☆ Λόγος Ύπαρξης | Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα;

Επιμέλεια: Χρύσα Φάντη //

 

“Πολύ σπάνιο να βρεθεί ανθρώπινο πλάσμα μπροστά στο τουφέκι μιας γυναίκας. Τα περισσότερα πουλιά και ζώα τα έχετε σκοτώσει εσείς και όχι εμείς”, έγραφε η Β. Γουλφ, στις Τρεις γκινέες. Αλλά ακόμη και σήμερα ο πόλεμος καλά κρατεί και η πατριαρχία συνεχίζει να τροφοδοτεί διακρίσεις, να καταδυναστεύει και να θέτει στο περιθώριο τον μισό και πλέον πληθυσμό του πλανήτη.

Στο πλαίσιο των κινητοποιήσεων για τις 8 Μάρτη, παγκόσμια ημέρα των γυναικείων δικαιωμάτων,  οι γυναίκες συγγραφείς ενώνουν τις φωνές τους και βγαίνουν στο δρόμο διεκδικώντας τα αυτονόητα. ΟΧΙ ΣΤΗΝ ΕΜΦΥΛΗ ΒΙΑ ─ ΟΧΙ ΣΤΟΥΣ ΦΟΝΟΥΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΓΙΑ ΣΕΞΙΣΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ.

Η Στήλη μας χαιρετά τον αγώνα τους με το δοκίμιο “Γιατί Υπάρχει λόγος” της Ανθούλας Δανιήλ και το ανέκδοτο  ποίημα “Γιγάντισσα” της Έλσας Κορνέτη.

 Γιατί υπάρχει λόγος

 Της Ανθούλας Δανιήλ*

Ήταν μακρύς ο δρόμος ως εδώ∙  ηχεί στ’ αφτιά μας το τραγούδι του Γιάννη Ρίτσου. Μακρύς ο δρόμος προς την Ελευθερία, την Κοινωνική Δικαιοσύνη, την Ειρήνη. Μόνο που ο ποιητής δεν είχε ποτέ του υπολογίσει τον δρόμο προς την Γυναίκα.

Κοιτάζοντας από το μέλλον μακριά το απώτερο παρελθόν, τρέχουμε στην Επίδαυρο και στα άλλα θέατρα να δούμε Αριστοφάνη: Λυσιστράτη, Εκκλησιάζουσες, Θεσμοφοριάζουσες, γυναίκες που επιδιώκουν να πάρουν στα χέρια τους την κατάσταση και να γελάσουμε με τα καμώματά τους. Γιατί ο ποιητής βλέπει το θέμα κωμικά, γράφοντας κάθε φορά μια κωμωδία για να τις γελοιοποιήσει. Οι θεατές γελούσανε τότε και σήμερα γελάμε, αλλά δεν βλέπουμε πίσω από το γέλιο τι κοινωνικό πρόβλημα κρύβεται.

Ο Όμηρος στη Ζ΄ ραψωδία της Ιλιάδας, βγάζει στα τείχη την Ανδρομάχη γιατί ανησυχεί για τον Έκτορα.  Εκείνος όμως που πηγαίνει στο σπίτι για να την δει, και είναι η τελευταία φορά, ενοχλείται που δεν είναι μέσα, ως όφειλε. Ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιο του Περικλή, τελειώνει με την ευχή να πάνε όλοι στο σπίτι τους να θρηνήσουν τους αγαπημένους τους νεκρούς και οι γυναίκες επίσης, αλλά γι’ αυτές καλό θα είναι να μην ακουστεί τίποτα∙ ούτε για καλό! Σαν να μην υπάρχουν. Ο Κρέων στην Αντιγόνη ζητάει να πάρουν από τα μάτια του τις δύο αδελφές, γιατί πρέπει να είναι γυναίκες κλεισμένες μέσα στο σπίτι: γυναίκας τάσδε ουχί ανειμένας.  Αργότερα βεβαίως θα καταδικάσει σε θάνατο την Αντιγόνη.

Ο Ευριπίδης βγάζει τη Μήδεια στη σκηνή κι εκείνη απολογείται στις γυναίκες του χορού, γιατί βγήκε από το σπίτι. Βγήκε γιατί την έπνιξε ο πόνος και η οργή. Ο άντρας της, θέλει να την χωρίσει και να πάρει άλλη γυναίκα∙ πιο νέα, πιο όμορφη, από βασιλική γενιά. Μα και η Μήδεια, που φριχτά έπραξε για χάρη του, και νέα και όμορφη και από βασιλική και θεϊκή γενιά ήταν.

Λοιπόν; Ο ορθολογιστής Ιάσων δεν υπολογίζει τα παλιά, αλλά τα καινούργια μέσα, για την επιτυχία του στόχου του. Τότε χρειαζόταν το χρυσόμαλλο δέρας που θα του εξασφάλιζε την εξουσία, αλλά απέτυχε, τώρα χρειάζεται τη βασιλοπούλα Γλαύκη για να βασιλεύσει στην Κόρινθο και επιχειρηματολογεί ωραία δικαιολογώντας την ανήθικη στάση του ότι οι νέες επιλογές του γίνονται για το καλό των παιδιών του. Κι εκείνη ας πάει να ζήσει κάπου αλλού. Της τα παίρνει με τη σειρά όλα. Στο όνομα του έρωτά του τότε γι’ αυτήν της στερεί την πατρίδα, πατέρα, αδελφό, οικογένεια. Στο όνομα της εξουσίας τώρα της ξαναστερεί την οικογένεια, την πρόσκαιρη πατρίδα, τον σύζυγο και τα παιδιά της. Κι εκείνη θα ξαναγίνει η Μήδεια η εγγονή του ήλιου, θα ξανακάνει τα μαγικά της και θα του στερήσει όλα όσα επιθύμησε και με πλάγιο τρόπο κατέκτησε και σκοπεύει να ξανακατακτήσει.

Ο Ευριπίδης θα επεξεργαστεί τον μύθο της καλής γυναίκας στο πρόσωπο της Άλκηστης στην ομώνυμη τραγικωμωδία. Είναι εκείνη που παίρνει τη θέση του άντρα της στον θάνατο. Δίνει τη ζωή της για τη δική του. Έτσι, η πιο καλή γυναίκα είναι  εκείνη που πεθαίνει για τον άντρα της.

Είναι  τόσο μισογυνικός ο αρχαίος ανδροκρατούμενος κόσμος ;

Συχνά σκεφτόμαστε μήπως πίσω από όλα αυτά που λέγονται άλλοτε με κωμικό τρόπο και άλλοτε με τραγικό, αποδεικνύεται ότι έχει φυτρώσει ο σπόρος που θα βλαστήσει τη γυναικεία παρουσία στην κοινωνία; Η Ασπασία στέκεται πίσω από τον Περικλή και τον Επιτάφιό του. Η Διοτίμα κάθεται πλάι στον Σωκράτη και συζητάει περί έρωτος και άλλων στο Συμπόσιο. Η Ξανθίππη θυμώνει και βρίζει τον Σωκράτη γιατί γυροφέρνει κουβεντιάζοντας και δεν ενδιαφέρεται καθόλου για το σπίτι.

Ο Ευριπίδης, άλλοτε έτσι και άλλοτε αλλιώς, γυναίκες ανεβάζει στη σκηνή κοιτάζοντας σοφιστικά το δίκιο της κάθε άποψης. Μήπως, λοιπόν,  αυτές οι χαραμάδες στα αρχαία κείμενα, γραμμένα από σπουδαίους ανθρώπους είναι διέξοδοι στο δρόμο που έφτασε ως εδώ σήμερα;

Μετά από τόσες και τόσες διακηρύξεις, η γυναίκα βρίσκεται ακόμη στο στόχαστρο μιας μερίδας κακότροπων ανδρών. Πατέρας, σύζυγος, αδελφός, γιος, αφεντικό όλοι διεκδικούν το πάνω χέρι  στη ζωή της. Όλοι νέρωσαν το κρασί τους, επειδή τους ξεπέρασαν τα πράγματα και η γυναίκες βγήκαν δυναμικά μπροστά διεκδικώντας παιδεία, ελευθερία,  ίσα δικαιώματα στην εργασία, εξουσία, οικονομική αυτονομία. Αλλά και πάλι, δυστυχώς, το τέρας καιροφυλακτεί και βγαίνει στην επιφάνεια συχνά, είτε ως σεξουαλικό απωθημένο είτε ως οικονομικό.

Στον 21^ο αιώνα και καθημερινώς ακούγονται κακοποιήσεις γυναικών και φόνοι. Σαν ποτέ να μη συμβιβάστηκαν κάποιοι ότι μια γυναίκα τους γέννησε και αυτούς. Και μια γυναίκα θα γεννήσει τα δικά τους τα παιδιά. Ότι και οι γυναίκες είναι άνθρωποι με ίδιες ανάγκες όπως οι ίδιοι και τα παιδιά και τα ζωντανά όλα στη φύση και στη ζωή.

*

Για την ιστορία, τα δικαιώματα για την εκπαίδευση της γυναίκας έχουν αρχίσει από την εποχή του Διαφωτισμού και η πρώτη επίσημη Διακήρυξη Δικαιωμάτων των Γυναικών έγινε το 1791. Ακολούθησε ο φεμινισμός ως οργανωμένο κίνημα τον 19^ο αιώνα. Το 1869, ο Τζον Στιούαρτ Μιλλ εξέδωσε το έργο Η Υποταγή των Γυναικών (The Subjection of Women) για να δείξει πως «η νόμιμη κατωτερότητα του ενός φύλου από το άλλο είναι λάθος και εμποδίζει τη βελτίωση και την πρόοδο της ανθρωπότητας».

Στο τέλος του 19^ουαιώνα εμφανίζονται οι σουφραζέτες, οι οποίες ξεκίνησαν την δράση τους με εισβολές σε βουλευτικές συνεδριάσεις και συνέχισαν με εμπρησμούς δημοσίων κτηρίων. Και φτάνουμε στο γαλλικό σλόγκαν: Oui papa, oui patron, oui cheri c’ est fini. Στην Ελλάδα το κίνημα για την παιδεία, την εργασία και γενικώς χειραφέτηση της γυναίκας έχει αρχίσει από το τέλος του 19^ου αιώνα με την Καλλιρρόη Παρέν, η οποία ίδρυσε το 1890 το Σχολείο της Κυριακής  για τις αγράμματες και άπορες γυναίκες, ενώ το 1911πρωτοστάτησε στην ίδρυση του Λυκείου των Ελληνίδων.

Σήμερα στις παραπάνω διακηρύξεις θα πρέπει να προστεθεί και το «ου φονεύσεις, ου κακοποιήσεις, ου χειροδικήσεις» αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος.

* Η Ανθούλα Δανιήλ γεννήθηκε, μεγάλωσε και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, υπηρέτησε στη Μέση Δημόσια Εκπαίδευση και στο υπουργείο Παιδείας, μετεκπαιδεύτηκε στη ΣΕΛΜΕ (αποφοίτησε με Άριστα), εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη (έλαβε τον τίτλο με Άριστα και ομοφώνως), έγραψε βιβλία για τον Ελύτη και τον Σεφέρη, σχολικά και εξωσχολικά βιβλία, βοηθήματα λογοτεχνίας, βιβλίο για τον ελληνικό κινηματογράφο (ΙΔΕΚΕ), ντοκιμαντέρ για τον Στρατή Μυριβήλη στην ΕΡΤ, κ.α. Είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, της Εταιρείας Συγγραφέων και της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Θεάτρου, Μουσικής και Χορού. Ασχολείται με την κριτική βιβλίου και δημοσιεύει κείμενά της σε εφημερίδες, έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Πιο πρόσφατα  βιβλία της: “Δεκαετίες τερματίζουν όλες μαζί στο νήμα” (εκδ. Βακχικόν), και  “Ψηφιδωτό προ Πάντων” (εκδ. Νίκας).

——————

Γιγάντισσα*

Της Έλσας Κορνέτη*

Κάτω από τη μπέρτα της τη λευκή
μαζεύει τα πτηνά τ’ ουρανού
ζωντανό κρησφύγετο
για πλάσματα φτερωτά
Γεννημένη σε μια εποχή
όπου οι γυναίκες απουσίαζαν
ήθελε να γίνει ορατή
ήθελε με την τέχνη της
να εντυπωσιάσει
Έτσι ξεκίνησε να ψηλώνει
και να ψηλώνει
και να ψηλώνει
ώστε όλα από ψηλά να τα κοιτά
κι όλα να τα καταγράφει
και κάτω από τον μανδύα της
τον προστατευτικό
χίλια πουλιά να κρύβει
κι όταν ρωτούσαν την Leonora Carrington
τι έπαιρνε; πώς τα κατάφερε ζωγραφίζοντας
τέτοια Γιγάντισσα να γίνει;
εκείνη όλο νόημα τους απαντούσε:

-Μα, πίνοντας το γάλα των ονείρων

(ανέκδοτο)

* Το ποίημα της  Έλσας Κορνέτης, “Γιγάντισσα”, είναι εμπνευσμένο από  την περίφημη σουρεαλίστρια συγγραφέα και  ζωγράφο Leonora Carrington, η οποία υπέφερε πολύ στην πορεία της καλλιτεχνικής της ζωής από το γεγονός ότι ήταν γυναίκα δημιουργός( ποιήτρια και ζωγράφος) σε μια εποχή απόλυτα ανδροκρατούμενη. Το χαρακτηριστικό έργο  “Γιγάντισσα” της Carrington πωλήθηκε πρόσφατα σε δημοπρασία έναντι 2,5 εκατομμυρίων δολαρίων, κάτι πρωτόγνωρο στα χρονικά για έργο γυναίκας ζωγράφου.

* Η Έλσα Κορνέτη γεννήθηκε στο Μόναχο το 1969. Σπούδασε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και στο Πανεπιστημίου του Trier Γερμανίας. Για μια δεκαετία εργάστηκε ως δημοσιογράφος. Δημοσιεύει τακτικά δοκίμια, βιβλιοκρισίες, μεταφράσεις και άλλα κείμενα. Υπήρξε δύο φορές υποψήφια για το Κρατικό Βραβείο Ποίησης, “Ένα μπουκέτο ψαροκόκαλα” (2009), “Κονσέρβα Μαργαριτάρι” (2011). Η ποιητική συλλογή της “Κανονικοί άνθρωποι με λοφίο και μια παρδαλή ουρά” βραβεύτηκε το 2013 με το βραβείο “Γιώργος Κάρτερ” του περιοδικού “Πόρφυρας”. Η ανέκδοτη ποιητική συλλογή της “Κρυμμένες” βραβεύτηκε το 2015 με το α΄ βραβείο “Κούρος του Ευρωπού” της Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρίας “Τέχνη”. Ποιήματά της έχουν περιληφθεί σε ελληνικές και ξένες ανθολογίες και έχουν μεταφραστεί και δημοσιευτεί σε 10 γλώσσες.  Πιο πρόσφατα βιβλία της: “Ο ήρωας πέφτει” (Εκδόσεις των Φίλων) και “Ξύλινη μύτη τορνευτή” (εκδ. Σαιξπηρικόν).