✔ Μάνος Κοντολέων: «Ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα πάθους και συγκρούσεων»

Συνέντευξη στη Γεωργία Χάρδα //*

«Θέλησα και στην περίπτωση της Μήδειας να αναζητήσω τους λόγους που οδήγησαν στην πλέον αποτρόπαιη πράξη, αυτή της παιδοκτονίας. Η ερωτική ζήλεια, όπως και η εκδίκηση μιας προδομένης γυναίκας δεν με έπειθαν. Από την άλλη δεν μπορούσα να αγνοήσω το γεγονός πως στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, η Μήδεια όχι μόνο δεν τιμωρείται, αλλά ο θεός Ήλιος την παίρνει μαζί του. Οπότε ποια μπορεί να ήταν μια άλλη προσέγγιση των συναισθημάτων της;»

 

Ο αγαπημένος συγγραφέας Μάνος Κοντολέων μιλάει στο Fractal για το νέο του βιβλίο με τίτλο «Σαν Μήδεια» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. Με τη Mήδεια ολοκληρώνει την τριλογία του με κεντρικά πρόσωπα από την αρχαία τραγωδία. Ο συγγραφέας παρουσιάζει μια διαφορετική ερμηνεία για τις αποτρόπαιες πράξεις της με μια γραφή ποιητική. Βλέπει τη Μήδεια όχι ως γυναίκα μέσα σε μια κοινωνία, αλλά ως τελευταία απόγονο μιας θηλυκής θεότητας που επιζητά την ένωσή της με κάποιον καθαρό απόγονο διαχρονικής αρσενικής ταυτότητας και την δημιουργία μαζί του ενός νέου ανθρώπινου γένους.

-Μιλήστε μας για τον τίτλο του νέου σας βιβλίου. Γιατί επιλέξατε την παρομοίωση «Σαν Μήδεια» για τον τίτλο;

Ο αρχικός τίτλος ήταν «Υγρό, σκοτεινό θηλυκό σαν Μήδεια». Η φράση θεωρήθηκε κάπως μεγάλη για να είναι τίτλος, αλλά και ίσως παραπλανητική. Οπότε αποφασίστηκε να κρατηθεί μόνο το «Σαν Μήδεια», που υπονοεί ότι το μυθιστόρημα αναφέρεται σε πράξεις οι οποίες καθορίστηκαν από την προσωπικότητα της ίδιας της Μήδειας. Μα αναγνωρίζω πως η απόλυτη κατανόηση αυτού του «σαν» προαπαιτεί και την ανάγνωση του έργου μου, ώστε να μπορέσει κάποιος να καταλάβει την διαφορετική ερμηνεία που επιχειρώ σχετικά με τις αποφάσεις της Μήδειας. Ελπίζω πως στη συνέχεια της συζήτησής μας να μου δοθεί η ευκαιρία να γίνω περισσότερο σαφής.

– Είναι το τρίτο βιβλίο και ουσιαστικά ολοκληρώνετε την τριλογία σας με τις κεντρικές ηρωίδες από την αρχαία τραγωδία. Τι ήταν αυτό που σας κέντρισε και την επιλέξατε;

Και με τα τρία αυτά έργα μου θέλησα να καταθέσω μια προσωπική, ως ένα βαθμό, προσέγγιση κεντρικών ηρωίδων των αρχαίων τραγωδιών. Η Κασσάνδρα του πρώτου μυθιστορήματος για μένα είναι το σύμβολο του συνετού ανθρώπου που ενώ ο ίδιος βλέπει που οδηγεί το τυφλό πάθος των άλλων, δεν καταφέρνει να τους πείσει. Η Κλυταιμνήστρα, του δευτέρου έργου, είναι για μένα το σύμβολο μιας ηγέτιδας που δεν μπόρεσε να εκφράσει το θηλυκό πρόσωπο της εξουσίας. Τώρα, με το τρίτο, προτείνω ένα διαχωρισμό ανάμεσα στη σχέση άντρα – γυναίκας και σε εκείνη του αρσενικού – θηλυκού. Η πρώτη έχει κοινωνικό πρόσημο, ενώ η δεύτερη αποτελεί την ίδια τη δημιουργία της ζωής.

Σε κάθε περίπτωση θεωρώ πως αν αυτά τα πρόσωπα, αυτές οι γυναίκες έχουν καταφέρει να παραμένουν «ζωντανές» μέχρι τις μέρες μας, είναι γιατί προσφέρονται σε συνεχώς νέες, μικρές ή πιο μεγάλες, επαναγνώσεις. Η δε Μήδεια ίσως περισσότερο στις μέρες μας, όπου εμφανίζεται μια έντονη βία μέσα στις σχέσεις των ανθρώπων και τα έμφυλα πρότυπα ή αναιρούνται ή και επαναπροσδιορίζονται.

-Εστιάζετε στην ψυχολογία της γυναίκας και στην ουσία δημιουργήσατε μια Μήδεια που γίνεται σιγά σιγά αγαπητή στον αναγνώστη ή τουλάχιστον αντιλαμβανόμαστε τους λόγους που την οδήγησαν στην αποτρόπαια πράξη της. Ήταν αυτός ο σκοπός σας; Να εξηγήσετε δηλαδή κάτω από ποιες συνθήκες και συναισθήματα έδρασε;

Όπως σας είπα θέλησα και στην περίπτωση της Μήδειας να αναζητήσω τους λόγους που οδήγησαν στην πλέον αποτρόπαιη πράξη, αυτή της παιδοκτονίας. Η ερωτική ζήλεια, όπως και η εκδίκηση μιας προδομένης γυναίκας δεν με έπειθαν. Από την άλλη δεν μπορούσα να αγνοήσω το γεγονός πως στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, η Μήδεια όχι μόνο δεν τιμωρείται, αλλά ο θεός Ήλιος την παίρνει μαζί του. Οπότε ποια μπορεί να ήταν μια άλλη προσέγγιση των συναισθημάτων της; Μετά από πολλές μελέτες, αλλά και σύγχρονες εκδοχές ανεβασμάτων της τραγωδίας, μα κυρίως με τον προβληματισμό που μου δημιούργησε η σκηνή του φόνου στην ταινία Medea του Λαρς φον Τρίερ, κατέληξα στη δική μου ερμηνεία και έτσι είδα τη Μήδεια όχι ως γυναίκα μέσα σε μια κοινωνία, αλλά ως τελευταία απόγονο μια θηλυκής θεότητας που επιζητά την ένωσή της με κάποιον καθαρό απόγονο διαχρονικής αρσενικής ταυτότητας και την δημιουργία μαζί του ενός νέου ανθρώπινου γένους.

-Ποια είναι η πιο ξεχωριστή πλευρά της Μήδειας;

Μα ολόκληρη μια ξεχωριστή οντότητα είναι. Επιζητά τη γονιμοποίησή της. Θέλει τα πλάσματα που θα γεννήσει να έχουν το ήθος που πρέπει να διαθέτουν οι γνήσιοι απόγονοι αρχέγονων θεών όπως ο Ουρανός και η Γαία. Θέλει να συνεργαστεί με τον Ιάσωνα γι’ αυτόν τον σκοπό. Στο πρόσωπο του εραστή της βλέπει τον ίδιο τον θεό Ήλιο, ενώ εκείνη είναι η Σελήνη. Είναι υγρή και σκιερή και ζητά το φως για να γονιμοποιήσει τα σπλάχνα της.

-Το βιβλίο σας έχει πάθος, έρωτα, πόθους, μάχες, αίμα και θάνατο. Μου άρεσε επίσης που εμφανίζετε την ανθρώπινη πλευρά της. Πόσο δύσκολο είναι να αντιμετωπίσει κάποιος τα δαιμόνια του εαυτού του και της μοίρας του;

Πολύ εύστοχα θέτετε το θέμα. Γιατί τι άλλο είναι -ή έστω θα έπρεπε να είναι- η ανθρώπινη πλευρά μιας γυναίκας από την ανάγκη για την ελευθερία έκφρασης του θηλυκού εαυτού της και με αυτόν να σαγηνεύσει εκείνον με τον οποίο θα φέρει στη ζωή τους απογόνους της; Αλλά και πόσο δύσκολο να αντιμετωπίσει τους άλλους που θέλουν να την κρατήσουν μέσα στη μιζέρια μιας προγραμματισμένης μοίρας. Αλλά ας το πω με άλλα λόγια -για μένα η Μήδεια είναι η διαχρονική εκπρόσωπος της θηλυκής αξιοπρέπειας.

-«Υπέκυψε-η πρώτη φορά τότε ήταν και από τότε κι άλλες ακολούθησαν που υπέκυπτε στη γοητεία εκείνου του επίλεκτου άρρενος. Δηλαδή, αν και ταγμένο θηλυκό η ίδια, αγνοούσε την πτώση και αντιδρούσε σαν γυναίκα;»

Αναρωτήθηκα διαβάζοντας αυτές τις φράσεις πόσο βαθιά καταφέρατε να μπείτε στην ψυχή της;

Δεν είμαι εγώ που μπορώ να πως το πόσο βαθιά μπήκα στην ψυχή της. Αυτό είναι κάτι που θα το κρίνει ο αναγνώστης του έργου. Εγώ εκείνο που μπορώ να βεβαιώσω είναι πως τόσο στην περίπτωση της Μήδειας, όσο και στις περιπτώσεις και προηγουμένων ηρωίδων άλλων έργων μου, προσπάθησα με κάθε τρόπο όχι μόνο να μπω μέσα στις ψυχές τους, αλλά να μετατρέψω τη δική μου ύπαρξη στην ύπαρξη καθεμιάς από αυτές. Αλλά πάντα αυτό είναι και ένα από τα στοιχήματα του συγγραφέα. Την ώρα που πλάθει ένα νέο χαρακτήρα, να λησμονεί -όσο αυτό είναι μπορετό- τον δικό του.

-«Και τώρα ξανά το έργο δικό της. Και η απόφασή της βαμμένη στο κόκκινο του αίματος, στο κόκκινο του φόνου. Μπορεί το μέλλον να προαναγγέλλεται από το παρελθόν, αλλά ο χρόνος είναι πάντα το τώρα και ο τόπος θα είναι πάντα το εδώ». Βαθιά φιλοσοφημένες φράσεις. Μπορείτε να μας τις αναλύσετε λίγο περισσότερο;

Οι πράξεις του παρελθόντος είναι εκείνες που πάνω τους θα στηριχτούν όσες θα ακολουθήσουν, οι του μέλλοντος δηλαδή. Αλλά ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον υπάρχει το παρόν. Μπορεί να είναι στιγμιαίο, αλλά έχει τη δυνατότητα να αλλάξει την πορεία των γεγονότων. Να το εκφράσω διαφορετικά; «Ανοιχτά πάντα κι άγρυπνα τα μάτια της ψυχής μου» μας υπενθυμίζει ο Σολωμός. Που σημαίνει πως μπορεί το στιγμιαίο παρόν να αναστρέψει τους σχεδιασμούς του παρελθόντος και να δημιουργήσει ένα νέο μέλλον.

-Στο τέλος του βιβλίου ο Ιάσωνας απευθύνεται στη Μήδεια. Της λέει «Σ’ αγάπησα» κι εκείνη του αποκρίνεται με παράπονο «Σαν άντρας». Αυτό άραγε συνδέει την παρομοίωση του τίτλου με την αγάπη του Ιάσωνα που δεν μπορεί να ξεπεράσει τα αντρικά όρια;

Να που δίνετε και μια άλλη ερμηνεία στον τίτλο. Σας ευχαριστώ!

-Σε κάθε κεφάλαιο έχετε μια φράση από τη Μήδεια του Ζαν Ανουίγ. Σε αυτή στηριχτήκατε περισσότερο;

Ναι. Αφού βασίστηκα πρώτα στο κείμενο του Ευριπίδη, θέλησα -το είπα και πιο πριν- να αναζητήσω τη Μήδεια και άλλων δημιουργών. Αυτή του Ανούιγ με βοήθησε να πλησιάσω περισσότερο τον ψυχισμό του Ιάσωνα. Γιατί πέρα από τις θεωρίες, ήθελα να γράψω ένα μυθιστόρημα πάθους και συγκρούσεων. Έπρεπε, λοιπόν, να στραφώ και προς την πλευρά εκείνου. Ο Ανούιγ με βοήθησε μιας και ο δικός του Ιάσωνας έχει κάτι το γήινο… Το ανθρώπινο. Δεν τον δικαιολογεί, αλλά τον καταλαβαίνει… Μπορούμε να ισχυριστούμε πως ήταν ένας άντρας που χωρίς βαθύτερες σκέψεις αφέθηκε στη γοητεία μιας θηλυκής προσωπικότητας; Αν ναι, τότε έχει και αυτός ένα μερίδιο στην κατανόησή μας; Δεν ξέρω… Αυτό ας το πούνε και πάλι οι αναγνώστες μου. Ο δικός μου ρόλος έχει τελειώσει πλέον.

-Πρώτα γράψατε την «Κασσάνδρα στη Μαύρη Άμμο», στην συνέχεια «Οι σκιές της Κλυταιμνήστρας και τέλος το βιβλίο «Σαν Μήδεια». Σας δυσκόλεψε κάποια από τις τρεις τραγικές ηρωίδες και αν ναι ποια;

Και οι τρεις, η κάθε μια με τον δικό της τρόπο. Η Κασσάνδρα γιατί ήταν η πρώτη και μαζί της έμπαινα σε άγνωστα νερά. Μα από την άλλη ήταν και μια προσωπικότητα που την είχα δίπλα μου από τον καιρό της νεότητάς μου. Η Κλυταιμνήστρα, όσο κι αν σας ξαφνιάζει, ήταν πλέον μυθιστορηματική. Πολλά τα γεγονότα της ζωής της που πάνω τους ένα μυθιστόρημα μπορεί να απλωθεί.

Απλώς στην δική της περίπτωση χρειάστηκα και τη συνδρομή εκείνου που τη σκότωσε, του γιου της δηλαδή. Άλλη αυτή μορφή δυσκολίας -να μιλήσεις για μητροκτονία. Πάντως σίγουρα η πιο απροσπέλαστη ήταν η Μήδεια. Δεν είναι εύκολο, θα έλεγα πως είναι σπαρακτικό να προσπαθήσεις να αναπτύξεις ένα έργο βασισμένο σε ηρωίδα που σκοτώνει τα παιδιά της. Αλλά ίσως και γι’ αυτό η όλη προσπάθεια τελικά με συνεπήρε.

-Γιατί είναι πάντα επίκαιρα τα πρόσωπα από την Αρχαία Τραγωδία;

Όλα όσα καθορίζουν τις σχέσεις μας, όλες οι βασικές αρχές και ιδέες του πολιτισμού μας έχουν υπάρξει και έχουν διατυπωθεί στις Αρχαίες Τραγωδίες. Παράλληλα τα πρόσωπα αυτών των έργων έχουν θα έλεγα μια διπλή ταυτότητα -αυτή του ανθρώπινου πάθους και την άλλη του διαχρονικού συμβόλου. Από τον Προμηθέα έως τον Οιδίποδα, από την Εκάβη έως την Κασσάνδρα, από την Ελένη έως την Κλυταιμνήστρα και από τον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα έως τον Έκτορα και τον Πρίαμο -όλοι τους είναι και σύμβολα, μα και άνθρωποι της εκάστοτε σύγχρονης καθημερινότητας. Τολμώ να ισχυριστώ πως όλη τη Λογοτεχνία και το Θέατρο από τη μια και όλη η Ψυχολογία και η Φιλοσοφία από την άλλη πάνω στα θέματα και τους χαρακτήρες των Αρχαίων Τραγωδιών έχουν χτιστεί.

-Τι συμβολίζει σήμερα η Μήδεια;

Το αίτημα της ισότητας των φύλων, μα και το πάθος της ανθρώπινης ψυχής να ολοκληρώσει τον προορισμό της.

-Ποιος θα είναι ο επόμενος γυναικείος χαρακτήρας που θα σας απασχολήσει;

Έχω την εντύπωση πως ο επόμενος χαρακτήρας που θα με απασχολήσει συγγραφικά δεν θα είναι γυναικείος. Ίσως είναι θέμα ατομικής ανάγνωσης της ηλικίας μου… Όσο μεγαλώνει κανείς, λένε πως γίνεται και περισσότερο εγωκεντρικός.

-Σας ευχαριστώ πολύ, είναι μεγάλη χαρά και τιμή αυτή η συνέντευξη

Κι εγώ σας ευχαριστώ για τα όσα με κάνατε να βάλω σε μια σειρά σχετικά με το «Σαν Μήδεια». Όταν έχεις ολοκληρώσει ένα μυθιστόρημα, αξίζει να επανέρχεσαι σε αυτό. Είναι, κατά κάποιο τρόπο, μια πορεία αυτογνωσίας.

 

Ο Μάνος Κοντολέων γεννήθηκε στην Αθήνα το 1946. Σπούδασε Φυσική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα έγινε το 1969 σε μια ανθολογία νέων Ελλήνων λογοτεχνών. Δέκα χρόνια μετά εκδίδονται τα πρώτα του βιβλία, που είναι παραμύθια. Μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορήσει πάνω από εβδομήντα βιβλία του, που απευθύνονται σε παιδιά και νέους αλλά και σε ενήλικες αναγνώστες. Ασχολείται με όλα τα είδη του γραπτού λόγου: μυθιστόρημα, νουβέλα, διήγημα, παραμύθι, θέατρο, δοκίμιο. Βιβλία του έχουν μεταφραστεί στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ταϊλάνδη και στις ΗΠΑ. Έργα του έχουν διασκευαστεί για το θέατρο και την τηλεόραση. Έχει τιμηθεί δύο φορές με το Κρατικό Βραβείο, για το εφηβικό μυθιστόρημα Μάσκα στο φεγγάρι (Εκδ. Πατάκη, 1997, Κρατικό Βραβείο λογοτεχνίας για παιδιά και για νέους) και για τα παραμύθια με πολύχρωμη εικονογράφηση Πολύτιμα δώρα (Εκδ. Πατάκη, 2009, Κρατικό Βραβείο παιδικής λογοτεχνίας) όπως και με πολλά άλλα βραβεία και διακρίσεις. Υπήρξε υποψήφιος για το Διεθνές Βραβείο Άντερσεν. Εκτός από την ενασχόλησή του με τη συγγραφή βιβλίων, συνεργάζεται με εφημερίδες, ηλεκτρονικά και έντυπα περιοδικά, τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς. Αναλυτικά το έργο του στο www.kontoleon.gr

*Η Γεωργία Χάρδα είναι βιβλιόφιλη δημοσιογράφος