Χρονικό αναζήτησης απολεσθέντων μεταναστών

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

Τα τελευταία χρόνια όλες οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου βρίσκονται στο στόχαστρο πολλών λόγω του επίμαχου θέματος της αντιμετώπισης των μεταναστών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πρόσφατο πολύνεκρο ναυάγιο έξω από την Πύλο. Αλλά ακόμα και πριν ένα μήνα περίπου (23Μαΐου2023) ο πρωθυπουργός μας σε συνέντευξή του στο γνωστό τηλεοπτικό δίκτυο CNN, ρωτήθηκε από την δημοσιογράφο Κριστιάν Αμανπούρ για κάποιους μετανάστες αγνοούμενους στα νερά του Αιγαίου. Και δεν είναι η πρώτη φορά που τού γίνονται τέτοιου είδους ερωτήσεις. Δύσκολο να διαπιστώσει, να υιοθετήσει  ή να απορρίψει κάποιος τις αυτονόητες αλήθειες, τις διάφορες ιδεοληψίες αλλά και τις πολλαπλές προκαταλήψεις που συνοδεύουν την τακτική των μεταναστευτικών ροών. Στο σκηνικό, είναι πασίγνωστο, έχουν διεισδύσει και αρκετές μη κυβερνητικές οργανώσεις, με περίεργες και όχι ξεκάθαρες διασυνδέσεις, οι οποίες πέρα από το αναφερόμενοανθρωπιστικότους έργο, λαμβάνουν και μεγάλα χρηματικά ποσά για την συνέχιση της πολυποίκιλης εμπλοκής τους. Τα θαλάσσια σύνορα και της πατρίδας μας διασχίζουν με την καθοδήγηση των γνωστών διακινητών χιλιάδες μετανάστες. Η Τουρκία, περιττό να τονίσουμε, έχει αναγάγει και χρησιμοποιεί το μεταναστευτικό ζήτημα, εδώ και χρόνια, σε εργαλείο της εξωτερικής της πολιτικής, όχι μόνο για υβριδικό πόλεμο εναντίον της Ελλάδας ακολουθώντας την δημοφιλή της αναθεωρητική πολιτική, αλλά και εναντίον της Ε.Ε. για να πετύχει όσα πλεονεκτήματα έχει κατά νου και μπορεί να προσπορισθεί από αυτή. Το τι συγκεκριμένα διημείφθη τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, στο ζήτημα ετούτο είναι γνωστό. Οι αποφάσεις της Ε.Ε. και οι ψηφισμένες συμφωνίες είναι κάπως συγκεχυμένες, όπως και οι μηδαμινές στην ουσία κυρώσεις στην γείτονα χώρα, διαχρονικά, για την κατακριτέα συμπεριφορά της, παρά τα δισεκατομμύρια ευρώ βοήθειας που λαμβάνει από τα χρήματα των Ευρωπαίων φορολογουμένων πολιτών.

Αλέξις Οκέου. Η συγγραφέας του βιβλίου ‘Ένας ουρανός χωρίς φεγγάρι, χωρίς αστέρια: Συνηθισμένες γυναίκες και άνδρες που πολεμούν τον εξτρεμισμό στην Αφρική’

Όμως, πέρα από την καθαρά διεθνή, νομική και πολιτική άποψη του θέματος, υφίσταται και η καθαρά ανθρώπινη διάσταση. Η Αλέξις Οκέου (AlexisOkeowo) είναι αρθρογράφος του New Yorker και έχει ασχοληθεί με τις κοινωνικές συγκρούσεις, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον πολιτισμό σε όλη την Αφρική, καθώς και το Μεξικό και τις ΗΠΑ. Είναι παιδί νιγηριανών γονέων, γεννημένη και μεγαλωμένη, όμως,  στην Πολιτεία της Αλαμπάμα, στον πολύπαθο αμερικάνικο Νότο. Η Αλέξις Οκέου είναι επίσης συγγραφέας του βιβλίου ‘Ένας ουρανός χωρίς φεγγάρι, χωρίς αστέρια: Συνηθισμένες γυναίκες και άνδρες που πολεμούν τον εξτρεμισμό στην Αφρική’ (AMoonless, StarlessSky: Ordinary Womenand Men Fighting Extremismin Africa, New York: Hachette Books, 2017), το οποίο τιμήθηκε με το βραβείο PENO pen Book Award 2018. Το 2020, να πούμε με την ευκαιρία, ανακηρύχθηκε δημοσιογράφος της χρονιάς από τη Λέσχη Newswomen της Νέας Υόρκης. Πρόσφατα σχετικά ασχολήθηκε, και αυτή, με το ζήτημα των αγνοούμενων μεταναστών, όπως αυτό εκδηλώνεται γύρω από την περιοχή της Μεσογείου, ένα θέμα οξύ και διεθνές, με εξαιρετικό ενδιαφέρον και για τη χώρα μας,  που αρκετά συχνά έρχεται στην επιφάνεια, από την οποία άλλωστε για να είμαστε αφόρητα ειλικρινείς, δεν απομακρύνθηκε ποτέ.

Τι απέγιναν, εν τέλει, οι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που εξαφανίστηκαν καθ’ οδόν προς την Ευρώπη, αναρωτιούνται πολλοί σήμερα. Αρκετοί, στο πρόσφατο παρελθόν, έχουν περάσει από διάφορες χώρες μέσω ξηράς ή θάλασσας και κάποιοι πέρασαν ένα διάστημα σε ειδικές δομές  παραμονής. Οι περισσότεροι ανήκουν σε φτωχές οικογένειες με πολλά παιδιά, άλλοι είναι χωρίς γονείς και κατευθύνονται σε ευρωπαϊκές χώρες αναζητώντας και ευελπιστώντας σε ένα καλύτερο αύριο.  Οι χώρες από τις οποίες προέρχονται συνήθως διακρίνονται για πολλές ατασθαλίες, έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις και καταιγισμό παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων και για τη δυσχέρεια απόκτησης βίζας εξόδου. Σήμερα ξέρουμε πως πολλοί απ’ αυτούς πνίγηκαν στη θάλασσα καθ’ οδόν για την Ευρώπη, ενώ για τις γυναίκες  η σεξουαλική βία είναι τόσο συνηθισμένη, έτσι ώστε ορισμένες γυναίκες παίρνουν αντισυλληπτικά πριν ακόμα επιβιβαστούν στα σαράβαλα πλοία των διακινητών. Το απαραίτητο ποσό ανέρχεται σε σχεδόν δύο-τρεις χιλιάδες δολάρια για να επιβιβαστούν σε πλοία για την Ιταλία, σύμφωνα με πρόσφατες δηλώσεις τους. Ωστόσο, οι μετανάστες που δεν επιβιώνουν σε αυτή τη διαδρομή προς την γηραιά ήπειρο σπάνια εντοπίζονται ή ταυτοποιούνται, και φυσικά δεν υπάρχει κάποια χειροπιαστή απόδειξη για τον θάνατό τους.

Στην γειτονική μας Ιταλία, επικεφαλής του Ανθρωπολογικού και Οδοντολογικού Εργαστηρίου στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Μιλάνου, βρίσκεται η ιατροδικαστής και  ανθρωπολόγος ονόματιΧριστίνα Καττάνεοη οποία  έχει περάσει μεγάλο χρονικό διάστημα  αναγνωρίζοντας πτώματα ανθρώπων που έχουν εξαφανιστεί στην Ιταλία και στον περίγυρο της χώρας αυτής. Από δεκαετίας, έχει χρησιμοποιήσει  εργαλεία της επιστήμης, όπως νεκροτομικές φωτογραφίες, οδοντικές προσθέσεις, σημάδια του σώματος, προσωπικά αντικείμενα και δείγματα DNAγια να βοηθήσει στην ταυτοποίηση των σωμάτων των αγνοούμενων μεταναστών. «Το να γνωρίζεις αν ο άνθρωπός  σου είναι νεκρός ή όχι, είναι θεμελιώδεςδικαίωμα», δηλώνει. Την τελευταία δεκαετία, η Μεσόγειος Θάλασσα και οι ακτές της Ιταλίας, της Μάλτας, της Κύπρου και της Ελλάδας έχουν μετατραπεί σε ένα απέραντο νεκροταφείο. Ως αποτέλεσμα των συγκρούσεων, της καταστολής, της οικονομικής συγκυρίας, της πείνας και της ξηρασίας, περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι προσπάθησαν να διασχίσουν τη Μεσόγειο για να φτάσουν στην Ευρώπη από το 2014 μέχρι τις μέρες μας, κυρίως από την υποσαχάρια Αφρική και τη Μέση Ανατολή.Τουλάχιστον είκοσι πέντε χιλιάδες έχουν εξαφανιστεί στην πορεία τους και κατά τη διέλευση των θαλασσών και πλέον θεωρούνται νεκροί. Τα περισσότερα από αυτά τα πτώματα παραμένουν στο βυθό της θάλασσας, ορισμένα έχουν ξεβραστεί στις ακτές και έχουν θαφτεί σε τάφους χωρίς συγκεκριμένη σήμανση, κάπου  δύο χιλιάδες μόνο στην Ιταλία, σύμφωνα με υπολογισμούς της Ιταλίδας ιατροδικαστού. Στους συγγενείς των αγνοουμένων απομένουν συχνά μόνο αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τους αγαπημένους τους και ημιτελείς συνομιλίες μέσω γραπτών μηνυμάτων που είχαν κάποια στιγμή ανταλλάξει.

Η Διεθνής Επιτροπή για τους Αγνοούμενους (InternationalCommissiononMissingPersons,I.C.M.P.)ξεκίνησε το 1996, από τον πρόεδρο Μπιλ Κλίντον, μετά τις συγκρούσεις στο χώρο της  Βαλκανικής χερσονήσου, όπου σαράντα χιλιάδες άνθρωποι είχαν εξαφανιστεί. Η I.C.M.P. βοήθησε τις εμπλεκόμενες χώρες να προχωρήσουν σε ανασκαφή πολλών ομαδικών τάφων και τη λήψηDNA από ανθρώπινα λείψανα και τελικά ταυτοποιήθηκε το εβδομήντα τοις εκατό των πτωμάτων. Το 2004, μετά τον σεισμό και το τσουνάμι στον Ινδικό Ωκεανό, η επιτροπή βοήθησε τις πληγείσες χώρες για τη δημιουργία  εκτεταμένης βάσεως δεδομένων και γενετικού υλικού των αγνοουμένων, η οποία οδήγησε στην ταυτοποίηση δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Σύμφωνα με αυτή, η ανεύρεση αγνοουμένων και η διερεύνηση τηςεξαφάνισής τους είναι ευθύνη του κράτους, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, την εθνοτική και τη φυλετική του καταγωγή. Η επιτροπή I.C.M.P. έχει πιέσει για μια παρόμοια προσπάθεια  εντοπισμού και ταυτοποίησης των σορών των νεκρών μεταναστών σήμερα, καθώς και για τη διερεύνηση των εξαφανίσεών τους. Το 2017, ένα μέλος του ιταλικού κοινοβουλίου παρουσίασε πρόταση που θα χρηματοδοτούσε την ταυτοποίηση των μεταναστών, αλλά δεν έφτασε ποτέ σε ψηφοφορία. Την επόμενη χρονιά, η Ιταλία, η Μάλτα, η Ελλάδα και η Κύπρος συμφώνησαν να μοιράζονται πληροφορίες σχετικά με το DNA των πτωμάτων μεταναστών με την Επιτροπή, αλλά μέχρι στιγμής καμία από τις χώρες δεν έχει υποβάλει τα σχετικά στοιχεία, ισχυρίζεται η Χριστίνα Καττάνεο, αλλά αντ’ αυτού, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επενδύσει σημαντικά στις προσπάθειες παρεμπόδισης της μετανάστευσης, ακόμη και με  κίνδυνο να συμβάλει σε θανάτους μεταναστών. Το 2018, εξόπλισε και εκπαίδευσε τη λιβυκή ακτοφυλακή για να αναχαιτίζει τους μετανάστες που κατευθύνονται προς την Ευρώπη. Μερικές φορές, μάλιστα, η ακτοφυλακή βύθισε βάρκες κατά τη διαδικασία. Οι μετανάστες που αιχμαλωτίστηκαν οδηγήθηκαν σε φυλακές στη Λιβύη, όπου βασανίστηκαν, εκβιάστηκαν και πουλήθηκαν για καταναγκαστική εργασία. Η Ε.Ε. έχει αποθαρρύνει τις ανθρωπιστικές ομάδες από το να διασώζουν μετανάστες σε βάρκες που βυθίζονται και η Ιταλία έχει επανειλημμένα παρεμποδίσει σκάφη που μεταφέρουν μετανάστες να αποβιβαστούν στα χωρικά της ύδατα, αναφέρει ηΑλέξις Οκέου στο New Yorker. Αλλά, φυσικά, θα χρειασθεί να συνεχίσουμε!