✩ Για την παράσταση “Συμπτώματα από τον έλλειψη βάρους” του Γιάννη Σκαμαγκά

Του Κωνσταντίνου Γ. Βασιλείου //

«Κτήνη κρυμμένα απ’ το φως, με τρόμο μπροστά στον καθρέπτη, μόνον η οργή του θεού θα σας βρει, βροχή από αίμα θα πέσει» (Ηλέκτρα, σελ. 74).

 

Στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου, αυτόν τον ειδυλλιακό παράδεισο της τέχνης, τον Ιούλιο 2023, μετείχαμε ταπεινοί ακόλουθοι σε μια έξοχη μυσταγωγία των αισθήσεων και των νοητικών απολαύσεων. Η ευφυής σκηνοθέτις Έμιλυ Λουΐζου υλοποίησε ευπροσώπως το θεατρικό κομψοτέχνημα «Συμπτώματα από την έλλειψη βάρους» του Γιάννη Σκαμαγκά, αφήνοντας ευοίωνο αποτύπωμα στη θεατρική κονίστρα.

Οι ήρωες του «Συμπτώματα από την έλλειψη βάρους» φέρουν όλοι συνειδησιακό βάρος, πλέουν σε ένα απύθμενο τέλμα, αλληγορούν μαινόμενοι. Η Πυθία (ψυχίατρος) και ο σύντροφός της Απόλλων (συνήγορος του Ορέστη στη δίκη, όπου αθωώθηκε) καταφθάνουν στην οικία του Ορέστη προσκεκλημένοι από αυτόν· συναντούν τους συντετριμμένους ενοίκους και η Πυθία επιδίδεται σε διερεύνηση των εσωτερικών προβλημάτων που ταλανίζουν την οικογένεια του Ορέστη, τις αδελφές του Ηλέκτρα και Χρυσόθεμη και την εξαδέλφη του καρδιοχειρουργό Ερμιόνη.

Το ταξίδι αναψυχής μετατρέπεται σε ακραίες εξομολογήσεις. Αποκαλύψεις ζοφερές: η Πυθία έχει μεγαλώσει σε ορφανοτροφείο, η Ηλέκτρα ψευδόμενη αναφέρει ότι έχει παιδί από τον σύντροφο της μητέρας της Αίγισθο, ο Ορέστης βαθιά θλιμμένος από το έγκλημα που διέπραξε, αλλά και από την απώτερη οικογενειακή βία, φέρεται παράξενα επιδεικνύοντας ακόμη και ομοφυλικές σωματικές επιδόσεις. Επιπλέον, αποκαλύπτει ότι ο Αίγισθος δεν βίαζε την αδελφή του, αλλά αυτόν και ότι το παιδί ήταν ένα έκθετο ξένο από τα πολλά, που η Κλυταιμνήστρα φρόντιζε να δίνει για υιοθεσία. Ο Απόλλων, θέλοντας να μάθει πού είναι το παιδί, εκνευρισμένος σκοτώνει την Ερμιόνη, τον Ορέστη και την Χρυσοθέμη και βάζει το όπλο στα χέρια της έντρομης Ηλέκτρας, προς ενοχοποίησή της, υποσχόμενος ότι θα την αθωώσει.

Τελικά οι επισκέπτες παίρνουν το παιδί και ο Απόλλωνας υπόσχεται ότι θα το φροντίσουν σαν δικό τους και ότι θα ζήσει ευτυχισμένο: «Αυτό είναι η μοίρα μας, αυτό είναι το κακό, που μας διαβάλλει. Όλα είναι φτιαγμένα για να πέφτουν και να διαλύονται. Οι άνθρωποι, τα αισθήματα, οι αναμνήσεις… μπορεί σ’ έναν πλανήτη χωρίς βάρος η μοίρα μας να είναι αλλιώτικη. Μπορεί η ευτυχία μας να είναι απλώς ένα σύμπτωμα από έλλειψη βάρους» (σελ. 76).

Το έργο δεν είναι σκοτεινό, ούτε φαντασίωση. Δεν επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες, ως θα υπέθεταν οι φιλοπαίγμονες αρνητές. Ο Αισχύλος τα έχει πει όλα· ολοκληρωμένα προσωπεία, ουχί αληθείς ήρωες, αναπλάθονται μεθοδικά προς εξιλασμόν, ενώ ήδη το κλασσικό κείμενο φρόντισε γι’ αυτό. Οι Ατρείδες έχουν εισέλθει στην κορυφαία φάση προς αφανισμόν, ως η κατάρα των προγόνων τους προδιέγραψε. Απεκδύθησαν την αίγλη των βασιλοπαίδων, έρμαια δυσβάσταχτων υπερφυσικών τανυσμάτων. Η πορεία τους θα συνεχισθεί, χωρίς ευχέρειες προς τον εξαγνισμό. Είναι τα ίδια πρόσωπα που μετείχαν στα δρώμενα (ο Ορέστης και η Ηλέκτρα, αυτουργοί του εγκλήματος της μητροκτονίας, η Ερμιόνη, θυγατέρα του Μενέλαου και της Ελένης, πρώτη εξαδέλφη τους, με ήπια συμμετοχή στο δράμα και η Χρυσόθεμη, αδελφή των δραστών περιφερόμενη ασκόπως επιφορτισμένη και αυτή το ίδιο προγονικό βάρος). Γυμνώνεται η οικογενειακή ατμόσφαιρα, βεβαρημένη από τους φόνους του Αγαμέμνονα, της Κλυταιμνήστρας και του Αίγισθου, ως νοητικό παίγνιον· οι άνθρωποι βαρύνονται από τύψεις – ανεξίτηλα θεϊκά βασανιστήρια, ως η δυσοίωνος μοίρα καθορίζει· το μέλλον δεν αντέχεται· πληγώνει τις συνειδήσεις, συντρίβει τις ψυχές. Επικρατεί αδιέξοδο ανεπίλυτο, δυσεξήγητο.

Η συγγραφική ιδέα – ουτοπική ερμηνεία – υπερβαίνει εαυτούς και εισάγει τον νεωτερισμό μήπως η θεραπευτική «έλλειψη βάρους» μπορεί να προέλθει από έναν πλανήτη, όπου δεν υπάρχει

η έννοια της βαρύτητας: Ευφυολόγημα ρητορικό, ανεδαφικό, ποιητική αδεία εκφερόμενο, ιδέα πρωτόγνωρη, έξω από λογικά δεδομένα. Αυτή την έννοια ο Γ.Σκαμαγκάς θέτει ως κλείδα επίλυσης του συνειδησιακού βάρους που κατατρύχει τις θνητές υπάρξεις· υπεισέρχεται, ως σκαπανέας, στα άδυτα του δράματος των Ατρειδών και καταγράφει τη θλίψη των επιγόνων· διερευνά ανομολόγητα πάθη, τα εντάσσει σε μεθοδολογικές παραμέτρους, επιχειρεί να διεισδύσει στο υποσυνείδητο, το οποίο κείται σκοτεινή και άγνωστη αυτόνομη οντότητα, έρπουσα στις σκέψεις και οδηγούσα ακατανοήτως τον βίο των πεισιθάνατων.

Είναι άραγε τα «Συμπτώματα από την έλλειψη βάρους» πειραματική ενδοσκόπηση, ερεθιστική του εγκεφάλου; Αναδεικνύει την νευρωτική βάση της βούλησης; Διερευνά τα πεδία των αναμνήσεων; Κατηγοριοποιεί τις εμπειρίες, ελέγχοντας τις μορφές τους; Εισάγει στην προβληματική του αθέατου πνεύματος τον παράγοντα με την απροσδιόριστο λέξη «ψυχή»;

Οι Ερινύες, παρ’ όλη την μετουσίωσή τους σε Ευμενίδες δεν εξουδετερώθηκαν αλλά παραμονεύουν εναγωνίως για να βασανίζουν τους ενόχους αιωνίως.

Ο Γ.Σκαμαγκάς αναπλάθει τις «Ευμενίδες» (και όχι μόνον αυτές, αλλά ολόκληρη την Αισχυλική τριλογία) με απόλυτο σεβασμό στον ποιητή της αρχαιότητας· ομολογεί ότι είναι μαθητής του· αναπολεί, ως εάν τα έχει ζήσει παρελθοντικά επεισόδια της τραγικής οικογένειας· ευσυνειδήτως επιχειρεί ριζοσπαστικές λύσεις· Θα έλεγε κάποιος πως τούτο είναι αδύνατον· το Δαντικό καθαρτήριο, που επικρέμαται άνω των μοιραίων θνητών τελικά δεν επιτελεί τον ρόλο του, δεν εξαγνίζει τους αμαρτωλούς, αλλά τους βυθίζει στα τάρταρα των τύψεων.

Η Έμιλυ Λοΐζου σκηνοθέτησε μια θλιβερή ιστορία με τη δέουσα σοβαρότητα και εξαίρετη καθοδήγηση των υποκριτών, πολύτιμη συμβολή της σκηνογράφου Θάλειας Μέλισσα (λιτά αντικείμενα, ένα τραπέζι και ένας επιμήκης επιδαπέδιος καθρέφτης, σημείο όπου διαδραματίστηκαν ακραία συμβάντα), της επιμελήτριας των κοστουμιών Νίκης Ψυχογιού, της Ειρήνης Σκυλακάκη με τις μουσικές της εμπνεύσεις, της Ιόλης Φιλιπποπούλου που δίδαξε την κίνηση (το πάγωμα των κινήσεων ιδιαίτερα εύστοχο, θύμισε το ιαπωνικό Μήε) και της Χριστίνας Θανασούλα, με τους ακριβείς και επιβλητικούς φωτισμούς.

Οι ηθοποιοί απέδωσαν ιδιαίτερα προσεκτικά τους ρόλους τους, με σεβασμό στις σκηνοθετικές εμπνεύσεις.

Η Σύρμω Κεκέ (Πυθία) επέδειξε υποκριτική ικανότητα σε έναν πολύπλοκο και πολυσύνθετο ρόλο (την είχαμε απολαύσει: το 2012 στα Παντρολογήματα του Τσέχωφ – θέατρο Νέου Κόσμου, το 2016 στην Ορέστεια – Ωδείο Ηρώδου Αττικού, το 2017 στην Πλατεία Ηρώων – Θέατρο οδού Κυκλάδων, το 2017 στον Γλάρο – Δημοτικό θέατρο Πειραιά, το 2022 στον Ματωμένο Γάμο – Εθνικό Θέατρο – Σκηνή Ν.Κούρκουλος).

Ο και πιανίστας Μελαχρινός Βελέντζας (Απόλλων) διεξήλθε με επιτυχία τον πολυσύνθετο ρόλο του δικηγόρου (τον θαυμάσαμε: το 2016 στο 1984 – Θέατρο Κ. Βασιλάκου, το 2021 στον γιατρό της τιμής του – Θέατρο Πόρτα.

Ο Αιμιλιανός Σταματάκης (Ορέστης) επρώτευσε στις κινήσεις ενός αμφιλεγόμενου προσώπου, φιλοτεχνώντας μια περσόνα δισυπόστατη (τον παρακολουθήσαμε: το 2019 στον Άνθρωπο που γελά – Εθνικό Θέατρο-σκηνή Μ. Κοτοπούλη, το 2021 στον Ορέστη – θέατρο Επιδαύρου).

Η και τραγουδίστρια Νεφέλη Κουρή (Ηλέκτρα) ερμήνευσε με τρόπο αξιόπιστο, τέλεια άρθρωση, ιδιάζουσες παύσεις στον λόγο της ένα τραγικό πρόσωπο και κατάφερε να αναδείξει την σπανιότητα του ταλέντου της (την θαυμάσαμε: το 2017 στις Τρεις ψηλές γυναίκες – θέατρο Κεφαλληνίας, το 2018 στο Alarms – θέατρο Άλφα, το 2019 στον Πόλεμο και Ειρήνη – Δημοτικό θέατρο Πειραιά, το 2021 στην Μαρίκα – θέατρο Χώρα.

Η και τραγουδίστρια Χριστίνα Μαζούρη (Χρυσόθεμη) με ιδιαίτερη προσοχή και ικανότητες υποδύθηκε την αδελφή των δραστών της μητροκτονίας (την θαυμάσαμε: το 2007 στην Ηλέκτρα – Εθνικό Θέατρο, το 2012 στου Κουτρούλη ο γάμος – Εθνικό Θέατρο, το 2020 στο Hotel Eternité – Εθνικό Θέατρο – σκηνή Ν.Κούρκουλος).

Η Ελένη Μπούκλη (Ερμιόνη) επέδειξε σταθερότητα και ερμηνευτική πληρότητα (την θαυμάσαμε: το 2017 στην Ειρήνη – Ωδείο Ηρώδου Αττικού, το 2019 στη Φαίδρα – Μικρό θέατρο Επιδαύρου, το 2021 στη Φάρμα των ζώων – Εθνικό θέατρο-σκηνή Ελ. Παπαδάκη) το 2019 στον Άνθρωπο που γελά – Εθνικό Θέατρο -σκηνή Ν. Κοτοπούλη)

Η Ιόλη Φιλιπποπούλου (φάντασμα της Κλυταιμνήστρας) αξιέπαινη (έχουσα παράλληλα και την επιμέλεια της κίνησης).

Μια μικρή υποσημείωση για τον συγγραφέα: λέξεις όπως μαλακισμένη (σελ. 25 και 64), συνάφι (σελ. 26), χοντροκαργιόλης (σελ. 48) και κωλοχώρι (σελ. 72) νομίζω ότι δεν ταιριάζουν στο δράμα που περιγράφεται εναργώς.

Κατά τη Δημοκρίτεια αλήθεια «ετεήι δε άτομα και κενόν» (=μόνον τα άτομα και το κενό υπάρχουν) υπερβαίνεται ο ρεαλισμός και καθιερώνεται, η δυσδιάκριτη έννοια του αμελητέου όγκου. Ο Γ.Σκαμαγκάς συλλαμβάνει νοερά τη συμπαντική ευταξία και υποθέτει αλλαγή παραδείγματος, εισάγοντας την «έλλειψη βαρύτητας», ως λυτρωτικής μεθόδου από τα δυσβάστακτα ανθρώπινα πάθη. Με τα «Συμπτώματα από την έλλειψη βάρους», αλληγορούνται οι τύψεις, τα εσωτερικά τραύματα, η δυσπλασία των νευρώνων, οι ανατρεπτικοί συνειρμοί, το απεικονιστικό ψεύδος, η ευσυγκινησία, η εμπειρία, η ψευδαίσθηση της βουλητικής αυτονομίας, η διάσπαση του χρόνου, τα διλήμματα περί την οντότητα, το αδιαπέραστο χάος των αισθήσεων, τα καβαφικά «τείχη», οι διαλείψεις της μνήμης, ο δυισμός του είναι, οι δυσοίωνες εγκεφαλικές καταπτώσεις, η δεξιότητα στην υπηρεσία του αναληθούς, το σύνδρομο της αιωνικότητας ως κατευνασμός της ψυχικής ισορροπίας.

Επομένως το κρινόμενο έργο πρέπει να αντιμετωπισθεί ως νοητικό πείραμα, αγωνιώδης προσπάθεια προς το Τέλος, εύκαμπτη νομοτέλεια, υπέρβαση του αφελούς ρεαλισμού, άγνοια της μεταθανάτιας εμπειρίας, καταλογισμός ως εικασία αναπόδεικτη, επεισόδια του βίου επαναλαμβανόμενα κατ’ απόλυτη ομοιότητα. Η σημασία της ύπαρξης αναπλάθεται οσημέραι. Ο Γ.Σκαμαγκάς πειραματίζεται ευόρκως, με πρόσωπα ικανά, ανταποκρινόμενα στον κόσμο του. Εύγε!!!

Ιούλιος 2023