Η Αλήθεια στη Λογοτεχνία
Γράφει η Πέρσα Κουμούτση //
Με αφορμή το βιβλίο «Η Αλήθεια και ο Άλυπος θάνατος» του Κώστα Βούλγαρη, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2019, (σελ. 156)
Ο όρος «αλήθεια» χρησιμοποιείται συνήθως για να καθορίσουμε ότι ένα γεγονός είναι σύμφωνο με την πραγματικότητα, πιστό σε ένα πρωτότυπο ή πρότυπο γεγονός, άρα αυτομάτως συνδέεται στενά με την έννοια της αυθεντικότητας. Το κοινώς αντιληπτό αντίθετο της αλήθειας είναι το ψεύδος. Όμως, σε μια εποχή όπως η δική μας, όπου η σύγχρονη πραγματικότητα έχει καταστεί αναγκαστικά πολυδιάστατη, συχνά κατακερματισμένη, η έννοια της αλήθειας αποτελεί ένα σημαντικό ‘στοιχείο’ διερεύνησης, μελέτης και συζήτησης, και μάλιστα σε πολλά πεδία, όπως η φιλοσοφία, η τέχνη και η θρησκεία.
Σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, η αλήθεια υπήρξε ανέκαθεν μια έννοια ‘υπό αμφισβήτηση’, βασίζοντας την άποψή του αυτή στο ότι το αρχικό νόημα της συγκεκριμένης έννοιας στην αρχαία Ελλάδα ήταν το ‘μη αποκεκρυμμένο’, ή η αποκάλυψη των όσων προηγουμένως ήταν κρυμμένα. Από αυτή την άποψη, η αντίληψη της αλήθειας ως αδιαμφισβήτητα ορθής, αποτελεί μια μεταγενέστερη απόδοση της αρχικής της έννοιας, μια εξέλιξη που για τον γερμανό φιλόσοφο εμφανίζεται στον λατινικό όρο “Veritas”. Και γεγονός είναι ότι υπάρχουν αρκετές θεωρίες και απόψεις για την αμφιλεγόμενη αυτή έννοια της «Αλήθειας» μεταξύ λογίων, φιλοσόφων, καταλήγοντας, εν πολλοίς, ότι η γλώσσα και οι λέξεις είναι ένα μέσο με το οποίο οι άνθρωποι μεταδίδουν πληροφορίες μεταξύ τους και πως η μέθοδος που χρησιμοποιείται για να προσδιοριστεί τι είναι “αλήθεια” και τι όχι, ορίζεται ως το κριτήριο της αλήθειας. Αλλά στη λογοτεχνία; Τι ακριβώς συμβαίνει; Ποια είναι η «Αλήθεια» στη λογοτεχνία; Σε ποιο βαθμό και με ποια μέσα αναδεικνύει αυτή την ίδια την αλήθεια του ανθρώπου, δεδομένου ότι στηρίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στο φανταστικό και τη μυθοπλασία;
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η έννοια της αλήθειας, δεν βρίσκεται ούτε στο νου (ἐν διανοίᾳ), ούτε στα ίδια τα γεγονότα, αλλά στη συνάντηση των δύο και στον διάλογο μεταξύ τους, ενώ ο Σαίξπηρ, εξ ονόματος του Φάλσταφ στο έργο του ‘Ερρίκος ΙV’ αναρωτιέται, «Άραγε, είναι αληθινή η αλήθεια;», μια φράση που μαρτυρά την αντίληψή του μεγάλου δημιουργού ότι η αλήθεια είναι μια ιδέα αμφισβητούμενη, μια έννοια που επιδέχεται κι άλλες ερμηνείες τις οποίες οφείλουμε να αναζητήσουμε. Ενώ και πιο πρόσφατα ο Τζ. Μπαρνς, σχολιάζοντας το έργο του Σαρτρ με τίτλο «Qu’est-ce que la literature?», που πραγματεύεται τις διάφορες έννοιες που την καθορίζουν, ανάμεσα σε αυτές και την αλήθεια, είπε (το αναφέρω παραφραστικά) «Θα μπορούσα να πω ότι ο καλύτερος τρόπος να πει κανείς την αλήθεια στη λογοτεχνία είναι μέσω της καταγραφής μεγάλων, ελκυστικών, καλά διατεταγμένων ψεμάτων που αποκαλύπτουν ή λένε περισσότερη αλήθεια από οποιαδήποτε άλλη καταγραφή πραγματικών γεγονότων.»
Αυτή ακριβώς την ιδέα, λοιπόν, ότι η λογοτεχνία παρουσιάζει την αλήθεια ακόμα και μέσα από ‘διατεταγμένα’ ψέματα, ή όπως τις χαρακτηρίζει ‘πλαστογραφημένες’ αλήθειες, αποτελεί το περιεχόμενο του εξαιρετικού βιβλίου του συγγραφέα και κριτικού λογοτεχνίας Κώστας Βούλγαρη που εύστοχα τιτλοφορείται «Η Αλήθεια και ο άλυπος θάνατος». Ένα μικρό, αλλά περιεκτικότατο βιβλίο που για άλλη μια φορά έρχεται να γεμίσει ένα ευδιάκριτο κενό στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα της λογοτεχνίας, αναφερόμενος σε πλείστα παραδείγματα από τη λογοτεχνική μας παράδοση, αλλά και τη σύγχρονη λογοτεχνία, ξένη και εγχώρια, για να μας φέρει αντιμέτωπους απέναντι στο τι ακριβώς συνιστά την αλήθεια σε ένα λογοτεχνικό αφήγημα, ακόμα κι αν αυτό στηρίζεται στον μύθο, την υπερβολή ή και το ‘ψεύδος’ ακόμα. Και βέβαια να μας φέρει αντιμέτωπους με το άλυτο αυτό αίνιγμά της, τον μεταφορικό της θάνατο. Έτσι, προσεγγίζονται και αναλύονται ανάμεσα σε άλλα και συναφείς προς αυτήν έννοιες, που συναντάμε συχνά πυκνά σε ένα λογοτεχνικό κείμενο, όπως λόγου χάρη η ‘ενάργεια’ του κειμένου, η αληθοφάνεια, η γνησιότητα, η διαύγεια, η συνάφεια, η σαφήνεια, η παραστατικότητα, όροι που χρησιμοποιούμε επίσης για να κρίνουμε και αξιολογήσουμε ένα έργο, χωρίς στη ουσία να συνδέουμε την χρηστικότητα των όρων αυτών με την ‘αποκάλυψη’ ή την ανάδειξη της ίδιας της αλήθειας, εκείνης που προσφέρει ή επιχειρεί να προσφέρει το κείμενο.
«Η Αλήθεια και ο άλυτος θάνατος» είναι ένα αφήγημα στιβαρό, περιεκτικό, που στηρίζεται στην πεποίθηση ότι η λογοτεχνία ως κοινωνική τέχνη και πρακτική κατέχει, ανάμεσα σε άλλες, σημαντικό μερίδιο στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης/ύπαρξης και ότι, παρά την υποκειμενικότητά της, αναζητά με τους δικούς της τρόπους προκειμένου να ‘καθρεφτίσει’ την αλήθεια της ζωής, αφού κύριο αντικείμενό της είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και οι συμπεριφορές του σε μια δεδομένη στιγμή, είτε αυτή είναι ιστορική, κοινωνική ή προσωπική. Ένα βιβλίο που πραγματεύεται την ουσία της «αλήθειας» στις διάφορες εκφάνσεις και διαστάσεις της, και κυρίως, τη σχέση της με την ιστορία και την ιστορική μνήμη, καθώς και την αναζήτησής της, μέσα από εμβληματικά κείμενα της παλαιότερης, αλλά και της σύγχρονης λογοτεχνίας, προκειμένου να ρίξει φως στην ίδια την περιπέτεια της λογοτεχνίας, μέσα στον ιστορικό χρόνο, πάντα σε συνάρτηση με την εν λόγω έννοια που πραγματεύεται.
Κώστας Βούλγαρης
Με επιλεγμένα παραδείγματα από τον Όμηρο, τον Θουκυδίδη, τον Καρτέσιο, τον Γκαίτε, τον Ροΐδη και τον Μπόρχες έως σήμερα, ανοίγει τον δρόμο για το τι συνιστά τέχνη και τι τεχνική στη λογοτεχνία (‘η τέχνη υπάρχει για να μπορούμε να ανακτήσουμε την αίσθηση της ζωής’, σελ. 197), για το ‘ανοικειωτικό’ στοιχείο της λογοτεχνίας, που πετυχαίνεται μέσα από την άρτια τεχνική – και που για αρκετούς αποτελεί ακόμα terra incognita- για την εγκυρότητα ή μη των μαρτυριών σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα, για την αλήθεια της λογοτεχνίας που βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με την αλήθεια της ιστορίας, των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ίδιου του αναγνώστη, ακόμα και την πρότερη αναγνωστική του εμπειρία. Αλλά είναι επίσης ένα βιβλίο που μιλά και για άλλες αλήθειες, όπως είναι αυτή της εικόνας και των ιδεών και τις μεταμορφώσεις που δέχτηκαν διαχρονικά, εξαιτίας των διάφορων ιστορικών και κοινωνικών μεταβολών και όχι μόνο. Και τέλος για τον «άλυπο θάνατό» της αλήθειας και την «αποδημία της από την πραγματικότητα στη λογοτεχνία», μια διατύπωση που περιγράφει, εξαιρετικά εύστοχα και ελκυστικά, την ουσία της διαδικασίας της δημιουργίας, τη διαδρομή της, αλλά και τη σχέση του ίδιου του δημιουργού με το δημιούργημά του. Νομίζω μάλιστα πως η επιτομή του έργου βρίσκεται στη σελ. 141 του βιβλίου, όπου ο συγγραφέας σημειώνει για τον δημιουργό ενός αφηγηματικού έργου, «ο συγγραφέας γίνεται περσόνα, ένα προσωπείο του ίδιου του κειμένου, υπογράφοντας εμφατικά την πλαστογραφία του».
Θα έλεγα ότι το σύντομο αυτό βιβλίο είναι στην ουσία μια συνέχεια της προηγούμενης εμπεριστατωμένης μελέτης του (Η μεταμυθοπλασία στη νεοελληνική πεζογραφία), δίνοντας ωστόσο μεγαλύτερη έμφαση στην ανάλυση του τελευταίου κεφαλαίου που υπογράφεται και αφορά στον ‘θάνατο του Συγγραφέα’, που φαίνεται να τον απασχολεί και να τον γοητεύει, όπως άλλωστε και εμάς τους αναγνώστες του, αλλά, ταυτόχρονα, το βιβλίο αυτό είναι ένα ακόμα ‘επεισόδιο’ της εν εξελίξει αφηγηματικής σύνθεσης Στην αγκαλιά της Μπετίνας, όπως άλλωστε σημειώνεται στη σελ. 4.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
-
-
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ: Ο θάνατος ποτέ δεν βάζει τέλος
23/04/2024, 9:51 μμ -
Παρακείμενα: «Ωδή στην ηρωική παράδοση και ταυτόχρονα καταδίκη»
23/04/2024, 9:50 μμ -
Ο ‘δράκος’ κοιτούσε τη λίμνη
23/04/2024, 9:48 μμ -
Η αλχημιστική φαντασία της Μπουραζοπούλου
23/04/2024, 9:47 μμ -
Ο Δημήτρης Νόλλας συνεχίζει
23/04/2024, 9:45 μμ
ΘΕΜΑΤΑ
-
Καταλανικά ναυπηγεία, αλλόθρησκοι κωπηλάτες και άλλα τινά
Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη // Το 1492, ήταν μια σημαδιακή χρονιά για την Ισπανία. Η Γρανάδα, μετά από δέκα συναπτά έτη πολέμου πέφτει οριστικά στα χέρια των καθολικών. Η πόλη, ανατρέχοντας στην ιστορία, καταλήφθηκε από τους Άραβες (Μαυριτανούς)
Περισσότερα -
Παραμύθια που τολμούν να μιλήσουν για όλα
Γράφει η Ελένη Μπετεινάκη // * Τρία βιβλία με πολύ διαφορετικό θέμα έχουν σήμερα τα «παραμύθια του Σαββάτου». Πρώτο-πρώτο ένα βιβλίο που μιλάει στις καρδιές όλων μας, αφού καταπιάνεται με το θέμα της απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου. Ακολουθεί μια
Περισσότερα -
Tρία ποιήματα
Γράφει ο Ξενοφών Μαυραγάννης // ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΟΝΕΙΡΑ Ο Άλμπυ, ο Πρέγκα, κι ο Νουρ κλωτσάνε μια μπάλα σε χέρσα χωράφια στήνοντας το όνειρο. Να στείλουν φωτογραφία στη μάνα τους, όπου κι αν βρίσκεται, παριστάνοντας
Περισσότερα -
Τρία ποιήματα
Του Κώστα Τσιαχρή // * Η ανάγνωση Έχεις μια υγρασία στον τίτλο και στα μάτια δεν κατάλαβα που τέλειωνε η αφήγηση και που ξεκίναγε το σώμα Μονάχα λίγες τρύπες συναντούσα στις σελίδες Με περνούσαν απ’
Περισσότερα -
Αστυνομικό μυθιστόρημα σε πρώτο πρόσωπο
Γράφει η Αθηνά Ν. Μαλαπάνη // * Νίκος Γονίδης «Δώδεκα χτύποι», εκδ. Βακχικόν Το αστυνομικό μυθιστόρημα Δώδεκα χτύποι του Νίκου Γονίδη αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα αστυνομικής λογοτεχνίας που ήρθε για να προσθέσει «νέο αίμα» σε αυτό το λογοτεχνικό
Περισσότερα -
«Ένα βιβλίο για τα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και για τη δύναμη των βιβλιοπωλείων και των βιβλίων»
Γράφει η Βιργινία Αυγερινού // Michelle Gable «Το μυστικό του βιβλιοπωλείου», Μετάφραση: Γιώργος Μπαρουξής, Eκδόσεις Ελληνικά Γράμματα Η Μισέλ Γκέιμπλ είναι συγγραφέας των best sellers των New York Times, A Paris Apartment, I’ll See You
Περισσότερα -
Έξι ποιήματα
Της Δέσποινας Αυγουστινάκη // * Ποιο το σπίτι της; Έχει άραγε «χώρο» η ποίηση; Συναθροίζεται σε χώρους ποιητών, σε σπίτια ποιημάτων; Ανασαίνει σε μέρη « ποίησης»; Τρέφεται με λέξεις άκρως ποιητικές; Έχει άραγε «χώρο»
Περισσότερα
