Βιβλιοκριτική: “Ψηλαφίζοντας την άβυσσο”

 

 

Σκέψεις της Ιωάννας Μ. Αθανασιάδου  για την ποιητική συλλογή του Τάσου Μάντζιου «τα οξέα του ποιήματος»

 

 

Η ποιητική συλλογή «τα οξέα του ποιήματος» του Τάσου Μάντζιου είναι ποίηση που εκφράζεται με λόγο ώριμο, περιεκτικό και πολυεπίπεδο. Τα νοήματα δίνονται με σαφήνεια, ο στίχος εισχωρεί στην ύπαρξη, την ανιχνεύει και ισορροπεί με έναν πολύ προσεγμένο τρόπο, καθώς ο ποιητής γραδάρει συνεχώς τα οξέα του ποιήματος, ώστε να μην είναι τίποτε σε αναλογία μη επιτρεπτή.

 

ΤΑ ΟΞΕΑ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ (απόσπασμα)

…………………

Και μόνο εγώ

ωσάν αλχημιστής

μέσα στη νύχτα,

γραδάρω με τις ώρες

τα οξέα του ποιήματος.

 

Στα ποιήματα της συλλογής, ο άνθρωπος αποζητά τη στοργή, του υπολείπεται η αγάπη, κρύβει πληγές, δεν επιτρέπει άλλες λαβωματιές. Εικόνες, αντιθέσεις, στοχασμοί δημιουργούν ένα σύνολο που μετεωρίζεται πάνω απ’ τα ερωτηματικά και τις αγωνίες του καθενός, σκιαγραφώντας το αδιέξοδο, τον συμβιβασμό, το ημιτελές, τις ματαιωμένες προσδοκίες.

 

ΚΑΤΙ ΚΑΧΕΚΤΙΚΑ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΑ

 

Είναι κάτι τραγούδια,

οξύρρυγχα,

διαπερνούν μεμιάς

την πανοπλία της νύχτας.

Κάτι καχεκτικά απογεύματα,

που σαν κλαράκια σπαν,

στους αληγείς ανέμους.

Κάτι ερωμένες Κυριακές,

πλήρεις

αγκυλωτών βοστρύχων.

Είναι κάτι αγάπες

άχραντες,

άλικες αγκαλιές

που πήγαν πέρα.

Είναι, που εντός μου

ράγισα.

 

Το βλέμμα, κόντυνε

στις μάταιες προσμονές.

 

Σπηλιά του Κύκλωπα

ο καιρός

και πλάι μου,

τον Οδυσσέα,

δεν έχω.

 

Το παρόν προβληματίζει, η εσωτερική αναζήτηση ολοένα βαθαίνει, η μοναξιά γίνεται τυραννική πραγματικότητα.

 

 

ΔΗΜΙΕΣ ΜΟΝΑΞΙΕΣ (απόσπασμα)

…………………….

Κουβέντιαζαν

κι ύψωναν την φωνή

κι ύστερα καταλάγιαζαν

και γέλαγαν

κι έκαναν

πως κίναγαν κάποια στιγμή

να φύγουν

κι όλο γύριζαν,

ολότελα απρόθυμοι

στα σπίτια τους να πάνε.

 

Παράξενα καράβια,

μεσοπέλαγα,

που δίσταζαν να μπούνε

στο λιμάνι τους.

 

Ποιος ξέρει

εκεί,

τί δήμιες μοναξιές.

Άραγε,

τί βοριάδες,

στα σπίτια τους

αλύχταγαν.

 

Το ποιητικό υποκείμενο οχυρώνεται πίσω από τις λέξεις, διστάζει να στηριχτεί στον συνάνθρωπο, θέλει να είναι τυλιγμένο ειλητάριο, ανέστιος νόστος.

 

ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΛΗΘΟΣ ΤΩΝ ΔΙΣΤΑΓΜΩΝ (απόσπασμα)

…………………

Κάτω από του μεσημεριού

το λάβρο υπέρυθρο

απομείναμε

κατά το πλήθος των δισταγμών,

τυλιγμένα ειλητάρια.

Κυρτοί,

ανέστιοι νόστοι.

 

Απομείναμε

εκεί

ιδρωμένα πουκάμισα.

 

Ένα ποιητικό υποκείμενο απαιτητικό, που δεν θέλει οι άλλοι να είναι απλά μαζί του, αλλά δικοί του και στρέφεται όλο και περισσότερο στον εαυτό του.

 

 

 

ΤΟ ΜΕΙΔΙΑΜΑ (απόσπασμα)

…………………………..

Κούνησε το κεφάλι αργά

και μονολόγησεν ο Ιησούς.

“Τους πίστεψα δικούς μου

κι ήταν μονάχα,

απλώς μαζί μου”

 

Ο χρόνος εξακοντίζει τη χλεύη του.

 

(Ο χρόνος,

μέγας πελταστής,

εξακοντίζει

με ακρίβεια, δεινή

την αιχμηρή του

χλεύη….)

 

οι ανεκπλήρωτοι έρωτες γίνονται άνθρωποι χλωμοί.

 

ΤΟ ΗΜΙΤΕΛΕΣ ΤΟΥΣ (απόσπασμα)

 

Οι Έρωτες που δεν ευδοκίμησαν,

όσοι δεν αξιώθηκαν

Αγάπες

να γίνουν,

γίνονται άνθρωποι.

Χλωμοί.

Σκιές γίνονται.

Καταδικάζονται

στην αιώνια δίψα.

Με τα ενδύματα, πορεύονται

της θλίψης.

Οι Έρωτες

θρηνούν

το ημιτελές τους.

Το παρόν, νηστεύουν.

……………………………..

με τα πρόσωπα αξέχαστα μέσα τους, με τα ουράνια τόξα της νιότης να τους καλούν και να τους θυμίζουν τον βαθύτερο εαυτό τους, αυτόν που χάθηκε κάτω απ’ τα γεγονότα και τις προσχωματώσεις της καθημερινότητας.

 

 

ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΦΑΓΙΟΥΜ

               

Τυμβωρύχος ενίοτε, η μνήμη

ανασύρει

μέσα στην νύχτα

τις μορφές

ερώτων που αποδήμησαν.

 

Πίσω απ’ τις καθιζήσεις

της ημέρας,

κάτω απ’ των γεγονότων

τις προσχωματώσεις,

ίδια

αναλλοίωτα

τα πρόσωπά τους.

 

Πρόσωπα του Φαγιούμ.

 

Με μια αδιόρατη μελαγχολία

κι όμως,

τα μάτια τους

ακόμα,

νεανικά και φωτεινά.

Τα χείλη τους

άλικα.

Χείλη της ηδονής.

Ακόμα.

 

Η νιότη με τους νεανικούς έρωτες, τους αγνούς, τροφοδοτεί το παρόν σαν ανάμνηση, σαν νοσταλγία, σαν πληγή. Οι άνθρωποι εύθραυστοι κι αθώοι, με την καλοσύνη του κόσμου να τους αγγίζει σαν χάδι, αγαπούν χωρίς να υποψιάζονται τις διαψεύσεις. Η αγάπη μοιάζει τόσο ανίσχυρη όταν τα γεγονότα, σκληρά, θρυμματίζουν τα όνειρά τους, σπάζουν τις φτερούγες τους.

 

ΤΟ ΔΡΟΜΑΚΙ

 

Ήταν μικρό

των συναντήσεών μας

το δρομάκι.

Πάροδος.

Είχε μια απότομη στροφή, δεξιά

ένα τεράστιο “no parking”

όπου με περίμενε

ένα περίπτερο

συνήθως κλειστό.

 

Είχε και τη χαρά μας.

Της συγκινήσεως την δόνηση.

Την αυταπάτη της διάρκειας.

 

Μικρό δρομάκι

του έρωτα.

Της θεόρατης πτήσης.

Των ανυπόμονων χειλιών.

 

Το παίρνει πάντα

ο ήλιος κι η βροχή.

Το διατρέχουν,

πάντα,

διαβάτες

κλάξον

τροχοφόρα.

Η γομολάστιχα του ανέμου.

Του καιρού η ηλακάτη.

 

Μικρό δρομάκι.

Του λυγμού.

Των σπασμένων φτερών μου.

Της γλυκύτατης πλάνης.

 

Κάποια ποιήματα φιλοσοφούν, με μια σοφία κατασταλαγμένη και βγαλμένη

μέσα από μία ματιά ταπεινή και εύστροφη.Ο διαρκής αγώνας χωρίς προκαταλήψεις, χωρίς τις παρωπίδες που μας βάζουν οι θεοί που εμείς δημιουργούμε, είναι ο δρόμος προς την ελευθερία, όσο κι αν η ζωή η ατιθάσευτη ορθώνει διαρκώς εμπόδια.

 

ΟΙ ΟΥΡΑΝΟΙ ΜΟΥ ΑΓΑΛΛΟΝΤΑΝ (απόσπασμα)

…………………..

Και είπε ο καιρός,

μη σε πλανεύει,

η πρόσκαιρη

των οιωνών ευμένεια.

Σε έωλες, μη δίνεσαι, ελπίδες.

Μέρες, δεν έχει, τρυφερές.

Μέρες, δεν έχει, εταίρες.

Όλα,

τα ίδια

κι απαράλλαχτα.

 

Να είσαι βέβαιος γι αυτό.

Τίποτα δεν αλλάζει.

Αν δεν τ’ αλλάξεις.

Αν δεν αλλάξεις.

 

Μία κατασταλαγμένη σοφία κρύβεται πίσω από στίχους όπως οι παρακάτω:

 

Η ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ

 

Είν’ εγωίστρια πολύ

μας έλεγε

και πεισματάρα

η ζωή.

Δεν φτάνει να την αγαπάς.

Θέλει

 να της το δείχνεις.

Θέλει

να της γλυκομιλάς.

Θέλει

και να την κανακεύεις.

Να την κοιτάς, θέλει

κατάματα,

ιδίως

στους μεγάλους τους θυμούς της.

Και τότε,

ίσως

σκάσει κι εκείνης

λίγο

το χειλάκι της.

 

Θέλει με το χαμόγελο η ζωή,

μας έλεγε η γιαγιά

 

των δυο πολέμων,

της αλεξίχαρης ζωής,

η προσωπογραφία της φτώχειας,

της στέρησης η αδερφή,

με τα εφτά της

τα παιδιά,

όλα, θαμμένα.

 

Ο ποιητής αγαπά βαθιά πρόσωπα αγαπημένα.

 

ΠΑΡΕ ΜΕ

 

Ανασηκώθηκε άξαφνα απ’ το κρεβάτι

ο πατέρας,

κοιτώντας το ταβάνι επίμονα

-ένα συγκεκριμένο σημείο του ταβανιού-

πάρε με, είπε

κι ύστερα

πάρε με, ξαναείπε,

πάρε με

και ξανάπεσε

κι άλλο,

δεν είπε τίποτα

Κι ανίσχυρα αμίλητοι, εμείς.

Μονάχα,

αυτή η επίμονη αυθάδεια του ψυγείου

να γουργουρίζει

 

Κι ήτανε Άνοιξη

κι ο αέρας

τραμπάλιζε απαλά το μπουγαδόσκοινο,

ξεκούρδιστη του καιρού, χορδή

ανόητη ταλάντωση

μπροστά

στο αμετάκλητο

 

κι ένα δωμάτιο, φτωχικό

φριχτό αντηχείο,

ν’ αναπαράγουν

χρόνια τώρα οι τοίχοι

την απόγνωση

κι όλο να λένε

πάρε με,

πάρε με

κι άλλο,

τίποτα να μην λένε,

μόνο

πάρε με.

 

Τα ποιήματα σέβονται και κατανοούν τον συνάνθρωπο, συνομιλούν με πολλούς ανθρώπους που κρυφά πρωταγωνιστούν στους στίχους. Ένα άγγιγμα βαθύτερο, με φιλεύσπλαχνη ματιά, ψάχνει το πραγματικό πρόσωπο πίσω απ’ τα προσωπεία.

 

Η ΝΥΧΤΑ (απόσπασμα)

………………………

Η νύχτα, μεγεθύνει.

Ραδιουργεί.

Εστιάζει

στο μαλακό υπογάστριο.

 

Πλαστογραφεί στοιχεία,

εκφωνεί κατηγορητήρια,

φιμώνει

την όποια απολογία.

 

Στόχος,

η ομολογία.

Η συντριβή.

 

Και είναι, τότε

που η νύχτα

κωλλυσιεργεί.

Όταν χυμάνε, αγέλη

οι σμιλόδοντες.

Όταν σε σέρνουν στα βαθιά,

οι όρκες.

 

Ο ποιητής αγκαλιάζει τον άνθρωπο, στέκεται δίπλα του στον πόλεμο, τον θάνατο, την αδικία της εξουσίας, καταδικάζει το αιματοκύλισμα της ανθρωπότητας ,προσπαθεί με τη δύναμη της ποίησης να καλοσυνέψει την κάθε ψυχή.

 

ΑΪΛΑΝ (απόσπασμα)

………………

Όσοι

γονυπετείς του ευτελούς,

του πρόσκαιρου

όσοι, αφιερωμένοι

……………….

την κραυγαλέα χρεία των καιρών

αντιπαρέρχονται.

Κι ολότελα

αγνοούν

τους οιωνούς

της θάλασσας.

 

Της θάλασσας,

που

σκοτεινή

και μανιασμένη

ξεβράζει με το δείλι

στα ρηχά

σπασμένα

τα φτερά του Ικάρου.

 

(Για το μικρό προσφυγόπουλο, που βρέθηκε νεκρό σε παραλία της Τουρκίας. Για όλα τα άλλα ανώνυμα θύματα, που δεν μπόρεσαν να ζήσουν το όνειρο για μια καλύτερη ζωή)

 

Κάποιοι στίχοι ψάχνουν εναγωνίως το νόημα της ζωής.

 

ΤΟ ΝΟΗΜΑ (απόσπασμα)

……………………

Όμως,

αρχαίος πλάνητας εσύ,

κάπου βαθιά σου,

πάντα ελπίζεις

πως κάποτε,

μέσα στην οιμωγή

των λεωφόρων,

καθώς θα σκύβεις

για να δέσεις τα κορδόνια σου,

θα βρεις

έτσι απρόσμενα

το Μίτο,

θα βρεις

έτσι αναπάντεχα

το Νόημα.

 

Και το βρίσκουν στην ελπίδα και την αγάπη του Θεού.

 

ΤΑ ΠΑΝΤΖΟΥΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ (απόσπασμα)

……………………………

Θα εκπυρσοκροτήσει

πάλι

του πρωινού

το φως.

Θ’ ανοίξει τα παντζούρια του

ο Θεός

κι ενώπιόν τους

απαστράπτοντα

της καρτερίας μας

τα ιμάτια.

…………………………

Κι όλ’ αυτά δοσμένα με στίχους περιεκτικούς, με λέξεις πολύ προσεκτικά επιλεγμένες, με λόγο λιτό και ακριβή.

 

ΙΔΡΩΤΑ ΝΑ ΣΤΑΖΟΥΝ ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ (απόσπασμα)

………………….

Κοίταξε,

να τις σέβεσαι τις λέξεις.

Και να τις εμπιστεύεσαι.

Να τις αφήνεις λεύτερες, να σεριανάνε.

Να μυρίζουνε κόσμο.

Και μόχθο.

Ιδρώτα να στάζουν, οι λέξεις.

Ιδρώτα και έξαψη.

 

Να ‘χουνε

στόχο και σκοπό και προορισμό.

Σπίρτο, να ‘χουν εντός τους.

Να ‘χουν έκρηξη.

 

Να δίνουνε στο ποίημα

σφυγμό.

Να βάζουνε στους στίχους, μέσα

σπέρμα.

 

Ο λόγος συγκρατημένος, αφήνεται ξένοιαστος σε στίχους λυρικούς κι ευαίσθητους μόνον όταν αναπολεί, όταν τα όνειρα ξαναζωντανεύουν. Αλλά

όταν η αιχμηρή πραγματικότητα πονάει, οι λέξεις κλείνονται στον εαυτό τους,

γίνονται πολύ φειδωλές να εκφράσουν συναισθήματα. Έτσι όμως έχουν μια

εσωτερική εκρηκτικότητα που εκφράζει όλους τους ανεκπλήρωτους πόθους που αναζητούν διέξοδο κι όταν δεν τη βρίσκουν κατευθύνονται σε μία εγγαστρίμυθη φυγή που πονά ακόμη περισσότερο.

 

ΔΙΒΟΥΛΟ ΣΤΥΦΟ

 

Στριφτό τσιγάρο η μέρα,

καίγεται

ανάμεσα στα χείλη.

Στον ουρανίσκο,

δίβουλο στυφό.

 

Κίτρινο ίχνος

ανεξίτηλο

απάνω στ’ ακροδάχτυλα,

κάποιας γεωγραφίας μυστικής,

για μια φυγή

εγγαστρίμυθη.

 

«τα οξέα του ποιήματος», του Τάσου Μάντζιου είναι ένα βιβλίο πλούσιο από κάθε άποψη. Η μελέτη του προβληματίζει, διδάσκει και θέτει στόχους ζωής σε κάθε αναγνώστη.

 

……………………………………………………………………………………

 

 

*Η Ιωάννα Αθανασιάδου γεννήθηκε το 1965 στη Δράμα όπου ζει κι εργάζεται ως φιλόλογος.

Έχει εκδόσει τρεις ποιητικές συλλογές:

α) ΨΙΘΥΡΟΙ ΣΤΑ ΠΕΡΑΣΜΑΤΑ, (αυτοέκδοση, επανέκδοση από τις εκδόσεις Βεργίνα),

β) ΣΩΜΑ ΦΥΛΑΧΤΟ, εκδόσεις Σαιξπηρικόν,

γ) ΛΟΓΟΥ ΕΡΓΟΧΕΙΡΑ, εκδόσεις Βεργίνα.

Στο βιβλίο Η ΣΑΓΗΝΕΥΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ υπάρχουν ποιήματά της μεταφρασμένα στα Ιταλικά.

Ποιήματά της έχουν δημοσιευθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά κι έχουν βραβευθεί σε ποιητικούς διαγωνισμούς