Ο θησαυρός των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Γράφει ο Κώστας Τραχανάς // 

«Φοβού τους Δαναούς» Φίλιπ Κερ, Εκδόσεις Κέδρος 2019 σελ. 492

Μόναχο, 1957. O Μπέρνι Γκούντερ, με κρυφή ταυτότητα, με το όνομα Κρίστοφ Γκαντς, αναλαμβάνει να διαλευκάνει τη δολοφονία ενός πρώην στρατιώτη της Βέρμαχτ, ο οποίος υπηρέτησε στην Ελλάδα το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και είχε σχέση με τις λεηλασίες της περιουσίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που απελάθηκαν στο Άουσβιτς.

Ο Μπέρνι Γκούντερ   δεν είναι πια αστυνομικός, αλλά αφού έχει εργαστεί ως υπάλληλος στο νεκροτομείο του νοσοκομείου Σβάμπινγκ, δέχεται την πρόταση του παλιού του φίλου, δικηγόρου, Μαξ Μέρντεν, να εργαστεί ως πραγματογνώμονας στις Αντασφαλίσεις Μονάχου, που είχαν διευθυντή τον διαβόητο Αλόις Αλτσχάιμερ. Ο νέος εργοδότης, αναγνωρίζοντας τις ικανότητές του Μπέρνι Γκούντερ, του αναθέτει μια αποστολή, να ταξιδέψει στην Ελλάδα και να διερευνήσει μια υπόθεση ενός ναυαγίου. Το πλοίο που βυθίστηκε είχε το όνομα Δωρίς και ήταν μια δικάταρτη σκούνα, μήκους τριάντα μέτρων, μεγίστου πλάτους οκτώ μέτρων και μέγιστου βυθίσματος 3,8 μέτρων. Η κατασκευή της ήταν εκατό τοις εκατό από ξύλο και αυτό εξηγεί γιατί κάηκε τόσο εύκολα και μετά βυθίστηκε. Ιδιοκτήτης του ήταν ο Γερμανός, επαγγελματίας δύτης Ζίγκφριντ Βίτσελ και πρώην στρατιώτης της Βέρμαχτ. Το Δωρίς το είχαν κατασχέσει στον πόλεμο οι ναζί από ένα εβραίο της Θεσσαλονίκης, τον Αλλατίνη, και το πούλησαν για ψωροδεκάρες στον Ζίγκφριντ Βίτσελ. Το πλοίο Δωρίς είχε μισθωθεί από μια άγνωστη εταιρεία, για να ψάξει για αρχαιότητες: αγάλματα, αγγεία, νομίσματα, αμφορείς κ.α. στην Ύδρα, αλλά έπιασε φωτιά στα ανοιχτά του Δοκού, ενός άλλου νησιού εκεί κοντά.

Ο Μπέρνι Γκούντερ συναντά στην Αθήνα, τον Ζίγκφριντ Βίτσελ, ο οποίος ζητάει την αποζημίωση (το πλοίο είχε ασφαλιστική αξία περίπου διακόσιες πενήντα χιλιάδες δραχμές) από τις Αντασφάλειες του Μονάχου, χωρίς όμως να ζητάει κάποια αποζημίωση από τα αρχαία αντικείμενα, που είχε βρει μαζί  με τον καθηγητή αρχαιολογίας Μπούχολτς. Αυτό κάνει τον Μπέρνι Γκούντερ να υποψιαστεί ότι ο Βίτσελ  λέει ψέματα. Αυτή η υπόθεση έκρυβε πολύ περισσότερα από ότι έβλεπε ο Γκούντερ  ο αντιπρόσωπος των Αντασφαλίσεων Μονάχου στην Ελλάδα Αχιλλέας Γαρλόπης και ο συνεργάτης τους Έλληνας αστυνομικός, Λεβέντης. Η υπόθεση βρωμούσε, υπήρχαν πολλές ανακρίβειες στην ιστορία του Βίτσελ. Όταν ο Μπέρνι Γκούντερ πηγαίνει στο σπίτι του Βίτσελ για να του θέσει κάποια ερωτήματα, βρήκε τον Βίτσελ νεκρό. Τον είχαν πυροβολήσει στα μάτια με δύο σφαίρες. Ήταν ληστεία ή ήταν φόνος από εκδίκηση; Ήταν πολιτική δολοφονία; Τι τελικά θησαυρό ψάχνανε να βρούνε ο Βίτσελ και ο καθηγητής Μπούχολτς; Επίσης δολοφονείται και ο εβραίος δικηγόρος Φριζής. Ο Μπέρνι Γκούντερ ερευνά τα αίτια του θανάτου του Βίτσελ  και οδηγείται σε μια υπόθεση που εκκρεμεί από τα χρόνια της Κατοχής. Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Μπέρνι Γκούντερ είναι ένας γενναίος άντρας. Γιατί όταν κάποιος δεν έχει τίποτε άλλο να χάσει, το μόνο που μετράει είναι η τιμή του.

Το 1943 οι ναζί είχαν εξοντώσει χιλιάδες εβραίους της Θεσσαλονίκης στο Άουσβιτς και είχαν κλέψει πολύ χρυσό από τους Εβραίους. Ο Μαξ Μέρντεν, πρωτοστάτησε στη δίωξη των Εβραίων, όταν  υπηρετούσε με τον Γερμανικό στρατό  στη Θεσσαλονίκη, είχε πει ψέματα στους Εβραίους, τους πήρε πολλά χρήματα και χρυσό και μετά τους έστειλε στον θάνατο. Ο Μαξ Μέρντεν ήταν πραγματικός εγκληματίας πολέμου. Είχε κατηγορηθεί μετά τον πόλεμο, με τις κατηγορίες της ανθρωποκτονίας, τη λεηλασία περιουσίας και της απαλλοτρίωσης χρυσών νομισμάτων, αλλά και άλλων εγκλημάτων πολέμου κατά των Εβραίων.  Το 1957 ο Μαξ Μέρντερ επιστρέφει στην Ελλάδα για να βρει κάποιο κρυμμένο θησαυρό, αλλά συλλαμβάνεται από τις ελληνικές αστυνομικές αρχές. Δικάστηκε γι’ αυτό και πλήρωσε με φυλάκιση πολλών χρόνων;  Τι σχέση έχει με την υπόθεση του Δωρίς  ο Μαξ  Μέρντεν; Τι σχέση έχει με τα παραπάνω η Ραχήλ Εσκενάζι και οι μυστικές υπηρεσίες Μοσάντ, Στάζι και η γερμανική BND; Τι σχέση έχει ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο καγκελάριος Κονραντ Αντενάουερ; Βρέθηκε ποτέ ο χρυσός των Εβραίων Θεσσαλονίκης; Υπήρξε πραγματική εξιλέωση;

Οι Θεοί των αρχαίων Ελλήνων δεν δέχονται την βλασφημία. Μήπως η Νέμεσις τιμωρεί όλους όσοι έχουν διαπράξει ύβρι;

Για μία ακόμη φορά, ο φημισμένος ήρωας του Φίλιπ Κερ βυθίζεται στη σκοτεινή ιστορία του Βʼ Παγκόσμιου πολέμου και ειδικότερα στο έγκλημα της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και της υφαρπαγής της περιουσίας τους.

Καθώς η Ευρώπη μοιάζει έτοιμη να ακολουθήσει ένα κοινό μέλλον με τη Γερμανία σύμμαχο και όχι εχθρό της, τουλάχιστον ένα άτομο στην Ελλάδα δεν δείχνει διατεθειμένο ούτε να ξεχάσει ούτε να συγχωρέσει. Ακόμη και ο ίδιος ο Μπέρνι Γκούντερ πιστεύει ότι ο άνθρωπος αυτός μπορεί να έχει δίκιο…

Μια εξαιρετική πλοκή, μια αφηγηματική δεξιοτεχνία, ένα θαυμάσιο μυθιστόρημα από έναν προικισμένο συγγραφέα που έφυγε νωρίς.

Philip Kerr

Ο Philip Kerr γεννήθηκε στο Εδιµβούργο το 1956. Σπούδασε νοµικά και φιλοσοφία στο Πανεπιστήµιο του Μπέρµιγχαµ, όπου, μεταξύ άλλων, εντρύφησε στο γερμανικό δίκαιο και στη γερμανική φιλοσοφία, διαβάζοντας σχετικά κείμενα στο πρωτότυπο. Όπως λέει ο ίδιος: «Η πιο ενδιαφέρουσα νομική φιλοσοφία είναι η γερμανική, οπότε το λογικό ήταν να πάω στη Γερμανία, όπως και έκανα, και ειδικά στο Βερολίνο, το οποίο επισκέφθηκα αρκετές φορές». Η μελέτη αυτή του έδωσε το ερέθισμα να ασχοληθεί περαιτέρω με την ιστορία της Γερμανίας στον εικοστό αιώνα, εστιάζοντας το ενδιαφέρον του στην ιστορία του ναζισμού. Μετά το πέρας των σπουδών του εργάστηκε ως κειµενογράφος σε πολλές διαφημιστικές εταιρίες, μεταξύ αυτών και στη Saatchi and Saatchi. Στο διάστημα αυτό γεννήθηκε στο μυαλό του η ιδέα να γράψει ένα μυθιστόρημα με ήρωα έναν Βερολινέζο αστυνομικό το 1936. Η ιδέα του υλοποιήθηκε το 1989 με την έκδοση του πρώτου του μυθιστορήματος, με τίτλο Οι Βιολέτες του Μάρτη. Πρόκειται για το βιβλίο με το οποίο παρουσίασε στο κοινό τον Μπέρνι Γκούντερ, τον κυνικό και ταυτόχρονα μελαγχολικό ντετέκτιβ που ζει την άνοδο και την πτώση του ναζισμού. Ακολούθησαν τα µυθιστορήµατα Ο χλοµός εγκληµατίας (1990) και Γερµανικό ρέκβιεµ (1991), µε φόντο το µεσοπολεµικό και µεταπολεµικό Βερολίνο αντίστοιχα. Το 1993 τα τρία µυθιστορήµατα συγκεντρώθηκαν από την Penguin Press σε έναν τόµο µε τον γενικό τίτλο Berlin Noir, που θεωρείται ένα από τα σηµαντικότερα έργα της σύγχρονης αστυνοµικής λογοτεχνίας. Στα ελληνικά εκδόθηκαν για πρώτη φορά από τις εκδόσεις Κέδρος το 2002-2003, στη σειρά αστυνοµικής λογοτεχνίας ΜΑΥΡΟ ΒΕΛΟΥΔΟ. Το 2012 κυκλοφόρησαν σε επίτοµη έκδοση µε τον τίτλο Η τριλογία του Βερολίνου. Από την κυκλοφορία του Γερμανικού ρέκβιεμ έως την επιστροφή του Μπέρνι Γκούντερ με το The One from The Other μεσολάβησαν δεκαέξι χρόνια, διάστημα στο οποίο ο Philip Kerr έγραψε πλήθος άλλων βιβλίων, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν τα Φιλοσοφικά εγκλήματα (Κέδρος, 2015). Έγραψε επίσης σημαντικά βιβλία για παιδιά, μεταξύ των οποίων τα: Η πιο τρομακτική ιστορία όλων των εποχών και Φρίντριχ, ένας σπουδαίος ντετέκτιβ (θα κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις Κέδρος). Ακολούθησαν και άλλα μυθιστορήματα με ήρωα τον Μπέρνι Γκούντερ, τα περισσότερα από τα οποία έχουν ήδη κυκλοφορήσει στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κέδρος: Μοιραία Πράγα, Άνθρωπος χωρίς ανάσα, Φλόγα που σιγοκαίει, Η γυναίκα από το Ζάγκρεµπ, Αν οι νεκροί δεν ανασταίνονται, Η άλλη πλευρά της σιωπής, Φοβού τους Δαναούς. Το προσεχές διάστημα αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον η έκδοση του μυθιστορήματος που πρόλαβε να ολοκληρώσει πριν από τον θάνατό του, με τίτλο Metropolis. Ο Philip Kerr διοχέτευσε το πάθος του για το ποδόσφαιρο σε μια άλλη σειρά μυθιστορημάτων, αυτή τη φορά με ήρωα τον προπονητή-ντετέκτιβ Σκοτ Μάνσον. Τα βιβλία αυτά – Ξαφνικός θάνατος (2016), Το χέρι του Θεού (2016) και Ψεύτικο εννιάρι (2017) – κυκλοφορούν επίσης από τις εκδόσεις Κέδρος.
Τιµήθηκε µε τα βραβεία RBA International Prize for Crime Writing και British Crime Writers’ Association’s Ellis Peters Historic Crime Award.
Συνεργάστηκε ως αρθρογράφος µε τις εφηµερίδες Sunday Times, Evening Standard και New Statesman. Ήταν παντρεµένος µε τη συγγραφέα Jane Thynne και πατέρας τριών παιδιών. Έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 62 ετών, στις 23 Μαρτίου 2018.

 ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ PHILIP KERR ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ:

 

με ήρωα τον Μπέρνι Γκούντερ:

• Η τριλογία του Βερολίνου, 2012 (περιλαμβάνει τα έργα: Οι Βιολέτες του Μάρτη, Ο χλομός εγκληματίας, Γερμανικό ρέκβιεμ, πρώτη έκδοση: 2002-2003)
• Μοιραία Πράγα, 2013
• Άνθρωπος χωρίς ανάσα, 2014
• Φλόγα που σιγοκαίει, 2015
• Η γυναίκα από το Ζάγκρεμπ, 2015
• Αν οι νεκροί δεν ανασταίνονται, 2016
• Η άλλη πλευρά της σιωπής, 2017
• Φοβού τους Δαναούς, 2018

με ήρωα τον Σκοτ Μάνσον:

• Το χέρι του Θεού, 2016
• Ξαφνικός θάνατος, 2016
• Ψεύτικο εννιάρι, 2017

άλλα έργα:  Φιλοσοφικά εγκλήματα, 2015

για παιδιά:

• Η πιο τρομακτική ιστορία όλων των εποχών, 2019
• Φρίντριχ, ένας σπουδαίος ντετέκτιβ (υπό έκδοση)