Fractal
Home / ΒΙΒΛΙΟ / Προσεγγίσεις στον «Μύθο του Σίσυφου» του Καμύ
20/10/2021, 12:13 πμ

Προσεγγίσεις στον «Μύθο του Σίσυφου» του Καμύ

Γράφει η Κατερίνα Κοφφινά // *

 

 

 

Η φιλοσοφία του υπαρξισμού χαρακτηρίζεται από μία δραματική διάσταση όσον αφορά το πεπρωμένο του ανθρώπου. Η τυχαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, το γεγονός της μικρής διάρκειας της ζωής ενός ανθρώπου, σε συνδυασμό με τις παραμέτρους του χώρου, του χρόνου και την αιωνιότητα, αποτελούν σοβαρά ερωτηματικά στον υπαρξισμό.

Στο χριστιανικό υπαρξισμό η έννοια του προορισμού και το σχέδιο της  θείας δημιουργίας απαλύνει το αρχέγονο αυτό μυστήριο.  Η τυχαιότητα του ανθρώπου στον μη χριστιανικό υπαρξισμό παίρνει τη μορφή του παράλογου και του ανορθόλογου. Ο άνθρωπος κυριεύεται από ένα αίσθημα εγκατάλειψης και ξενιτιάς επειδή δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις στο ζήτημα της τυχαιότητας της ανθρώπινης ύπαρξης. Το έργο του Αλμπέρ Καμύ χαρακτηρίζεται έντονα από αυτή την τάση του υπαρξισμού. Το παράδοξο έχει οντολογική αξία. Η προέλευση του δημιουργείται από το συνδυασμό της αιωνιότητας και της ιστορικότητας. Όλες οι τάσεις του υπαρξισμού ασχολούνται με μία σειρά θέματα όπως είναι η αποξένωση, το πεπερασμένο του ανθρώπου και ο θάνατος, το μηδέν, η μοναξιά, η ευθραυστότητα και η υπερβατικότητα του ανθρώπου.

Ο Καμύ στο έργο του Ο μύθος του Σίσυφου αναλύει το «παράλογο» σε κάθε  του έκφανση. Το δοκίμιο αυτό εξετάζει σε τρία μέρη τον παραλογισμό ο οποίος χαρακτηρίζει τις σκέψεις, τον άνθρωπο και τη δημιουργία μέσω της καλλιτεχνικής έκφρασης ή της ίδιας της ζωής. Στη μορφή του Σίσυφου από τον αρχαίο μύθο συνοψίζεται όλο το παράλογο της ανθρώπινης ζωής. Η τραγικότητα του ήρωα έγκειται στο γεγονός της συνείδησής του, κάθε του βήμα στερείται ελπίδας. Δίνει όλο του το είναι χωρίς καμία ανταμοιβή. Ο Καμύ στέκεται ιδιαίτερα στη στιγμή της επιστροφής του στην πέτρα, αυτή η στιγμή της συνείδησης του μαρτυρίου του είναι και η κορύφωση της υπαρξιακής του αθλιότητας. Η τυχαιότητα της ύπαρξης του ανθρώπου, η μοναξιά και η αποξένωση χαρακτηρίζουν το συγκεκριμένο δοκίμιο. Ο θάνατος αναφέρεται συνεχώς στο έργο του Καμύ για να τονίσει την ματαιότητα της ύπαρξης. Στην αρχή του δοκιμίου εξετάζεται το θέμα της αυτοκτονίας και αιτιολογείται  με μία σειρά αναφορές. Αναλύεται η σχέση του παράλογου και της αυτοκτονίας, με μέτρο, τη λύση της αυτοκτονίας μπροστά στο παράλογο της ύπαρξης. Ο άνθρωπος νιώθει ξένος μέσα σε ένα σύμπαν αφιλόξενο, η απόσταση από την ίδια τη ζωή του αποτελεί το συναίσθημα του παράλογου. Η αυτοκτονία ταυτίζεται με την έλξη προς το μηδέν. Η ζωή στερείται νοήματος και όταν ο άνθρωπος το συνειδητοποιήσει σε όλο του το μέγεθος τότε η αυτοκτονία είναι  η μόνη διέξοδος.

Ο Καμύ  θεωρεί ότι η επιστήμη αδυνατεί να δώσει εξηγήσεις στον άνθρωπο και καταλήγει μόνο σε υποθέσεις. Ο ρόλος της περιορίζεται μόνο στην απαρίθμηση των φαινομένων χωρίς να μπορεί να δώσει ερμηνείες για τον κόσμο. Συνεπώς ο άνθρωπος είναι ένας ξένος γι’ αυτό τον κόσμο αλλά και για τον εαυτό του, η σκέψη του από τη στιγμή που διαπιστώνει αρνιέται τον ίδιο της τον εαυτό. Η ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης είναι δεδομένη και ο θάνατος ο απόλυτος ρυθμιστής. Ο Καμύ φτάνει στο σημείο να δει στους ανθρώπους κάτι το απάνθρωπο. Η μηχανιστική πλευρά τους και η χωρίς νόημα μιμική τους όταν μιλούν, χειρονομούν δημιουργεί μία απέχθεια και μία πτώση της εικόνας τους. Αυτή η απέχθεια περιγράφεται και στη ναυτία του Σάρτρ αποδεικνύοντας το παράλογο. Οι άνθρωποι θεωρούν ότι είναι ελεύθεροι όταν βάζουν στόχους και προκαθορίζουν το μέλλον τους. Ενεργούν σαν να είναι ελεύθεροι,  όμως η ιδέα του «υπάρχω» και ενεργώ σαν να έχουν όλα νόημα μπορεί  να  διαψευστεί ξαφνικά από τον παραλογισμό του θανάτου. Για τον Καμύ η ανώτερη μορφή ελευθερίας  που είναι η ίδια η ύπαρξη, η οποία μπορεί να θεμελιώσει μία αλήθεια δεν μπορεί να υπάρξει, διότι ο θάνατος είναι η μοναδική πραγματικότητα.

Οι αντιπροσωπευτικοί τύποι του παράλογου κατά τον Καμύ είναι ο εραστής μέσα από το χαρακτήρα του Δον Ζουάν, ο ηθοποιός, ο κατακτητής και ο δημιουργός. Η περίπτωση του Δον Ζουάν ο οποίος πολλαπλασιάζει την αδυναμία του να ενοποιήσει την πραγματική αγάπη. Ο τρόπος που βιώνει ο Δον Ζουάν τους έρωτές του  αποκαλύπτει έναν τρόπο για να υπάρχει, ο οποίος τον ελευθερώνει περισσότερο από αυτούς που τον πλησιάζουν. Το σύνολο της ζωής του Δον Ζουάν είναι οι συνεχείς θάνατοι και οι αναστάσεις στις παροδικές και συγχρόνως μοναδικές αγάπες του. Έχει διαλέξει να είναι τίποτα και με τον τρόπο αυτό ζει.

Ο ηθοποιός επίσης αποτελεί μία έκφραση του παράλογου, μιμείται τη φθορά και βασιλεύει μέσα σ’ αυτή. Οι ζωές και τα πεπρωμένα τα οποία ερμηνεύει γεννιούνται και πεθαίνουν μέσα σε λίγες ώρες. Η δόξα του ηθοποιού είναι η πιο ψεύτικη από όλες επειδή θα πεθάνει. Ο ηθοποιός χάνεται κατά τη διάρκεια που παίζει και ξαναβρίσκεται στο τέλος. Διανύει στην παράσταση έναν αδιέξοδο δρόμο τον οποίο ο θεατής χρειάζεται μία ολόκληρη ζωή για να διανύσει. Η παράλογη αντίφαση κατά τον Καμύ βρίσκεται στο ότι ο ηθοποιός θέλει να ζήσει και να νιώσει  τα πάντα. Αυτή η δοκιμή όμως είναι μάταιη και η επιμονή στερείται νοήματος. Με το θάνατο όλα χάνονται, τίποτα δεν μπορεί να του ξαναδώσει το σύνολο των προσώπων και των αιώνων που διέσχισε.

Σύμφωνα με τον Καμύ ο άνθρωπος για να αντέξει τον παραλογισμό του κόσμου δημιουργεί μία μεταφυσική ευτυχία με την κατάκτηση, την άπειρη αγάπη, την επανάσταση. Έτσι διατηρεί την αξιοπρέπειά του σε έναν πόλεμο τον οποίο έχει χάσει ήδη πριν αρχίσει. Ο κατακτητής γνωρίζει πως η δράση του είναι ανώφελη διότι δεν μπορεί να ξαναδημιουργήσει τον άνθρωπο. Όμως συνεχίζει τη μάταιη προσπάθεια και νιώθει κάποιες στιγμές πως μοιάζει με τον Θεό. Επίσης η δημιουργία, παρά το γεγονός ότι είναι ένας τρόπος διατήρησης της ανθρώπινης συνείδησης, είναι παράλογη. Ο Καμύ θεωρεί  ότι δεν αλλάζει τίποτα είτε δημιουργεί κάποιος είτε όχι. Το έργο τέχνης ενσαρκώνει ένα διανοητικό δράμα διότι δεν είναι το τέλος, το νόημα και η παρηγοριά της ζωής.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Α. Καμύ, Ο Μύθος του Σίσυφου, εκδ. Μπουκουμάνης, Αθήνα 1973.

2) Ζαν Βαλ, Εισαγωγή στις φιλοσοφίες του Υπαρξισμού, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1970.

 

 

* Η Κατερίνα Κοφφινά είναι πολιτισμολόγος. Σπούδασε «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Εφαρμοσμένες Εικαστικές Τέχνες στις σχολές Βακαλό και Αrtes (πρώην Δοξιάδη). Έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον αρχιτεκτονικό χώρο. Έχει συνεργαστεί με ιδρύματα και συλλόγους στην παραγωγή καλλιτεχνικών και ιστορικών προγραμμάτων, καθώς και με τα περιοδικά «Ιστορία – Πάπυρος», «Science Illustrated», «Ιστορικά Θέματα», “Πολίτες” «Το Περιοδικό» Pancreta.gr, Historical Quest. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Παραγωγής Δημόσιας Ιστορίας “hιστορισταί”. Επίσης είναι μέλος και γραμματέας του Δ.Σ του Συλλόγου Πτυχιούχων Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top