Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το γλυκό πικρό Φιλί
30/04/2024, 8:49 μμ

Το γλυκό πικρό Φιλί

Γράφει ο Γιάννης Χρυσανθόπουλος // *

 

 

 

 

Παντελής Μπουκάλας, «Κοκκιν’ αχείλι εφίλησα», Εκδόσεις ΑΓΡΑ)

Η πρόταση που ακολουθεί συμπεριλαμβάνει τη γενική άποψη για την περιπέτεια μιας ή κάθε λέξης στη διαδρομή του χρόνου:

{« Η ιστορία μιας λέξης είναι καμιά φορά σπουδαιότερη από την ιστορία μιας εκστρατείας.» Η φράση (ή περίπου ) αυτή του Κόλεριτζ ήρθε να μου θυμίσει τη λέξη ποίηση που παρακολουθάμε χρόνια τώρα την τύχη της μέσα στην ιστορία μιας εκστρατείας.}(Ζήσιμος Λορεντζάτος Μελέτες Ι Δόμος από το κείμενό του «Εκφράζεσθαι» σελ. 17)

Στη θέση της λέξης ποίηση μπορούσε να είναι τοποθετημένες οι λέξεις Δημοτικό Τραγούδι ή καλύτερα οι λέξεις σηματωροί με τις οποίες είναι χτισμένο.

Στην ερώτηση: ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του δημοτικού τραγουδιού; Απαντά εύστοχα ο Π. Μπουκάλας: ανήκει στον λαϊκό ποιητή, στον ανώνυμο και ακτήμονα δημιουργό μιας ποίησης που παραμένει ακόμα κι όταν δεν τραγουδιέται, και δεν χορεύεται, δεν μιλάμε για κάποιον ανεύρετο, μάλλον μυθικό φυσιολογικό άνθρωπο, αλλά για τον άνθρωπο που έχει φυσικότερη σχέση με τον χρόνο, ρυθμισμένο από του κύκλου τα γυρίσματα, καθώς και φυσικότερη σχέση με τον γύρω κόσμο.(σελ.59)

Η έκφραση ακτήμονα δημιουργό είναι καίρια, φανερώνει την μη ιδιοκτησία γης από το δημιουργό, αλλά γαιοκτήμονα της ζωής και της ψυχής της φύσης.

Η αίσθηση, που αποκομίζεις από τον τόμο του Παντελή Μπουκάλα «ΚΟΚΚΙΝ’ ΑΧΕΙΛΙ ΕΦΙΛΙΣΑ», είναι πιο ενδιαφέρουσα από την ανάγνωση της ιστορίας μιας εκστρατείας ή και πολλών εκστρατειών.

Το φιλί (ή ο ασπασμός) είναι το άγγιγμα των χειλιών με άλλα χείλη. Αποτελεί συνηθισμένη πρακτική των ανθρώπων και μπορεί να είναι έκφραση αγάπης, τρυφερότητας ή σεβασμού, ρομαντικής αγάπης ή η σεξουαλική επιθυμία μεταξύ δύο ανθρώπων. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ρήμα φιλώ, που είναι συνώνυμο του ρήματος αγαπώ. Γι’ αυτό το λόγο, στην καθαρεύουσα και σε αρχαιότερα ελληνικά κείμενα χρησιμοποιείται η λέξη ασπασμός, που αναφέρεται στην ίδια πράξη.

Οι ανθρωπολόγοι δεν έχουν φθάσει σε ομοφωνία σχετικά με το αν το φιλί είναι μια επίκτητη συμπεριφορά ή αποτελεί ενστικτώδη ενέργεια. Το φιλί συναντάται, εκτός από τους ανθρώπους, σε πολλά ζώα, κυρίως σε θηλαστικά.

Εν αντιθέσει οι βιολόγοι μιλούν για εκπομπή αδιερεύνητων κυμάτων, που ωθούν και έλκουν στο σμίξιμο των χειλών για να αρχίσει το ερωτικό παιχνίδι.

Το Φιλί, εν τέλει, αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ερωτικής έλξης, μιας ανάγκης εσωτερικής, που εξωτερικεύεται με το σμίξιμο των χειλιών και των σωμάτων.

Ο τόμος «ΚΟΚΚΙΝ’ ΑΧΕΙΛΙ ΕΦΙΛΙΣΑ» αφορμάται από το κείμενο του τραγουδιού « Η κόρη η ταξιδεύτρα», όπως το δημοσίευσε το 1824 ο Φλωριέρ. Παραθέτω το πιο κάτω, από το ίδιο τραγούδι, ενδεικτικό απόσπασμα από την συλλογή του Νικόλαο πολίτη:

 

 

Κόκκιν’ αχείλι εφίλησα κι έβαψε το δικό μου

και στο μαντίλι το `συρα κι έβαψε το μαντίλι,

και στο ποτάμι το `πλυνα κι έβαψε το ποτάμι,

κι έβαψε η άκρη του γιαλού κι η μέση του πελάγου.

Κατέβη αϊτός να πιει νερό κι έβαψαν τα φτερά του

κι έβαψε ο ήλιος ο μισός και το φεγγάρι ακέραιο.

 

Ο Παντελής Μπουκάλας με συμμάχους τις λέξεις φιλί, χείλη, κόκκινο και ποτάμι στον ενικό και στο πληθυντικό αριθμό μετέρχεται όλες τις διαδρομές των, με διαλεγμένες θεματικές για την κάθε λέξη. Τα κείμενα που έχουν μπολιάσει το δημοτικό τραγούδι είναι: τα αρχαία, της ελληνιστικής περιόδου, τα βυζαντινά, η παλαιά και η καινή διαθήκη τα πατερικά καθώς και τα κείμενα που εμφανίστηκαν παράλληλα με το τραγούδι, όπως και η λογοτεχνική παραγωγή της Κρήτης την εποχή της Αναγέννησης. Δεν μένει όμως μόνο σ’ αυτό ο συγγραφέας αλλά εμβαθύνει σε όλες τις εκφάνσεις και τις σχέσεις των λέξεων με τα γύρω έμψυχα και άψυχα τα οποία συμπαραστέκονται, πάση δυνάμει, στη ατμόσφαιρα του τραγουδιού.

Το σημαντικό είναι ότι το δημοτικό τραγούδι έχει μπολιάσει όλη την σύγχρονη ελληνική ποίηση, αρχή γενομένης από τον προπάτορα Διονύσιο Σολωμό. Το λαϊκό και το έντεχνο τραγούδι έχει άμεσους επηρεασμούς από το δημοτικό τραγούδι. Στο χτίσιμό τους δεν διαφέρουν, απλά η σκόνη του χρόνου δεν πήγε ορισμένα στην ανωνυμία.

Η δουλειά του συγγραφέα είναι εξαιρετική και άξια θαυμασμού γιατί απαντά σε πολλά ερωτήματα που μπορούν να γεννηθούν από την ανάγνωση ή του άκουσμα ενός δημοτικού τραγουδιού. Και επιπλέον νομίζω ότι θα μείνει το έργο του και θα ταξιδέψει στον χρόνο σαν πηγή πολύτιμης γνώσης και ορόσημο αναφοράς. Μια τέτοια ολοκληρωμένη δουλειά έλειπε από την Ελληνική Γραμματεία και ήρθε να ικανοποιήσει την ανάγκη να φωτιστεί σε βάθος το δημοτικό τραγούδι. Ο υπομνηματισμός και οι βιβλιογραφικές αναφορές είναι πλήρης. Τέτοια είναι και η δουλειά και του Λαογράφου Νικολάου Πολίτη κι ας φαντάζει υπερβολή.

Το δημοτικό τραγούδι δεν έχει καταγωγή μόνο την Ελλάδα αλλά αναπτύσσεται σε όλα τα βαλκάνια, την Ιταλία και γενικά σε όλες τις χώρες που βρέχονται από την Μεσόγειο, και έχει υπόστρωμα την προφορική παράδοση των λαών.

Η προφορική παράδοση της γλώσσας είναι φορτισμένη από όλα τα κείμενα, που έχουν ήδη γραφτεί, πριν γεννηθεί ή ακμάσει το δημοτικό τραγούδι. Απτά παραδείγματα των από στόμα σε στόμα μετάδοσης μύθων, οι θρύλων, παραμυθιών, παροιμιών κ. λ. π. Στο ερώτημα πώς γεννιέται ένα δημοτικό τραγούδι η απάντηση είναι: ένας ανώνυμος, ή και πολλοί ανώνυμοι οι οποίοι εκφράζουν τον έρωτα, τη χαρά της ζωής, τον καημό, την λύπη, τον θάνατο, με πιο αντιπροσωπευτικό το μανιάτικό μοιρολόι, και γενικά τα όνειρά τους, έμμετρα, αυτό κεντρίζει τη συλλογική συνείδηση ή και το ασυνείδητο των ανθρώπων. Εκτός των άλλων που εκφράζει το δημοτικό τραγούδι έχουμε την συγκινησιακή έκφραση του ασυνειδήτου και του ονειρικού. Μελέτες έχουν γίνει και βρίσκουν σπέρματα του υπερρεαλισμού στο δημοτικό τραγούδι, πριν τον υπερρεαλισμό.

Με την διαδικασία της προφορικής εξομάλυνσης και του φιλτραρίσματος των λέξεων του λόγου του τραγουδιού από στόμα σε στόμα, όπως το νερό χαράζει την πέτρα, καταλήγει σε διάφορες παραλλαγές ομόρροπες ή και αντίρροπες.

Η γεωγραφική κατανομή των τραγουδιών εμφανίζει διάφορες παραλλαγές είτε ομόρροπες είτε αντίρροπες, ανάλογα με τις συνθήκες έχουν αναπτυχθεί. Αυτό σημαίνει ότι άλλοι τόποι δίνουν μορφές στο τραγούδι ίδιες, ως προς την ανάπτυξη και κατάληξη του θέματος, που πραγματεύεται- παράλληλη ανάπτυξη- ενώ άλλοι τόποι έχουν αντίθετη ανάπτυξη και κατάληξη. Ή διαφέρουν μόνο στην ανάπτυξη ή το κλείσιμο της ανθρώπινης κατάστασης που τραγουδούν.

Η πλαστικότητα στην έκφραση του δημοτικού τραγουδιού είναι αξιοθαύμαστη για τούτο επηρεάζει όλες τις μορφές της έκφρασης και όλα τα είδη λογοτεχνικού λόγου και σήμερα.

Ο λόγος του Παντελή Μπουκάλα είναι δοκιμιακός και απτός, προσλαμβάνεται εύκολα, γιατί είναι πελεκημένος επιδέξια, κι όταν παρεμβάλλεται ανάμεσα στους στίχους του δημοτικού τραγουδιού, συνεγείρει τον αναγνώστη, ώστε να έχει ένα ταξίδι γνώσης όχι απλά εκστρατείας, αλλά κι ένα εσωτερικό ταξίδι της ψυχής στο φυσικό της χώρο. Η δουλειά του είναι πολυπρισματική σε κάθε θέμα που πραγματεύεται, και φέρνει στο φως κάθε πλευρά του.

Αλλά το φιλί δεν είναι μόνο γλυκό αλλά και πικρό, γιατί ακολουθεί την ίδια τη ζωή με τις δύο όψεις, τον έρωτα και τον θάνατο.

Παραθέτω, καταληκτικά, τους στίχους από την Νύχτα στον Κολωνό του Νίκου Γκάτσου:

…

Βλέπει μακριά στο Σείριο και πέρα από το Βέγα

του Άλφα το χαμόγελο τ’ αγκάθι του Ωμέγα

βλέπει βαθιά στην άβυσσο να πρασινίζουν λόφοι

κι ο έρωτας κι ο θάνατος παντοτινοί συντρόφοι.

…

Απριλιάτικο Πάτρα

19-4-2024

Γιάννης Χρυσανθόπουλος

 

 

 

 

*Ο Γιάννης Χρυσανθόπουλος γεννήθηκε στην Περιστέρα Πατρών στις 3 Ιουνίου 1958. Σπούδασε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και Πολιτικός Μηχανικός στην Πολυτεχνική σχολή του Πανεπ. Πατρών. Ασκεί το επάγγελμα του οικονομολόγου στην Πάτρα, όπου και κατοικεί. Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές: «ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΟΥ» Διάττων (1999), «ΜΙΚΡΗ ΣΥΛΛΟΓΗ» Διάττων (2001) και «ΤΟ ΛΙΓΟ ΠΕΡΙΣΣΕΥΜΑ» Διαπολιτισμός (2011), « ΤΟ ΛΕΙΨΑΝΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ» Διαπολιτισμός (2023) – Δοκίμιο Αντώνης Φωστιέρης Διαπολιτισμός (2019). Σχεδόν όλα τα ποιήματά του έχουν ανθολογηθεί. Έχει γράψει δεκάδες κείμενα για ποιητές και πεζογράφους και διηγήματα, τα οποία είναι δημοσιευμένα σε λογοτεχνικά περιοδικά και στον ημερήσιο Αθηναϊκό τύπο.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top