Fractal
Home / ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ / Συνεντεύξεις συγγραφέων / ✔ Δήμητρα Χριστοπούλου: «Η φιλοσοφία μας απελευθερώνει από την παγίδευση του αυτονόητου – Είναι πάντοτε επίκαιρη»
22/02/2023, 2:03 πμ

✔ Δήμητρα Χριστοπούλου: «Η φιλοσοφία μας απελευθερώνει από την παγίδευση του αυτονόητου – Είναι πάντοτε επίκαιρη»

Συνέντευξη στη Φιλιώ Μπτούρη // 

 

 

Κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Παρέμβαση το νέο βιβλίο της Δήμητρας Χριστοπούλου με τίτλο «Λογική και οντολογική ύπαρξη, Η υπαρκτική ποσόδειξη στη Φιλοσοφία της Λογικής». Πρόκειται για μια επιστημονική μελέτη που διερευνά την έννοια της Λογικής ως κλάδο της Φιλοσοφίας. Επιχειρείται μια αποσαφήνιση του όρου και των χαρακτηριστικών του, όπως και μία σύνδεση με την επιστήμη των Μαθηματικών -δείγμα το σύγχρονο ρεύμα του Νεοφρεγκεανισμού/Νεολογικισμού- εξετάζοντας πώς αυτή επιτυγχάνεται, καθώς και το ποια είναι τα μεταξύ τους όρια.

 

 

 

-Η Λογική ως κλάδος της Φιλοσοφίας αποτελεί το επίκεντρο του νέου επιστημονικού σας πονήματος «Λογική και οντολογική ύπαρξη»· ποιες είναι οι συντεταγμένες πάνω στις οποίες αναπτύσσεται; Καταλήξατε να απαντάτε στα διερευνητικά σας ερωτήματα;

Το εν λόγω πόνημα εντάσσεται σε έναν κλάδο που λέγεται Φιλοσοφία της Λογικής. Όπως η Φιλοσοφία της Επιστήμης, η Φιλοσοφία των Μαθηματικών και η Φιλοσοφία της Φυσικής θέτει και αυτός φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με τη συγκεκριμένη επιστήμη που δεν μπορούν να απαντηθούν στο πλαίσιο αυτής της επιστήμης. Στην προκειμένη περίπτωση η Φιλοσοφία της Λογικής επικεντρώνεται σε θέματα που αφορούν τη διασύνδεση της Λογικής με τη Φιλοσοφία και τις επιστήμες πχ. τα Μαθηματικά, διερευνά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των διάφορων λογικών συστημάτων του 20ου αι., μελετά τις τυπικές γλώσσες των λογικών συστημάτων και τη σημασιολογία τους και επιχειρεί να προσδιορίσει τις προϋποθέσεις της «λογικότητας» (logicality). Αυτή η έννοια προϋποθέτει σύμφωνα με διεθνώς αναγνωρισμένους ειδικούς (πχ. Linnebo, Macfarlane) τις έννοιες της «οντολογικής ουδετερότητας», της «γνωσιολογικής προτεραιότητας» και της «καθολικής εφαρμοσιμότητας» καθώς και την επεξεργασία τυπικών μορφών. Το συγκεκριμένο βιβλίο επικεντρώνεται στο ερώτημα σχετικά με το αν η οντολογική ουδετερότητα χαρακτηρίζει τη χρήση του υπαρκτικού ποσοδείκτη σε διάφορα λογικά συστήματα, περιγράφει τη σύγχρονη συζήτηση και τους τρόπους που ένα τέτοιο ζήτημα μπορεί να αντιμετωπιστεί.

 

-Αν και φαινομενικά μοιάζει κόντρα, υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στη Φιλοσοφία της Λογικής και τα Μαθηματικά· πόσο εποικοδομητική θα χαρακτηρίζατε αυτού του είδους τη διεπιστημονικότητα;

Δεν υπάρχει καμία κόντρα. Η Φιλοσοφία της Λογικής κάνει για τη Λογική ό,τι κάνει και η Φιλοσοφία των Μαθηματικών για τα Μαθηματικά και ό,τι κάνει η Φιλοσοφία της Φυσικής για τη Φυσική. Δηλαδή η Φιλοσοφία της Λογικής θέτει ερωτήματα για τη Λογική που δεν μπορούν να απαντηθούν μέσα στη Λογική όπως η Φιλοσοφία των Μαθηματικών θέτει ερωτήματα για τα Μαθηματικά που δεν μπορούν να απαντηθούν μέσα στα Μαθηματικά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα προβλήματα τα θέτει από ένα μετα-επίπεδο. Επίσης, επειδή η Φιλοσοφία της Λογικής μελετά -μεταξύ άλλων- την σχέση της Λογικής με τις διάφορες επιστήμες, ενδιαφέρεται και για τη σχέση της Λογικής με τα Μαθηματικά που είναι στενή. Πράγματι, από τον 20 αι. και έπειτα μιλάμε πλέον για Μαθηματική Λογική λόγω των σημαντικών ρόλων που έπαιξαν οι Frege και Russel στις αρχές του 20ου αι. για την διαμόρφωση της σύγχρονης Λογικής. Και οι δύο ήταν μαθηματικοί και φιλόσοφοι. Η σύγχρονη Λογική λέγεται μαθηματική διότι είναι εντελώς συμβολική και γιατί διαθέτει ισχυρά παραγωγικά συστήματα. Επίσης οι μαθηματικές θεωρίες αξιωματικοποιήθηκαν και τυποποιήθηκαν χάρη στις τυπικές γλώσσες.

 

 

-Σε γενικές γραμμές, «υπό ποιες προϋποθέσεις ο άνθρωπος σκέφτεται έγκυρα και πότε αποτυγχάνει να σκεφτεί έγκυρα»;

Βασικό μέλημα της Λογικής είναι να μας μάθει να συλλογιζόμαστε έγκυρα και να κάνουμε έγκυρους «συμπερασμούς». Δεν την ενδιαφέρει απλώς να περιγράψει νοητικούς μηχανισμούς και τρόπους σκέψης των ανθρώπων (κάτι που μπορούν να κάνουν άλλοι επιστημονικοί κλάδοι που μελετούν τη νόηση) αλλά την ενδιαφέρει να μας μάθει να συνάγουμε συμπεράσματα με έγκυρο τρόπο. Έγκυρη συναγωγή συμπεράσματος είναι αυτή κατά την οποία είναι αδύνατο από αληθείς προκείμενες να συναχθεί ψευδές συμπέρασμα. Η Λογική σήμερα προσφέρει τυπικές μεθόδους για να ελέγχουμε κατά πόσον ένα επιχείρημα είναι έγκυρο ή όχι. Γι αυτό και θα ήταν χρήσιμο να διδάσκεται ήδη από το Λύκειο.

 

-Τι θα απαντούσατε σε κάποιον που θα σας ρωτούσε: «Σε τι χρησιμεύει σήμερα η Φιλοσοφία;», επικαλούμενος ίσως ότι επρόκειτο για κάτι δυσκολονόητο και χωρίς πρακτική εφαρμογή;

Η Φιλοσοφία πάντα είναι χρήσιμη γιατί μας απελευθερώνει από την παγίδευση του αυτονόητου. Θέτει σε αμφισβήτηση τις καθημερινές μας βεβαιότητες οι οποίες συνήθως στηρίζονται σε προκαταλήψεις, κοινωνικές συμβάσεις, προσωπικές αυταπάτες κλπ. Άρα η Φιλοσοφία είναι πάντοτε επίκαιρη. Πέρα από αυτό, η Φιλοσοφία έχει πολλούς κλάδους για πολλά γούστα. Η Ηθική Φιλοσοφία, η Κοινωνική Φιλοσοφία ενδιαφέρουν εκείνους που είναι προσανατολισμένοι σε προβληματικές του βίου και της κοινωνίας. Η Φιλοσοφία των διαφόρων επιστημών ενδιαφέρει εκείνους που έχουν διάφορα ερωτήματα για τις επιστήμες που ασκούν πέρα από εκείνα τα ζητήματα που τίθενται και απαντώνται στο ίδιο το επιστημονικό πλαίσιο. Η Φιλοσοφία της Τέχνης ενδιαφέρει τους καλλιτέχνες, ζωγράφους, γλύπτες κ.λπ. και η Αισθητική ενδιαφέρει όσους προβληματίζονται για τις αισθητικές αξίες. Γενικά, η Φιλοσοφία κάνει τον άνθρωπο να σκέφτεται περισσότερο, ώστε να γίνεται περισσότερο άνθρωπος.

 

 

-Υπάρχει κάτι στα ερευνητικά σας ενδιαφέροντα που δεν έχετε μελετήσει ακόμα και θα θέλατε να πράξετε; Θα έπαιρνε κι αυτό τη μορφή βιβλίου ή επρόκειτο για κάτι πιο πρακτικής υφής;

Θα με ενδιέφερε η Φιλοσοφία της Τέχνης σε σχέση περισσότερο με τη ζωγραφική και τις αισθητικές μορφές. Η σχέση του αγαθού με το ωραίο είναι κάτι που με προκαλεί να μελετήσω περισσότερο.

 

-Σε σχέση και με τα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, υπάρχει, θεωρείτε, σημαντική παραγωγή επιστημονικών συγγραμμάτων των εδώ Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, μιας και η χρηματοδότηση και οι συνθήκες λειτουργίας είναι διαφορετικές;

        Δυστυχώς στην Ελλάδα, τα βιβλία Φιλοσοφίας Μαθηματικών, Φιλοσοφίας της Λογικής, Φιλοσοφίας της Φυσικής, Φιλοσοφίας της Βιολογίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης γενικώς, είναι ελάχιστα λόγω του ότι δεν υπάρχει σχετική ενθάρρυνση και υποστήριξη. Έχουν γίνει βέβαια ορισμένες μεταφραστικές προσπάθειες για ξενόγλωσσα βιβλία προκειμένου οι συγκεκριμένες προβληματικές να γίνουν ευρύτερα γνωστές στην Ελλάδα. Όμως, από την άλλη πλευρά, μεταφράζονται συγχρόνως και πολλές εκλαϊκεύσεις οι οποίες δημιουργούν μεγάλη σύγχυση. Στη χώρα μας υπάρχουν πολλές προκαταλήψεις για τέτοιου είδους γνωστικά αντικείμενα και μία πεισματική άρνηση να κατανοηθούν τα ερωτήματα που θέτουν οι εν λόγω κλάδοι οι οποίοι ανθίζουν φυσικά στο εξωτερικό. Τα ακαδημαϊκά Τμήματα θετικών επιστημών δεν διορίζουν φιλοσόφους των αντίστοιχων επιστημών εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Ευτυχώς υπάρχουν τέσσερις πέντε άνθρωποι που γράφουν και δημοσιεύουν δικά τους κείμενα και στα ελληνικά, στο πλαίσιο των προαναφερθέντων αντικειμένων στην χώρα μας παρά τις υπάρχουσες δυσκολίες.

 

 

 

Η Δήμητρα Χριστοπούλου, μέλος ΔΕΠ του ΕΚΠΑ, διδάσκει Φιλοσοφία των Μαθηματικών και Λογική σε ελληνικά Α.Ε.Ι. Έχει ασχοληθεί με γνωσιολογικά ζητήματα για τα μαθηματικά και διάφορα θέματα από την προβληματική της Φιλοσοφίας της Λογικής.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top