριο της Λερναίας Ύδρας. Και πράγματι όταν το ρούχο αυτό έρχεται σε επαφή με το φως, καταστρέφεται. Αλλά και ο Ύλλος επιβεβαιώνει πως ο πατέρας του είναι ετοιμοθάνατος και έχει φρικτούς πόνους. Η ηρωίδα τότε σπεύδει να αυτοκτονήσει μην μπορώντας να αντέξει το κακό που προκάλεσε στο Ηρακλή.

Ρακίνας «Φαίδρα», Μετάφραση: Στρατής Πασχάλης, εκδ. Σοκόλη, 2017, σελ. 112 

Ο διάσημος Γάλλος ποιητής και ακαδημαϊκός Racine, Jean Baptiste (1639-1699) μαζί με τον Μολιέρο και τον Κορνήλιο, αποτελούν την τριανδρία του γαλλικού δραματολογίου του 17ου αιώνα. Από νωρίς εκδηλώθηκε μέσα του η κλίση προς την ποίηση και ιδιαίτερα προς την τραγωδία και το δράμα, αν και σπούδασε νομικά και φιλοσοφία.

Υπήρξε φίλος του Μολιέρου και του Λαφονταίν, τα βιβλία των οποίων άσκησαν έντονη επίδραση στο πνεύμα και το έργο του.

O Ρακίνας πραγματεύεται τον αρχαίο μύθο μοναδικά και ο Στρατής Πασχάλης, σημαντικός Έλληνας ποιητής και μεταφραστής, ασχολείται με το έργο από το έτος 1987. Η πρώτη μετάφραση της Φαίδρας είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ίκαρος το 1990, έτσι για την ιστορία του πράγματος. Η εν λόγω μετάφραση που περιλαμβάνεται στην ωραία έκδοση των εκδόσεων ΣΟΚΟΛΗ έχει χρησιμοποιηθεί από τον σκηνοθέτη Γιάννη Χουβαρδά στην παράσταση που σκηνοθέτησε στο «Θέατρο του Νότου».

Η τραγωδία του Ρακίνα γράφτηκε το 1677 και αποτελεί το διακείμενο του Ευριπίδειου Ιππόλυτου. Το έργο προορίζεται για αστούς, είναι διαποτισμένο με στοιχεία χριστιανικής ηθικής, καθώς φαίνεται και από τις αντιδράσεις των ηρώων, αλλά και τον χαρακτήρα του Ιππόλυτου.

Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Άμλετ», Μετάφραση: Διονύσης Καψάλης, εκδ. Gutenberg, 2015, σελ. 248 

Ο «Άμλετ», το έργο της θλίψης, ένα έργο -μυστήριο μέσα από το οποίο ο Σαίξπηρ στοχάζεται με έναν ιδιαίτερο τρόπο για την ανθρώπινη ύπαρξη.

Χωρίς ποτέ να κάνει ξεκάθαρο διαχωρισμό «καλό-κακό» στην ανθρώπινη ποιότητα, επισημαίνει το εύθραυστο αλλά και την πολλαπλή και συχνά αντιφατική έκφραση της ανθρώπινης φύσης, ενισχύοντας πάντα την έννοια της καθολικότητας μέσα στο πλούσιο και πλουραλιστικό του έργο.

Η μετάφραση του Διονύση Καψάλη που στα χέρια μου κρατώ κέρδισε το βραβείο του 2016, αξίζει ευθύς εξαρχής να σημειώσουμε. Πάντα τίθεται θέμα με τις μεταφράσεις των έργων του Σαίξπηρ και όχι μόνο. Ποιος μεταφράζει και για ποιου είδους και ύφους παράσταση. Το έργο προσφέρεται για ποικίλες ερμηνείες, είναι πλούσιο σε ιδέες και έχει προεκτάσεις διάφορες.

Η ιστορία του Δανού πρίγκιπα Άμλετ είναι αρκετά παλιά και προέρχεται από τον Μεσαιωνικό μύθο του Άμλετ που καταγράφεται στο έργο «Gesta Danoroum» του Σάξονα του Γραμματικού γύρω στα 1200.

Αλληλλοσκοτωμοί βασιλιάδων, επίδειξη δύναμης, σχέδια για νέους πολέμους, ανίερες δολοφονίες, σφετερισμοί εξουσίας, έρωτες, πάθη, φαντάσματα που ζητούν απεγνωσμένα εκδίκηση, δηλητηριασμένα ξίφη. Θύτες και θύματα σε αλλόκοτη συνύπαρξη και προσέγγιση. Διλήμματα In progress. Παραφορά και πάθος ,όπως σε όλα τα έργα του Σαίξπηρ, είτε έχουν καλό είτε κακό τέλος.

Ο περίεργος Άμλετ μας θυμίζει σε πολλά τον Ορέστη της Αισχύλειας τραγωδίας που διψά και τελικά παίρνει εκδίκηση για τον άδικο φόνο του πατέρα του Αγαμέμνονα από τη μητέρα του και τον εραστή της. Τον κυνηγούν οι Ερινύες που στο τρίτο μέρος της τριλογίας μετατρέπονται σε Ευμενίδες και δεν δίνουν πια κατάρες αλλά ευλογίες.

Χάρολντ Πίντερ «Πάρτυ γενεθλίων», Μετάφραση: Δημοσθένης Παπαδόπουλος, εκδ. Το Ροδακιό, 2016, σελ. 158 

Ο Πίντερ θεωρείται ο κυριότερος εκπρόσωπος του θεατρικού παράλογου στην αγγλική σκηνή.

Το 2005 κέρδισε το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας καθώς και το Βραβείο Φραντς Κάφκα. Το 1957 έγραψε το μονόπρακτο «Δωμάτιο», όταν ήταν 27 χρονών, και από τότε όλη του η δραματουργία αποτέλεσε έναν μυστηριώδη κλειστό χώρο, όπου εισχωρεί ο θεατής. Κοφτή γλώσσα, άμεσοι, αφαιρετικοί διάλογοι, πολλές, πάμπολλες σιωπές. Απορίες, μυστικισμός, διφορούμενα λόγια, αναπάντητα ερωτηματικά. Αμφιταλάντευση ανάμεσα στο πραγματικό και το μη πραγματικό, ο Πίντερ είναι μια φωνή που ξεχωρίζει και μοιραία έλκει τον αναγνώστη.

Το «Πάρτυ γενεθλίων» πρωτοπαίχθηκε το 1958 και είχε παταγώδη αποτυχία. Μόνο αφότου παίχτηκε στην τηλεόραση άρχισαν οι θεατές να το αποδέχονται. Γενικότερα, στην αποδοχή του συνέβαλε το επόμενο μεγάλο έργο του που φέρει τον τίτλο «Ο επιστάτης» (1960).

Το έργο αυτό έχει στοιχεία που αποτελούν και διακριτικά του έργου του Πίντερ. Κάποιο μυστήριο αιωρείται, υπάρχει το αίνιγμα, η απειλή. Ο συγγραφέας αποφεύγει να γίνει αναλυτικός ή να δώσει εξηγήσεις ή να κατευθύνει τον αναγνώστη στο να ανακαλύψει το κίνητρο της δράσης. Όλα τα ενδεχόμενα είναι πιθανά. Ή δεν είναι. «Και γιατί να είναι, άλλωστε», θα απαντούσε κάποιος υπέρμαχος του μοντερνισμού.

Τάσος Αγγελόπουλος «Παίζοντας θέατρο» Ασκήσεις και παιχνίδι για την θεατρική αγωγή, εκδ. σοφία Α.Ε. 2016, σελ. 176  

Το θέατρο στο σχολείο είναι ένα θέμα που συζητιέται πολύ τα τελευταία χρόνια. Πριν από 20 περίπου χρόνια είχε μπει το μάθημα του θεάτρου στο ολοήμερο σχολείο. Έπειτα, το 2008 μπήκε σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού (σε ολοήμερο και πρωινό πρόγραμμα), για να φτάσει να αφαιρεθεί από την πέμπτη και την έκτη  τάξη την χρονιά 2016-2017.

Ο νομικός, κοινωνιολόγος και εκπαιδευτικός θεάτρου Τάσος Αγγελόπουλος μας χαρίζει ένα βιβλίο που αφορά θεατρολόγους, δασκάλους, ηθοποιούς και όσους ασχολούνται με το θέατρο στην εκπαίδευση, έχοντας στο μυαλό του ότι το θέατρο είναι παιχνίδι και διασκέδαση και πολλά άλλα ακόμα. «Παίζοντας θέατρο», ασκήσεις και παιχνίδια για την θεατρική αγωγή, από τις εκδόσεις σοφία.

Στο βιβλίο περιέχονται ποικίλα θεατρικά παιχνίδια, ασκήσεις σωματικές ή μη, τεχνικές, τρόποι, μέθοδοι.

Πρόκειται για παιχνίδια που έχουν εφαρμοσθεί και έχει σημειωθεί η αποτελεσματικότητά τους. Επίσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με παραλλαγές από σκηνοθέτες και διδάσκοντες που θα έχουν ως στόχο να μυήσουν τους μαθητές στο μαγικό χώρο του θεάτρου και να τους εξοικειώσουν με τη θεατρική διαδικασία.

tsiaras2.indd

Αστέριος Τσιάρας «Η αυτοσχέδια θεατρική έκφραση στη σχολική τάξη», εκδ. Παπαζήση, σελ. 294 

Ο θεατροπαιδαγωγός Αστέριος Τσιάρας καταθέτει ένα βιβλίο που αφορά στην διδακτική του αυτοσχέδιου θεάτρου. Αναφέρεται σε πολλές τεχνικές και μεθόδους σχετικά με τη διδασκαλία του και απευθύνεται σε πλήθος ανθρώπων που με τον τρόπο τους ο καθένας μπορεί να ενδιαφέρεται για αυτό: φοιτητές θεατρικών και παιδαγωγικών σχολών, δασκάλων, νηπιαγωγών, ηθοποιών, φιλολόγων, φοιτητών δραματικών σχολών.

Ο αυτοσχεδιασμός είναι μέρος την εκπαιδευτικής διαδικασίας στην θεατρική αγωγή στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και όχι μόνο. Καλό θα ήταν και οι εκπαιδευτικοί άλλων κλάδων και ειδικοτήτων, αλλά και οι δάσκαλοι να τον βάλουν μέσα στη ζωή τους για ένα αποτελεσματικό και ουσιαστικό μάθημα. Ο αυτοσχεδιασμός ενεργοποιεί το σώμα και το μυαλό, διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες, απελευθερώνει τη φαντασία. Αποτελεί μια άκρως δημιουργική έκφραση που πρέπει να ενισχύεται στα σχολεία.