✩ Τα σπίτια -καταφύγιο για τον Σίγμουντ Φρόυντ, τον Φραντς Κάφκα και την Βιρτζίνια Γουλφ

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

 

Υπήρξαν και για τους τρεις, το καταφύγιό τους. Ο Σίγμουντ Φρόυντ αναγκάστηκε να φεύγει για το Λονδίνο για να σωθεί με την οικογένειά του κυνηγημένος από τους Ναζί. Εγκαταλείποντας το σπίτι του στη Βιέννη που οι περισσότεροι γνωρίζουμε. Ζώντας τα πιο πολλά χρόνια της ζωής του και το τέλος του σε εκείνο το σπίτι στο Λονδίνο που έμελε να γίνει και το μουσείο του.

Ο Φραντς Κάφκα, έζησε για κάποιο διάστημα στο σπίτι της αδελφής του στο Χρυσό Σοκάκι (Ζλάτκα Ούλιτσκα) αριθ. 22, ενός από τους πιο γραφικούς δρόμους της Πράγας, που πήρε το όνομά του από τους χρυσοχόους που ζούσαν εδώ κατά το 17ο αιώνα, αλλά και τους αλχημιστές που είχαν εδώ τα εργαστήριά τους και προσπαθούσαν να κατασκευάσουν χρυσάφι, κατασκευάζοντας εκεί την πρώτη ύλη για τα μετέπειτα αριστουργήματα. Και η Βιρτζίνια Γουλφ αξιώθηκε να βρει στο Monk’s House στο Sussex το δικό της γαλήνιο καταφύγιο, μακριά από τους θορύβους της πόλης που της προξενούσαν κλονισμό και να γράψει εκεί τα αριστουργήματά της.

Μένοντας σπίτι, λοιπόν, ας δούμε τα σπίτια τριών μεγάλων δημιουργών.

Το σπίτι- Μουσείο του Φραντς Κάφκα

Το σπίτι όπου έζησε ο μεγάλος Τσεχοεβραίος συγγραφέας Φράντς Κάφκα (1883 – 1924), ο οποίος με τα έργα του σηματοδότησε μία νέα εποχή στη λογοτεχνία του 20ού αιώνα, βρίσκεται στην Πράγα, και συγκεκριμένα στην πλατεία της Παλιάς Πόλης (Στάρομεστσκε Νάμεστι). Πρόκειται για ένα αναγεννησιακό κτίριο, με έντονες ιταλικές επιρροές στην αρχιτεκτονική του και διακοσμημένη την πρόσοψή του με σγκράφιτο (sgraffito), που απεικονίζουν σκηνές από τον κλασικό κόσμο, βιβλικές σκηνές και προσωπικότητες της αυτοκρατορικής δυναστείας των Αψβούργων, όπως το Φίλιππο Β’ της Ισπανίας, το Ροδόλφο Β’ και το Μαξιμιλιανό Β’.

Το κτήριο οικοδομήθηκε αρχικά σε γοτθικό ρυθμό κατά το 15ο αιώνα, ενώ κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα ανακατασκευάστηκε στη σημερινή μορφή της Βοημικής Αναγέννησης. Το σπίτι αυτό έχει μετατραπεί σε μουσείο, φιλοξενώντας μία εκτεταμένη μόνιμη έκθεση που άνοιξε μόλις το 2005, αφού πρώτα εγκαινιάστηκε στη Βαρκελώνη και φιλοξενήθηκε στο Εβραϊκό Μουσείο Νέας Υόρκης. Η έκθεση είναι χωρισμένη σε δύο τμήματα που έχουν τις ονομασίες «Υπαρξιακός χώρος» και «Φανταστική τοπογραφία». Στον «Υπαρξιακό χώρο» αναλύεται το πώς η Πράγα επηρέασε και διαμόρφωσε τη ζωή του συγγραφέα και τα έργα του. Και η ενότητα «Φανταστική τοπογραφία» αναφέρεται στο πώς η Πράγα παρουσιάζεται στα έργα του μεγάλου συγγραφέα. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, τα περισσότερα μέρη που περιγράφονται στα βιβλία του δεν κατονομάζονται, αλλά και τα μνημεία τα οποία αναφέρει είτε έχουν μετατραπεί σε κάτι άλλο, είτε δεν υπάρχουν πια, ωστόσο είναι εντυπωσιακό να ανακαλύψει κανείς το πώς η Πράγα μεταμορφώνεται στα έργα του Κάφκα. Σήμερα, όμως, το Μουσείο Κάφκα μετεγκαταστάθηκε και λειτουργεί στην περιοχή Μάλα Στράνα (Mala Strana) επί της οδού Cihelna 2b (Metro: Malastranska) με θέα στον ποταμό Μολδάβα (Vltava) και σε κοντινή απόσταση από την ιστορική Γέφυρα Καρόλου (Karluv most), με μόνιμες εκθέσεις αφιερωμένες στο λογοτεχνικό έργο του. Ο Κάφκα πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Παλιά Πόλη (Stare Mesto) της τσεχικής πρωτεύουσας.

Από το 1893 ως το 1901, παρακολούθησε το Γερμανικό Ουμανιστικό Γυμνάσιο, που στεγαζόταν στο δεύτερο όροφο του Μεγάρου Γκολτς – Κίνσκυ (Palac Golz-Kinskych), ένα μπαρόκ κτήριο με ροζ και λευκή πρόσοψη στην ανατολική πλευρά της Πλατείας της Παλιάς Πόλης.

Στο κτήριο των «Ασικουρατσιόνι Τζενεράλι» (Assicurazioni Generali) στην Πλατεία Βέντσεσλας (Vaclavske namesti) εργάστηκε στα 1906 – 1907 ως υπάλληλος ασφαλιστικής εταιρείας εργατικών ατυχημάτων. Στο «Χρυσό Κέρας», προσφιλές λογοτεχνικό στέκι της εποχής στη νότια πλευρά της Πλατείας της Παλιάς Πόλης, ο Κάφκα ήταν τακτικός θαμώνας, μαζί με άλλους συγγραφείς.

Ο Κάφκα δεν γεννήθηκε στο σπίτι “U minuti” της Παλιάς Πόλης, αλλά σ’ ένα σπίτι της εβραϊκής συνοικίας (Josefov) της Πράγας, που βρίσκεται στη σημερινή Πλατεία Φραντς Κάφκα (Namesti Franze Kafky). Σήμερα έχει μετατραπεί και λειτουργεί ως εστιατόριο με την επωνυμία “Restaurant Franze Kafky”. Στην εποχή του Κάφκα η εβραϊκή παροικία αριθμούσε 23.000 άτομα. Όμως, συχνά κατέφευγε για μήνες στο σπίτι της αδελφής του στο Χρυσό Σοκάκι (Ζλάτκα Ούλιτσκα) αριθ. 22, ενός από τους πιο γραφικούς δρόμους της Πράγας, που πήρε το όνομά του από τους χρυσοχόους που ζούσαν εδώ κατά το 17ο αιώνα, αλλά και τους αλχημιστές που είχαν εδώ τα εργαστήριά τους και προσπαθούσαν να κατασκευάσουν χρυσάφι. Κι εκεί, εμπνεύστηκε τον σκοτεινό κόσμο του που έμελλε να αντισταθεί στον καιρό.

Το Monk’s House στο Sussex ήταν το καταφύγιο της Βιρτζίνια Γουλφ

Η Βιρτζίνια Γουλφ (25 Ιανουαρίου 1882 – 28 Μαρτίου 1941), αγγλίδα μυθιστοριογράφος και δοκιμιογράφος, η οποία συναριθμείται με τον Προυστ και τον Τζόυς στην τριάδα των μεγάλων καινοτόμων πεζογράφων που άνοιξαν νέους δρόμους στο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα τις τρεις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, μέλος της Ομάδας Μπλούμσμπερυ, με τα μυθιστορήματα «Η κυρία Ντάλογουεϊ» (1925), «Στο Φάρο» (1927), «Ορλάντο: Μια Βιογραφία» (1928) και το δοκίμιο «Ένα δικό σου Δωμάτιο» (1929) να υπερβαίνει την εποχή, είχε βρει από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 στο Monk’s House, ένα εξοχικό σπίτι στο Sussex μαζί με τον σύζυγό της Leonard, το δικό της καταφύγιο.

Σημαδεμένη από την αρρώστια και την απώλεια των δικών της, αν και σαν βρέφος ήταν χαρωπή και τρυφερή, η Γουλφ με το πέρασμα των χρόνων έγινε νευρική, φοβόταν το σκοτάδι (κοιμόταν πάντα με τη λάμπα αναμμένη) καθώς και το θορυβώδες εξωτερικό περιβάλλον. H Βιρτζίνια μεγάλωσε σε καλλιτεχνικό περιβάλλον, με επιρροές από τη βικτωριανή λογοτεχνική κοινωνία: Χένρι Τζέιμς, Τζορτζ Έλιοτ, Τζορτζ Χένρι Λιούις, Τζούλια Μάργκαρετ Κάμερον και Τζέιμς Ράσελ Λόουελ (νονός της Βιρτζίνια), ήταν μεταξύ των επισκεπτών του σπιτιού της οικογένειας. Συμπλήρωμα αυτών των επιρροών ήταν η τεράστια βιβλιοθήκη του σπιτιού, απ’ όπου οι αδελφές Βιρτζίνια και Βανέσα διδάχτηκαν τους κλασικούς συγγραφείς και την αγγλική λογοτεχνία, σε αντίθεση με τους αδελφούς τους, Τόμπυ και Άντριαν, που ακολούθησαν την τυπική εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

Ο ξαφνικός θάνατος της μητέρας της από γρίπη το 1895 όταν ήταν 13 χρόνων, της προκάλεσε την πρώτη της νευρική κατάρρευση. Δύο χρόνια αργότερα, πέθανε ξαφνικά η ετεροθαλής αδερφή της Στέλλα από περιτονίτιδα, ενώ ο πατέρας της πέθανε το 1904 από καρκίνο του στομάχου. Αυτό πυροδότησε τη δεύτερη μεγάλη νευρική κατάρρευση και την πρώτη απόπειρα αυτοκτονίας της Γουλφ, η οποία πήδηξε από το παράθυρο του σπιτιού της οικογένειας. Συνηθισμένα συμπτώματα της αρρώστιας της, ήταν οι βαριές ημικρανίες, οι αυπνίες και η έλλειψη όρεξης. Τον Αύγουστο του 1912 παντρεύεται τον Λέοναρντ Γουλφ, μέλος και αυτός της Ομάδας του Μπλουμσπμέρι και φίλος του Τόμπυ από τα φοιτητικά του χρόνια. Αμέσως μετά το γάμο θα φύγουν για ένα μεγάλο ταξίδι του μέλιτος σε Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία.

Το 1914 το ζευγάρι αποφασίζει ότι θα έκανε καλό στη Βιρτζίνια να απομακρυνθεί από το θορυβώδες Λονδίνο, και γι’ αυτό εγκαταστάθηκαν στο Ρίτσμοντ, μια πόλη που απέχει περίπου 13 χλμ. από το Λονδίνο, και τον Μάρτιο του 1915 αγόρασαν πλέον και εγκαταστάθηκαν στο Hogarth House. Στα πλαίσια της ανάρρωσης της συγγραφέως, θεωρήθηκε ότι θα βοηθούσε στην αποκατάσταση της υγείας της, η ενασχόληση με την τυπογραφία και έτσι το ζευγάρι αγόρασε τα απαραίτητα για να λειτουργήσει ένα τυπογραφικό πιεστήριο

. Το πρώτο τους βιβλίο, από τον δικό τους εκδοτικό οίκο, τον Hogarth House Press κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 1915, και ήταν ένα κομψό βιβλιαράκι 32 σελίδων που περιλάμβανε το διήγημα της Βιρτζίνια «Σημάδι στον Τοίχο» (Mark on the Wall) και το διήγημα του Λέναρντ, «Τρεις Εβραίοι» (Three Jews). Όταν ξεσπάει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η διάθεση της Γουλφ αρχίσει να χειροτερεύει και το 1940 ύστερα από την σφοδρή αεροπορική επιδρομή των Γερμανών εναντίον του Λονδίνου (The Blitz(D/R)) – καταστρέφονται το σπίτι και τα γραφεία του εκδοτικού οίκου στο Λονδίνο, και το ζευγάρι μετακομίζει οριστικά πια στο Μονκς Χάουζ, παντοτινό καταφύγιο για την συγγραφέα, όπου τον χειμώνα του 1941 θα ολοκληρώσει το τελευταίο μυθιστόρημά της, «Ανάμεσα στις Πράξεις» και θα περάσει την τρίτη και μοιραία νευρική κατάρρευση της ζωής της.

Στις 28 Μαρτίου 1941 η Γουλφ εγκαταλείπει το σπίτι της προς άγνωστη κατεύθυνση αφήνοντας δυο σημειώματα, ένα για την αδερφή της και ένα για τον σύζυγό της. Αν και στο σημείωμα έγραφε ότι είχε σκοπό να αυτοκτονήσει, ωστόσο αγνοούνταν για 3 εβδομάδες, μέχρι να βρεθεί πρώτα το καπέλο της και το μπαστούνι της σε μια όχθη του ποταμού Ουζ (Ouse) και αργότερα τρία μικρά παιδιά να ανακαλύψουν το πτώμα της στις 19 Απριλίου του 1941. Αποτεφρώνεται την επόμενη μέρα και τα υπολείμματα θάβονται στο σπίτι στο Μονκς, κάτω από μια φτελιά.

Το σπίτι του Φρόυντ: από την Βιέννη στο Λονδίνο

Ο Σίγμουντ Φρόυντ, φυσιολόγος, νευρολόγος και από τους πιο επιδραστικούς στοχαστές των αρχών του εικοστού αιώνα, γεννημένος το 1856 στο Freiberg της Αυστρίας, σε ηλικία τεσσάρων ετών η οικογένειά του αποφασίζει να μετακομίσουν στη Βιέννη. Εκεί ζει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, εμπνέεται και δημιουργεί το επιστημονικό του έργο. Το σπίτι του, στην Βιέννη, στην οδό Berggasse 19, πλέον έχει μετατραπεί σε μουσείο, διατηρώντας ακόμη μερικά από τα έπιπλα του και φυσικά την ιστορία του. Πολλά από τα αντικείμενα του σπιτιού του, μαζί με το περιβόητο ντιβάνι του, μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο, όταν μετακόμισε το 1938 στο Λονδίνο μετά την κατοχή της Βιέννης από τους Ναζί.

Ανεβαίνοντας τις σκάλες προς το σπίτι του Freud, βλέπει κανείς την πινακίδα με τις ώρες υποδοχής ασθενών, τις δύο εισόδους που ήταν έτσι διαμορφωμένες ώστε να μην υπάρχει σύγχυση μεταξύ της οικογένειας και των ασθενών του, τον χώρο αναμονής των ασθενών αλλά και χώρο συνάντησης του Freud με τους συνεργάτες του κάθε Τετάρτη, τους τοίχους γεμάτες τιμητικές διακρίσεις και φωτογραφίες.

Το Σάββατο 4 Ιουνίου 1938 ο Σίγκμουντ Φρόυντ, η σύζυγός του Μάρθα και η κόρη τους Άννα, αφήνουν για πάντα τη Βιέννη για να γλιτώσουν από τους Ναζί και τους διωγμούς κατά των Εβραίων. Εκείνη την ημέρα, ο Φρόυντ στέλνει ένα σύντομο σημείωμα στον φίλο του και συγγραφέα, Άρνολντ Τσβάιχ: «Σήμερα φεύγουμε για το Λονδίνο. Στην οδό Elsworthy 39, London NW3…» Αναπαραγωγή της οικίας της Βιέννης στο Λονδίνο Η οικογένεια Φρόυντ φτάνοντας στο Λονδίνο, προσπάθησε να αναπαραγάγει το παλιό τους σπίτι στη Βιέννη – και το κατάφεραν καθώς ακόμα και τα ράφια επανασυναρμολογήθηκαν στο νέο σπίτι. Παρά την ασθενή υγεία του, ο Freud συνέχισε να βλέπει μερικούς ασθενείς και εδώ έγραψε μάλιστα τα τελευταία του βιβλία.

Μπαίνοντας κανείς στο σπίτι του Freud, αντικρίζει δεξιά ένα έπιπλο με τζάμι και ράφια, μέσα στο οποίο βρίσκονται προσωπικά αντικείμενα του Freud. Αυτά τα καθημερινά αντικείμενα, συμπεριλαμβάνουν το παλτό που φορούσε ο Freud από τη Βιέννη στο Λονδίνο το 1938, συνταγές ιατρών για την κακή υγεία του Freud, το γαμήλιο μενού από τον γάμο του Freud το 1886, τα γυαλιά του, την επαγγελματική του κάρτα και στυλό και σημειωματάριο, τα πρώτα αντικείμενα που αγόρασε όταν έφτασε στο Λονδίνο. Η περιήγηση ξεκινά από τον επάνω όροφο, όπου στον χώρο έξω από τα δωμάτια μπορεί να βρει κανείς πολλές φωτογραφίες και πορτρέτα του Φρόυντ, προτομές του, πίνακες, καθώς και το γενεαλογικό του δέντρο.

Ο Φρόυντ ήταν παντρεμένος με την Martha Bernays με την οποία απέκτησαν έξι παιδιά. Από τα παιδιά του, μόνο η κόρη του Anna ακολούθησε τα επαγγελματικά του χνάρια, ενώ ο πιο γνωστός απόγονος του Freud είναι ο εγγονός του, ο ζωγράφος Lucian Freud.

Ο επάνω όροφος αποτελείται από δύο δωμάτια: ένα μεγάλο που ήταν ο χώρος εργασίας της κόρης του Anna Freud, πανομοιότυπος με του πατέρα της. Ο χώρος περιλαμβάνει πολλές φωτογραφίες της οικογένειας Φρόυντ στους τοίχους, έναν αργαλειό, ένα γραφείο και ένα παρόμοιο “ντιβάνι” όπου έβλεπε τους θεραπευόμενούς της. Το διπλανό δωμάτιο, είναι χώρος σεμιναρίων και ομιλιών. Στον κάτω χώρο, μπαίνει κανείς στο επιβλητικό γραφείο του Σίγμουντ Φρόυντ. Η είσοδος στο γραφείο του, γίνεται σχεδόν από τη μέση του δωματίου, όπου αριστερά διακρίνει κανείς το γραφείο του, με την χαρακτηριστική καρέκλα του και απέναντι το ντιβάνι του, με την πράσινη πολυθρόνα δίπλα στο προσκεφάλι. Πολύχρωμα ριχτάρια ανατολικού τύπου καλύπτουν το πάτωμα, τα τραπέζια και τον ψυχαναλυτικό καναπέ του.

Το «ντιβάνι», αυτό το εμβληματικό έπιπλο, δόθηκε στον Φρόυντ από έναν θεραπευόμενό του, το 1891, και έγινε το σημείο αναφοράς της θεραπείας του. Κατά τη διάρκεια της ψυχανάλυσης, οι θεραπευόμενοι ξάπλωναν στο ντιβάνι, καθώς ο Φρόυντ τους άκουγε χωρίς να τον βλέπουν από την πράσινη πολυθρόνα που βρισκόταν δίπλα του. Ο λόγος που επελέγη από τον Φρόυντ το «ντιβάνι» για να κάνει τη θεραπεία του, δεν οφείλεται στην ύπνωση που αρχικά υποστήριζε με πάθος και στη συνέχεια εγκατέλειψε αλλά στο γεγονός ότι θεωρούσε πώς ο θεραπευόμενος όταν ήταν ξαπλωμένος, άφηνε τον έλεγχο και μπορούσε να εκφραστεί πιο ενστικτωδώς, κάτι που επέτρεπε στον Φρόυντ να αγγίξει το ασυνείδητό του.

Γιατί ο ίδιος είχε βάλει πάνω από το προσκεφάλι του ντιβανιού την πολυθρόνα του, έτσι ώστε να τον ακούει με το αριστερό του αυτί; Μην ψάχνετε ψυχαναλυτικές εξηγήσεις: o Φρόυντ απλά δεν μπορούσε να ακούσει σχεδόν καθόλου από το δεξί του αυτί, επιβεβαιώνοντας τη δική του θεωρία, που αναφέρει ότι «μερικές φορές ένα πούρο, είναι απλά ένα πούρο». Όπου και να κοιτάξει κανείς μέσα στο δωμάτιο θα δει αρχαία αντικείμενα. Ο Sigmund Freud εργαζόταν περικυκλωμένος από όλες αυτές τις αρχαιότητες, που αντανακλούσαν το ενδιαφέρον του για τις αρχαίες κουλτούρες, τις οποίες ενσωμάτωσε μέσα στις ιδέες του και στα γραπτά του.

Το πάθος του να συλλέγει κυρίως Αιγυπτιακά, Ελληνικά και Ρωμαϊκά αντικείμενα, ξεκίνησε μετά το θάνατο του πατέρα του το 1896.  Για αυτόν τα αρχαία αντικείμενα συμβόλιζαν έναν κόσμο μακρινό και μυστήριο, έναν κόσμο ονείρου, τον κόσμο του ασυνειδήτου. Μερικά από τα πιο αγαπημένα του, βρίσκονταν μπροστά στο γραφείο του Φρόυντ, μαζί με ένα άγαλμα της θεάς Αθηνάς, το οποίο του το έδωσε λαθραία η φίλη του Μαρία Βοναπάρτη. Τα βιβλία που βρίσκονται στους τοίχους και στις βιβλιοθήκες, αντανακλούν τα ποικίλα ενδιαφέροντά του για την ιατρική, την επιστήμη, την λογοτεχνία, την τέχνη και την αρχαιολογία.

Στο κάδρο που βρίσκεται πάνω από το τζάκι και απεικονίζει τους Φαραώ στις πυραμίδες, διακρίνει κανείς ένα κόκκινο φως να βγαίνει από τη βάση τους. Ο Φρόυντ πίστευε ότι το φως αυτό αντιπροσώπευε το ασυνείδητο που κρύβουν όλοι οι άνθρωποι μέσα τους, όλες τις ενορμήσεις και τα ένστικτα που λειτουργούν προς την αναζήτηση της ηδονής.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ήταν μία αξιόλογη περίοδος εγκαρτέρησης και δημιουργικότητας. Εκείνα τα χρόνια, ο Freud εξακολουθούσε να εργάζεται παρά τις υπερβολικές σωματικές ενοχλήσεις και τους πόνους, συμπεριλαμβανομένων 33 εγχειρήσεων για καρκίνο της γνάθου. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών του, όταν ήταν πολύ άρρωστος για να μετακινηθεί, του ετοίμασαν ένα κρεβάτι στο δωμάτιο όπου μελετούσε, το οποίο έβλεπε προς τον κήπο, στο πίσω μέρος του σπιτιού και στο οποίο, πέθανε το Σεπτέμβριο του 1939.

 

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο

_________________

Πηγή: taxidologio.gr