Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Στο στήθος χάλκινη καρδιά
08/10/2019, 11:08 μμ

Στο στήθος χάλκινη καρδιά

Από τον Γιώργο Ρούσκα // *

 

Προσέγγιση στο μυθιστόρημα του Κώστα Κατσουλάρη, “Στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά”, εκδόσεις Μεταίχμιο, 2018.

 

Σε μια ειλικρινή ομολογία του πεπερασμένου των δυνατοτήτων του, ο Όμηρος, στην Ιλιάδα, στη  Β΄ Ραψωδία, και αλλού στη συνέχεια, λέει σε σχέση με την αδυναμία του να είναι αυθεντικός μάρτυρας των γεγονότων ότι (σε μετάφραση Μαρωνίτη) [… εγώ δεν θα μπορούσα να το πω, … κι ας είχα γλώσσες δέκα… (κι ας είχα) στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά].

Από εκεί και ο ομολογημένος από τον ίδιο τον συγγραφέα (βιβλίο σελ. 108) τίτλος του μυθιστορήματος του Κώστα Κατσουλάρη, Στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά, των εκδόσεων Μεταίχμιο, 2018.

Ένα βιβλίο που δεν είναι εύκολο να το παρακολουθήσεις αν δεν είσαι μέτοχος του ελληνικού πνεύματος, της ελληνικής ιδέας, της ποίησης ή γενικά λάτρης του λόγου. Δεν είναι ένα βιβλίο απλώς για να περνά η ώρα, δεν είναι για την παραλία το καλοκαίρι, δεν είναι μια εύπεπτη μυθιστορία.

Όσο κι αν το κείμενο εξηγεί με παραθέματα και αναλυτικές αναφορές, σχόλια, επεξηγήσεις, τις συνδέσεις του με την αρχαία ελληνική γραμματεία, δεν παύει να απαιτεί συγκέντρωση, προσήλωση και φυσικά να προκαλεί για τοποθέτηση, για στοχασμό, για εσωτερικό διάλογο. Έχει μεγάλο ειδικό βάρος, αφού η ατόφια γλώσσα είναι ένα από τα συστατικά του.

Ένα περιστατικό, το οποίο συνέβη πριν από χρόνια και αφορά στον κεντρικό πρωταγωνιστή, ή σε έναν από τους δύο συμπρωταγωνιστές (αν θεωρήσουμε διπολική την πρωτοκαθεδρία) και  επέδρασε καταλυτικά στη ζωή του, αλλάζοντας τα πάντα,  επανέρχεται στο προσκήνιο με τη δυναμική που κρύβει η αδυναμία ομολογίας του ή η συνειδητή επιλογή της μη ομολογίας, αλλάζοντας και πάλι τα πάντα.

Γιατί η κοινωνία, έχει ανάγκη από ενόχους, από θύματα, από ομολογίες, ετυμηγορίες, αποφάσεις, καταδίκες. Γιατί έχει γίνει πλέον αρχετυπική η απόδοση ευθυνών από κάποιους υπεράνω… σε κάποιους υποκάτω…

Το θαυμάσιο είναι το πώς ο συγγραφέας, στήνει γέφυρες μεταξύ των Ομηρικών ηρώων – προσώπων (και ευρύτερα της αρχαιότητας) με τους σύγχρονους ανθρώπους, πώς συσχετίζει τις συμπεριφορές τους, τις επιλογές, τη ζωή τους, φτάνοντας ως και στη σημειολογική ανάλυση των ονομάτων τους.

Διαπραγματεύεται πολλά θέματα. Κυρίαρχα, μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

Η έντονη έως παρεξηγήσεως επιθυμία ενός καθηγητή να ωθήσει έναν προικισμένο μαθητή σε περαιτέρω σπουδές και σε απάτητα για εκείνον μονοπάτια γνώσης με γνώμονα τη βελτιστοποίηση των δεξιοτήτων του.

Η ευκολία με την οποία καταδικάζουμε ή κατηγορούμε ό,τι δεν καταλαβαίνουμε ή ό,τι είναι έξω από τα όρια της λογικής μας.

Η ανικανότητα των προϊσταμένων να αντιληφθούν αγνή τη προθέσει υπερβατικές κινήσεις «υφισταμένων» τους και η απόδοσή τους ελαφρά τη καρδία σε προσωπικούς, όχι αναγκαστικά άμεμπτους ή ανιδιοτελείς λόγους.

Η διαχρονική παρουσία του αρχαίου ελληνικού λόγου (και δη του Ομηρικού) και της φερόμενης εν αυτώ ιδέας – σκέψης, με έμφαση στο σήμερα.

Η ιδεολογική – πολιτική – κομματική – οργανωτική εκμετάλλευση των θεμελιωμένων αρχαίων ελληνικών αξιών κατά το δοκούν και η μετατόπισή τους σε ένα φάσμα οπτικής που ξεκινά από τη στρέβλωση και φτάνει ως την αυθαίρετη ερμηνεία, με την αντίστοιχη επιλεκτική απομόνωση χωρίων, πάντοτε για προσπορισμό οφέλους ή για λόγους προπαγάνδας.

Η δικαιολόγηση της βίας και της ατομικής δράσης με αυτοδικία, με βάση την παραπάνω εκμετάλλευση και η γέννηση του φαινομένου της Χρυσής Αυγής, αλλά και του αντιθέτου της, του λεγόμενου «αντιφα».

Τα εγκλήματα στο όνομα των φαινομένων αυτών.

Η βία. Ως φαινόμενο. Ως τρόπος. Ως λύση.  Όχι μόνο στον δρόμο, αλλά παντού στις ανθρώπινες σχέσεις.

Η βία ειδικότερα στις σχολικές δομές, όχι μόνο σε επίπεδο μαθητών, αλλά και καθηγητών, υπηρεσιών, ιεραρχίας, συστήματος.

Η ευρύτατη ευδοκίμηση της ψυχασθένειας σε όλα τα επίπεδα, από το φυλετικό ως το ηλικιακό, από το κοινωνικό ως το οικονομικό.

Οι τρόποι αντιμετώπισής της.

Το φαινόμενο των προσφύγων – μεταναστών και η ευρηματική σύνδεσή του με το αρχαίο Ίλιον, την Ιλιάδα και τα μικρασιατικά παράλια.

Η σπουδαία σημασία της Ποίησης και της Λογοτεχνίας στην ανθρώπινη ζωή. Και της φιλοσοφίας. Η εμφάνιση του Ρίτσου, του Σεφέρη, ακόμα και του Χειμωνά και η δική τους συμβολή.

Η σπουδαιότητα της απόδοσης στη σύγχρονη γλώσσα, των θησαυρών του Ομήρου. Η αξία της «μετάφρασης» της Ιλιάδας από τον Πολυλά (η αρτιότερη για μένα ποιητικά),  τον Κακριδή – Καζαντζάκη, τον Πάλλη, τον Μαρωνίτη (η αρτιότερη για μένα νοηματικά). Μικρές συγκριτολογικές αναφορές, σχολιασμοί. Η θέση του συγγραφέα.

Η σπουδαιότητα του «ανατρεξίματος» στο πρωτότυπο.

Η ρευστοποίηση του ψυχικού υλικού, ήτοι η ρευστή ποίηση, δηλαδή η Ποίηση.

 

Κώστας Κατσουλάρης

 

Το τριπλό πείσμα ενός ανθρώπου:

(α) να κρατήσει τα προσωπικά του ζητήματα προφυλαγμένα από αυτούς τους οποίους δεν θεωρεί άξιους της εμπιστοσύνης του ή άξιους για να τα μοιραστεί,

(β) να αναζητήσει πάση θυσία την άκρη του νήματος, του οποίου κάποια στιγμή βρέθηκε να αγγίζει ένα σημείο,

(γ) να μην κάνει εκπτώσεις στις αρχές του, ανεξάρτητα από το όποιο τίμημα.

Μέσα σε όλα τούτα, ο Κ. Κατσουλάρης, βρίσκει την ευκαιρία και δένει πάνω στο ιστίο της πλοκής, άφθονα πραγματολογικά και γλωσσικά στοιχεία, τα οποία εκτός από προστιθέμενη αξία στο κείμενο, το κάνουν να ξεχωρίζει (α) και για τη σημασία που δίνει στη γλώσσα και (β) για τις πολύτιμες πληροφορίες που ενθέτει σε χρόνο ανύποπτο αλλά και (γ) για τις συνδέσεις που πολύ πετυχημένα και αναλυτικότατα κάνει στο νόημα πολλών λέξεων, περνώντας συχνά από το σημαίνον στο σημαινόμενο, εδραιώνοντας έτσι τη ρέουσα αντίληψη περί ενιαίας γλώσσας, μέσα φυσικά από μια εξελικτική πορεία χιλιετιών.

Η πλοκή προχωράει αβίαστα, με το ενδιαφέρον να μη μειώνεται καθόλου, βοηθούσης και της μεθόδου «μπρος – πίσω» στον χρόνο. Εμφανίζονται ηλεκτρονικά μηνύματα – ηλεκτρονική αλληλογραφία, αποσπάσματα από ιστότοπους, έγγραφα, αποσπάσματα ποιημάτων – κειμένων, κλπ με τα οποία ανανεώνεται το αναγνωστικό ενδιαφέρον και κρατιέται αναμμένη η φλόγα της προσήλωσης.

Οι διάλογοι είναι ζωντανοί, οι περιγραφές ακριβείς και καθόλου φορτωμένες. Δωρικές, ρεαλιστικές, φυσικές. Τα εκάστοτε σκηνικά, άρτια δομημένα. Οι στοχαστικές τοποθετήσεις και οι ενέσεις ζητημάτων προς διερεύνηση, αφθονούν. Συνεπώς, πρόκειται για μυθιστόρημα με πολλά δοκιμιακά – στοχαστικά αλλά και γλωσσολογικά στοιχεία. Για εμένα, ίσως να είναι περισσότερο ένα δοκίμιο, γραμμένο με μυθιστορηματικό τρόπο.

Και κάτι ακόμα. Το βιβλίο τούτο, θεωρώ ότι εκτός των άλλων είναι ένας τετραπλός ύμνος: στη Δημοκρατία, στη Γλώσσα, στο Πάθος της Μεταλαμπάδευσης των Παγκόσμιων πλέον Αξιών, στη Γνώση. Δεν θα με παραξενέψει καθόλου αν το επόμενο βιβλίο του Κ. Κατσουλάρη είναι Ποίηση. Ίσως ήλθε ο καιρός για ποιητικά έπεα πτερόεντα. Πιθανότατα έσσεται ήμαρ για το πέρασμά του από την πεζογραφία στην Ποίηση. Διακινδυνεύω την πρόβλεψη αυτή δημοσίως (σημειωτέον ότι δεν γνωριζόμαστε προσωπικά). Ίδωμεν.

Προσπάθησα να δώσω κάποια από τα στίγματα του μυθιστορήματος, για να κρυσταλλώσω μια εικόνα κατά το δυνατόν (και κατά τις δυνάμεις μου) σαφή και περιεκτική, χωρίς να αποκαλύψω με λεπτομέρειες την ιστορία, την υπόθεση, το τι και το πώς, θέλοντας να αφήσω τούτη τη χαρά στον αναγνώστη. Όσο κι αν αυτό έχει τη (μεγάλη ομολογώ) δυσκολία του, θεωρώ ότι είναι πρωταρχικό χρέος της σοβαρής και υπεύθυνης κριτικής ανάγνωσης (ανάλυσης;).

Στα γεγονότα του παρόντος βιβλίου, ο συγγραφέας ήταν αυτόπτης μάρτυρας, είτε φυσικός, είτε μυθοπλαστικός. Το ότι μπόρεσε να αποδώσει τα δρώμενα με τέτοιο ρεαλιστικό τρόπο, χωρίς να έχει [γλώσσες δέκα], ίσως να φανερώνει ότι, την περίοδο που το έγραφε, με τη βοήθεια και του Ομήρου, του Μαρωνίτη, του Ρίτσου, αλλά και των γνώσεών του σε σχέση με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία, είχε χωρίς να το καταλάβει [στο στήθος μέσα χάλκινη καρδιά], απαραίτητη προϋπόθεση για να κατορθώσει να κάνει και τη χάρτινη καρδιά του βιβλίου, να χτυπά κι αυτή δυνατά, κρατώντας το σώμα του κειμένου στη ζωή, με το αίμα των λέξεων.

Δεν είναι μόνο αυτό. Κάπου χαμηλά, μέσα στη μήτρα του βιβλίου, χτυπάει και μια άλλη, χάλκινη καρδιά, από μέταλλο λέξεων φτιαγμένη.

Ο αναγνώστης; Δεν μένει παρά να αφουγκραστεί. Αν θέλει.

 

 

* Ο Γιώργος Ρούσκας είναι ποιητής

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top