Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / 17 μικροδιηγήματα με υπόρρητα νοήματα
31/08/2022, 10:01 πμ

17 μικροδιηγήματα με υπόρρητα νοήματα

Γράφει η Όλγα Στολίδου // *

 

 

 

 

Αγγελική Τανίδου «Αναμνηστική Δόση», εκδ. Οσελότος, σελ. 80

 

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο «Αναμνηστική Δόση» της Αγγελικής Τανίδου. Πρόκειται για 17 μικροδιηγήματα που αναδεικνύουν πόσο εξαιρετική παραμυθάς είναι η συγγραφέας. Και ο χαρακτηρισμός παραμυθάς δεν είναι τυχαίος. Κάθε διήγημα, χωρίς τίποτα να είναι περιττό, έχει μια σαφή ιστορία, ήρωες, χαρακτήρες και το κυριότερο ο αναγνώστης δεν νιώθει ότι τον παίρνουν από το χέρι, αντίθετα απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του, καθώς τα υπόρρητα νοήματα είναι σημαντικότερα από αυτά που δηλώνονται με σαφήνεια. Με αριστοτεχνικό τρόπο η συγγραφέας καταφέρνει οι ιστορίες να αυτονομηθούν, να λειτουργούν ερήμην της. Στην παραπάνω αυτονομία συμβάλλει καθοριστικά και το τέλος ορισμένων διηγημάτων είτε λόγω της ανατροπής που προκαλείται είτε λόγω του ότι είναι ανοιχτό.

Από το πρώτο διήγημα ο αναγνώστης έχει  την αίσθηση, που θα διαπιστώσει ότι διατηρείται μέχρι και το τελευταίο, ότι γίνεται κοινωνός σε αναμνήσεις, βιώματα, εμπειρίες πραγματικών ανθρώπων, ανθρώπων της διπλανής πόρτας, άσημων, αλλά όχι ασήμαντων.

Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, ας πάρουμε το πρώτο διήγημα με τον τίτλο Αν- Εστιος. Ο ήρωας ένας άστεγος, όπως τόσοι και τόσοι που καθημερινά συναντάμε. Οι άθλιες συνθήκες, κοινές για όλους δίνονται με ενάργεια, γρήγορα όμως αντιλαμβανόμαστε ότι η συγγραφέας σκύβει στον συγκεκριμένο, γιατί κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός, μας κάνει να βιώσουμε το προσωπικό του δράμα, να αντιληφθούμε πως η έλλειψη κοινωνικής πρόνοιας οδηγεί στην εξαθλίωση σωματική και ψυχική.

Στο δεύτερο διήγημα με τίτλο Η αποφυλάκιση, ο ήρωας μετά από εικοσαετή κάθειρξη για κατάχρηση αποφυλακίζεται και καθώς κανείς δεν τον περιμένει θυμάται κάποια αναπάντεχα ευτυχισμένη στιγμή στην οικογενειακή εστία. Ανέστιος τώρα και αυτός. Στη Γενική Καθαριότητα, η ηρωΐδα, καθαρίζει το παροπλισμένο σπίτι των γονιών της για να νιώσει τη θαλπωρή της οικογενειακής εστίας. Στο Ζεινέπ μια νεαρή μητέρα πεθαίνει και το μωρό της αποζητά την φροντίδα της. Στο Μιλάει, ιδιαίτερα επίκαιρο, η εστία διαρρηγνύεται, καθώς η μητέρα της ηρωίδας πεθαίνει μόνη, χτυπημένη από κοβιντ. Στο ποτάμι ανέστιοι είναι οι μετανάστες.  Μόνο λοιπόν  κοινωνικά και πολιτικά αποπλαισιωμένα δεν μπορούν να θεωρηθούν: οι άστεγοι, η φτώχια της επαρχίας, οι σχέσεις γονιών – παιδιών, οι ανισότητες του εκπαιδευτικού συστήματος, οι μετανάστες, η αρρώστια, η ενδοοικογενειακή βία είναι κάποια από τα θέματα. Ιστορία, χωρίς χρονολόγιο, αλλά σκύβοντας και καυτηριάζοντας προβλήματα της καθημερινότητας.

Και σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επανέλθω στον τίτλο του πρώτου διηγήματος Αν παύλα Εστιος. Τίτλος που ξαφνιάζει. Το αν είναι στερητικό ή υποθετικό ή και τα δύο; Στο συγκεκριμένο διήγημα είναι σαφές ότι η λειτουργία του αν είναι διττή. Στερητικό για να δηλώσει την έλλειψη στέγης, αλλά και υποθετικό: αν ήταν τα πράγματα αλλιώς ή αν μπορούσαμε να τα αλλάξουμε. Γεννιέται λοιπόν το ερώτημα: Εφόσον κοινή θεματική συνισταμένη είναι μια απώλεια, είτε βιολογική είτε συναισθηματική, οπωσδήποτε επώδυνη και πολύ επώδυνη στις περισσότερες των περιπτώσεων,  θέλουν τα διηγήματα να μας πουν ότι ο πόνος είναι αυτό που σηματοδοτεί την ανθρώπινη περιπέτεια; Δεν νομίζω. Ας θυμηθούμε την ταινία η αιώνια λιακάδα ενός καθαρού μυαλού του Μισέλ Γκορντί. Οι πρωταγωνιστές επειδή δεν αντέχουν τον πόνο καταφεύγουν σε μια διαδικασία  που αφήνει το μυαλό σου «καθαρό». Χωρίς σύννεφα που το σκοτεινιάζουν. Με αιώνια λιακάδα.  Αντιλαμβάνονται όμως ότι η διαδικασία αφαίρεσης των αναμνήσεων είναι εκ φύσεως ελαττωματική, νιώθουν ότι γερνούν, καθώς στερούνται τη δυνατότητα ανασκόπησης και ενδοσκόπησης που θα βελτιώσει τη ζωή τους. Αυτό ακριβώς δείχνουν και τα διηγήματα της Αναμνηστικής Δόσης. Οι αναμνήσεις και οι εμπειρίες, όσο επώδυνες και αν είναι, διαμορφώνουν την ανθρώπινη υπόσταση και ψυχοσύνθεση και η λησμονιά τους αφαιρεί την εμπειρία του να είσαι άνθρωπος. Η αποδοχή τους σε συμφιλιώνει με  το παρελθόν έτσι ώστε να διαμορφώσεις και να επέμβεις με καθαρό μυαλό στο παρόν.

Ο λόγος είναι μικροπερίοδος, κοφτός, ασθμαίνων, ριπές από αναμνήσεις ή από στιγμές που θα γίνουν αναμνήσεις. Ριπές που προκαλούν συνειρμούς, συνδέουν και εναλλάσσουν το παρελθόν με το παρόν και προσδιορίζουν το μέλλον. Τα περισσότερα γυρνούν την πλάτη στη γραμμική ροή της αφήγησης. Ενώ είναι διάχυτη η αίσθηση της ευαισθησίας, μόνο λυρικά δεν μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε, ο λόγος στηρίζεται κυρίως στα ρήματα και στα ουσιαστικά, πράγμα που δημιουργεί μια αποστασιοποίηση στον αναγνώστη, ώστε να σταθεί κριτικά απέναντι στα τεκταινόμενα. Τα διηγήματα δημιουργούν ρωγμές που είναι  σε θέση να ταρακουνήσουν τις βεβαιότητες, να προκαλέσουν θυμό, να οδηγήσουν σε ενδοσκόπηση. Από  την άλλη, η γραφή πολλές φορές γίνεται κινηματογραφική, ασυναίσθητα σου δημιουργούνται εικόνες του χώρου σαν πλάνα σιωπής σε ταινία.

 

Αγγελική Τανίδου

 

Στους διαλόγους, τους εσωτερικούς μονόλογους ή στον ελεύθερο πλάγιο λόγο, η γλώσσα  διαφοροποιείται αισθητά από την υπόλοιπη αφηγηματική ροή, προκειμένου να είναι συμβατή με την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση και με τον ομιλητή.

΄Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στους τύπους αφήγησης, όπου η αριστοτεχνική εναλλαγή 1οπρόσωπης, 2οπρόσωπης, 3οπρόσωπης αφήγησης και διαλόγου, με διαφορετική και διακριτική λειτουργία η καθεμία, δημιουργεί χρονικούς, χωρικούς και λογικούς συσχετισμούς, κάτι σαν το μοντάζ σε ταινία. Διαβάστε Το παραμιλητό μου…. Η εναλλαγή των τύπων αφήγησης, δημιουργεί, σε πρώτο επίπεδο ανάγνωσης, την αίσθηση του παραμιλητού: Συνταίριασμα μορφής και περιεχομένου. Η εναλλαγή αυτή όμως, όπως διαπιστώνουμε σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης μόνο τυχαία δεν είναι. Το 2ο πρόσωπο δηλώνει το alter ego του αφηγητή, μια εσωτερική συνομιλία με τον εαυτό του. Το 1ο πρόσωπο είναι ένας εσωτερικός μονόλογος σχετικά με μνήμες του παρελθόντος, το 3ο πρόσωπο αποτελεί σχόλιο του παντογνώστη αφηγητή. Ο διάλογος που ξεπετιέται κάποια στιγμή, δημιουργεί ερωτηματικά για το χώρο, που όμως απαντώνται αρκετές αράδες αργότερα (ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για παραμιλητό).

Όλα αυτά λοιπόν χωράνε σε αυτό το βιβλίο με το μίνιμαλ εξώφυλλο: Άσπρο φόντο, το όνομα της συγγραφέως με μαύρα γράμματα,  ένα λουλούδι, το δανδέλιο, που κάποια άνθη του τα παίρνει ο άνεμος, ο τίτλος, αναμνηστική δόση με κόκκινα γράμματα. Άλλα με σημείο αναφοράς μια ανάμνηση, να τα άνθη που στροβιλίζονται, άλλα με σημείο αναφοράς το παρόν, να και το δανδέλιο, που ένα μέρος του δεν έχει στροβιλιστεί. Όλα κουβαλούν ένα τραύμα, να και το κόκκινο χρώμα του τίτλου. Και το άσπρο φόντο; Μα αυτό είναι που αφορά τον αναγνώστη΄ είναι το άσπρο χαρτί που καλείται να γεμίσει με τη δική του συμμετοχή, τις δικές του προεκτάσεις, τη δική του ρητορική των καταστάσεων, των προεκτάσεων και των εικόνων. Το εξώφυλλο λοιπόν είναι δηλωτικό της άποψης  ότι τα διηγήματα που περικλείει αποτελούν ένα πολυεπίπεδο νοηματικά  και δυναμικό προϊόν: αποτυπώνονται  σε αυτό τα δεδομένα και οι προσωπικές καταστάσεις ενός ατόμου, της  συγγραφέως, και τα στοιχεία του κοινωνικού και ιδεολογικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο παράγονται, αλλά ταυτόχρονα δίνει τη δυνατότητα επικοινωνίας ανάμεσα στον πομπό και τον δέκτη.

 

 

* Η Όλγα Στολίδου είναι φιλόλογος και εργάζεται στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Είναι απόφοιτος του τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ και του τμήματος Γαλλικής Φιλολογίας του ΑΠΘ καθώς και κάτοχος Μεταπτυχιακού Τίτλου Σπουδών με θέμα «Ο κινηματογράφος ως πηγή, μέσο, παιδαγωγικό εργαλείο για την ανάπτυξη της διαπολιτισμικής συνείδησης».

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top