Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η ηθική της επιστήμης στην επιστημονική φαντασία
16/01/2024, 9:29 μμ

Η ηθική της επιστήμης στην επιστημονική φαντασία

Γράφει η Αγγελική Σπηλιοπούλου //

 

 

 

Αλεξάντρ Μπελιάεφ “Το κεφάλι του καθηγητή Dowell”, Μετάφραση: Κωνσταντίνα Λύγκουρη, εκδ. ΕΝΑΝΤΙΑ, σελ. 246

 

Ο Αλεξάντρ Ρομάνοβιτς Μπελιάεφ γεννήθηκε το 1884 στο Smolensk της Ρωσίας. Ο πατέρας του ήταν ορθόδοξος ιερέας και επιθυμούσε να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση ο Αλεξάντρ. Κατά τη διάρκεια της φοίτησής του στη θεολογική σχολή εξελίχθηκε σε άθεο. Όταν τελείωσε τις σπουδές του εκεί γράφτηκε στη Νομική σχολή. Το 1962 αποφοίτησε και ξεκίνησε να εργάζεται ως δικηγόρος. Παράλληλα έγραφε θεατρικά έργα και αργότερα μικρά λογοτεχνικά κείμενα.

Το 1914 αποφασίζει να εγκαταλείψει τη δικηγορία και να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη συγγραφή. Ήταν η εποχή που θα διαγνωστεί με φυματίωση και θα παραμείνει κλινήρης λόγω παράλυσης για έξι χρόνια. Κατά την περίοδο αυτή θα διαβάσει έργα των Jules Verne, H.D. Wells, Konstantin Tsiolkovsky και θα ενδιαφερθεί για κάθε επιστημονική εξέλιξη. Τα χρόνια της παραμονής του στο νοσοκομείο θα ξεκινήσει να γράφει ποίηση και μικρές ιστορίες που θα δημοσιευτούν σε περιοδικά. Το 1922, έχοντας πια ξεπεράσει τη νόσο του, δοκιμάζει την τύχη του σε διάφορα επαγγέλματα ανεπιτυχώς. Έτσι, επιστρέφει στη Μόσχα όπου θα εργαστεί και πάλι ως δικηγόρος. Τρία χρόνια αργότερα, το μυθιστόρημά του “Το κεφάλι του καθηγητή Dowell” εκδίδεται. Το 1931 θα μετακομίσει με την οικογένειά του στο Λένινγκραντ.

Όταν ο H.G. Wells επισκεφθεί την ΕΣΣΔ το 1934, θα έχει την ευκαιρία να τον γνωρίσει στο Λένινγκραντ. Στη συζήτησή τους ο Wells θα πει πως έχει διαβάσει τα υπέροχα μυθιστορήματά του “Το κεφάλι του καθηγητή Dowell” και “Ο αμφίβιος άνθρωπος” και πως έχουν ομοιότητες με τη δυτική λογοτεχνική παραγωγή. Θα παραδεχθεί ότι ζήλεψε λίγο την επιτυχία τους.

Το συγγραφικό έργο του Μπελιάεφ περιλαμβάνει δεκαεπτά μυθιστορήματα, εκ των οποίων τα οκτώ μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο, και πολλά διηγήματα. Ο Μπελιάεφ ξεχώρισε στην ρωσική επιστημονική φαντασία και θεωρείται ο Ρώσος “Ιούλιος Βερν”.

Από τις αρχές του 20ου αιώνα στη Ρωσία πραγματοποιούνται πειραματικές χειρουργικές επεμβάσεις μεταμόσχευσης κεφαλής σε ζώα με ανεπιτυχή αποτελέσματα.

Στο πρωτόλειό του “Το κεφάλι του καθηγητή Dowell”, το οποίο παραμένει ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του, o συγγραφέας πραγματεύεται την ηθική διάσταση των επιστημονικών, εν προκειμένω ιατρικών, πειραματισμών και επιτευγμάτων.

Στο μυθιστόρημά του ο καθηγητής Dowell με το βοηθό του καθηγητή Κερν εργάζονται πάνω στην επαναφορά στη ζωή ανθρώπινων οργάνων που είχαν αφαιρεθεί από το ανθρώπινο σώμα αμέσως μετά το θάνατό του. Στόχος τους ήταν η επαναφορά στη ζωή ενός ανθρώπινου κεφαλιού που θα είχε αποκοπεί από το σώμα στο οποίο ανήκε. Οι δυο τους κάτω από συνθήκες άκρας μυστικότητας είχαν καταφέρει να επαναφέρουν στη ζωή κεφάλια ζώων.

Ο καθηγητής Dowell έπασχε από άσθμα. Την κλιμακούμενη διαμάχη με τη νόσο του προσπαθούσε να την κερδίσει κάνοντας παράλληλα μία έρευνα για την επίλυση αυτού του ιατρικού προβλήματος. Όταν συνεργαζόταν με τον καθηγητή Κερν, ο Dowell αντιμετώπισε μία σοβαρή κρίση άσθματος. Φοβούμενος ότι ο θάνατός του θα τερματίσει τη συνέχιση των επιστημονικών του εργασιών, συντάσσει τη διαθήκη του όπου κληροδοτεί το σώμα του στην ιατρική έρευνα.

Αυτό που δεν περίμενε ήταν να επανέλθει στη ζωή το κεφάλι του αποκομμένο από το υπόλοιπο σώμα του, επίτευγμα που πιστώνεται στον καθηγητή Κερν, ο οποίος θα το κρατήσει μυστικό όπως μυστικές θα κρατήσει και τις υπόλοιπες έρευνές του.

Στην πορεία των εργασιών του ο καθηγητής Κερν θα χρειαστεί να προσλάβει για βοηθό του τη νεαρή Μαρί Λοράν. Η Μαρί, παρακούοντας τις ρητές εντολές του καθηγητή Κερν, θα αναπτύξει φιλική σχέση με τον καθηγητή Dowell, ή μάλλον με το κεφάλι του καθηγητή Dowell, μέσω των συνομιλιών τους. Θα της αποκαλυφθεί η αλήθεια για τις εγκληματικές πράξεις και προθέσεις του καθηγητή Κερν. Βασική επιδίωξή της θα είναι η αποκάλυψη των παράνομων δραστηριοτήτων του.

Όπως είχε δηλώσει ο συγγραφέας, έρεισμα για τη συγγραφή του βιβλίου του αποτέλεσαν η νόσος του και οι έρευνες του Charles Brown-Séquard (πρωτοπόρος Γάλλος νευροφυσιολόγος και ενδοκρινολόγος, από τους πρώτους που εξέτασαν τη φυσιολογία του νωτιαίου μυελού).

Ο Μπελιάεφ αποφεύγοντας τις άμεσες κοινωνικοπολιτικές αναφορές, απογυμνώνοντας τη μυθιστορία του από πραγματολογικά στοιχεία σύνδεσης με τον χρόνο και τον χώρο -αναφέρει απλώς το Παρίσι και το Λονδίνο- προσδίδει το στοιχείο της διαχρονικότητας συνθέτοντας ένα έργο επιστημονικής φαντασίας με ηθικές προεκτάσεις.

Θίγει διλήμματα που σχετίζονται με την ηθική της επιστήμης καθώς συνδιαλέγεται και εξετάζει τις δυνατότητες χρήσης των επιστημονικών ανακαλύψεων, τα όρια των πειραμάτων σε σχέση με την ανθρώπινη υπόσταση, την προστασία και το σεβασμό της ανθρώπινης ζωής και αξιοπρέπειας.

 

Αλεξάντρ Μπελιάεφ

 

Επιπροσθέτως, αναπτύσσονται προβληματισμοί για την ύπαρξη ψυχής, τη σύνδεση της με τη συνείδηση, δίνοντας στο πνεύμα υλική διάσταση.

«-Άραγε είμαι άνθρωπος; – ρώτησε με ένα θλιμμένο χαμόγελο το κεφάλι.

-Θυμηθείτε, εσείς ο ίδιος επαναλάβατε τα λόγια του Ντεκάρτ ‘Σκέφτομαι, άρα υπάρχω’, απάντησε η Λοράν.»

Άλλη μια παράμετρος που εισάγεται είναι η σχέση της συνείδησης με το σώμα όσον αφορά το φύλο όπως δηλώνεται υπαινικτικά απο τον καθηγητή Κερν:

«-Δώστε μου ένα σώμα, νεαρό, όμορφο γυναικείο σώμα!

-Αλλά γιατί απαραίτητα γυναικείο; – περιπαικτικά ρώτησε ο Κερν»

Ταυτοχρόνως, είναι σημαντικό να αναφερθεί η μνήμη του σώματος, ακούσιες κινήσεις και συνήθειες που έχουν καταγραφεί στο νευρικό και μυϊκό σύστημα και συνεχίζουν να υπάρχουν ακόμα κι αν ο εγκέφαλος δεν λειτυουργεί.

«Η Μπρικέ Βυθίστηκε σε μια καρέκλα και έκανε μια απρόσεκτη, χαριτωμένη χειρονομία με το δεξί της χέρι. Η Λοράν παρατήρησε αυτή τη χειρονομία πολλές φορές και αναλογίστηκε σε ποιαν ανήκει στην πραγματικότητα: στην Αντζέλικα Γκάι ή στην Μπρικέ; Αλλά δεν θα μπορούσαν να έχουν παραμείνει οι κινήσεις του σώματος της Αντζέλικα Γκάι κάπως σταθερές;»

Αναπόφευκτα διερωτόμαστε αν ο εγκέφαλος αποκομμένος από το σώμα είναι ικανός να επεξεργαστεί τα δεδομένα του περιβάλλοντος χώρου αφού η αίσθηση της αφής -το απτικό σύστημα- θα έχει ακυρωθεί. Σημαντική είναι και η σκέψη που αφορά την παρασκευή χημικών ουσιών που αντικαθιστούν αισθητηριακά ερεθίσματα.

Πέραν της παράθεσης και εξέτασης των απαιτούμενων ηθικών αρχών για την εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας, ο συγγραφέας δεν παραλείπει να αναφερθεί σε συναισθήματα όπως η συμπόνια, η προθυμία για συμπαράσταση στους αδύναμους, η αξία της θυσίας για το καλό του συνόλου, η αδιαπραγμάτευτη υπεράσπιση του δίκαιου και της αλήθειας.

Το μυθιστόρημα «Το κεφάλι του καθηγητή Dowell» του Αλεξάντρ Μπελιάεφ κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ενάντια σε μετάφραση και επίμετρο της Κωνσταντίνας Λύγκουρη.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top