Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Με τη δύναμη της ενσυναίσθησης
10/07/2019, 12:47 πμ

Με τη δύναμη της ενσυναίσθησης

Γράφει ο Δημήτρης Παπακωνσταντίνου // *

 

Σκέψεις πάνω στην ποιητική συλλογή «Αμείλικτο νερό» της Φωτεινής Βασιλοπούλου, Εκδόσεις Των Φίλων

 

Η ποιητική συλλογή «Αμείλικτο νερό» της Φωτεινής Βασιλοπούλου κινείται πάνω σε τρεις βασικούς θεματικούς άξονες:

 

  1. H πάλη με τον θάνατο: Κεντρικό θέμα της ποιητικής συλλογής “Αμείλικτο νερό” είναι ο θάνατος. Η ποιήτρια το προσεγγίζει ήρεμα, χωρίς φραστικές υπερβολές κι ανώφελους θρήνους. Πρόκειται για ποίηση ευαίσθητη, λεπτή, ανθρωπιστική που όμως δεν καταλήγει σε μοιρολόι. Από την άλλη, μου κάνει εντύπωση η απουσία μεταφυσικών αναζητήσεων. Η ποιήτρια μιλά σαν να μην περιμένει κάποια συνέχεια μετά το κλείσιμο της αυλαίας. Μοιάζει να υποστηρίζει την άποψη πως μετά το τέλος της εύθραυστης ζωής μας, έρχεται το απόλυτο κενό, το αδιαπέραστο μαύρο της απουσίας. Οι πρωταγωνιστές της στις μικρές ποιητικές ιστορίες της, στέκονται μπροστά στην Έξοδο με αξιοπρέπεια. Δίχως σπαραγμό:

Στο ποίημα “Τίτλοι τέλους”, ο ασθενής ταξιδεύει για την πόλη. Γνωρίζει μέσα του πως δεν υπάρχει θεραπεία και πως δεν θα ξαναγυρίσει στο χωριό του. Αποχαιρετά λοιπόν σιωπηλά τα χωράφια του κι όλα τα μέρη στα οποία πέρασε την ήσυχη ζωή του:

 

“Όλα τα χαιρέτησε

με πόνο και χάρη

όπως έφευγε

όπως πέθαινε

όπως έζησε

 

Με πόνο και χάρη.”

 

Σ΄ έναν τόσο αξιοπρεπή κι αθόρυβο θάνατο δεν μπορεί κανείς παρά να ψιθυρίσει τον αξέχαστο στίχο του Μεγάλου Αλεξανδρινού:” Κι αποχαιρέτα τήν, την Αλεξάνδρεια που χάνεις”. Παραθέτω μερικά ακόμα αποσπάσματα:

 

“Δυο πεταλούδες μοναχά

αμείλικτο νερό φαρμάκι

στάζουνε στις φλέβες

 

καθώς ο θάνατος

απ’ την περίσσια οξυγόνου μεθυσμένος

και τη νίκη του

καθάριος στον αέρα αιωρείται”.

 

[…]

 

“Αναχώρησες για τον τόπο της λήθης.

Κάθε μέρα

στη μνήμη σου

ένα λεπτό στρώμα σκόνης από το παρελθόν”.

 

Σ’ αυτή τη σπουδή θανάτου της ποιήτριας Φωτεινής Βασιλοπούλου που εκτείνεται σε 15 ποιήματα, (περίπου το 1/3 της ποιητικής της συλλογής), κάποιες φορές οι σκηνές είναι απίστευτα άγριες κι αφήνουν άναυδο τον αναγνώστη:

 

“Γενέθλια

 

Έξω έχει πίκρα, είπε με

δύναμη κι έκλεισε την πόρτα.

Μέσα χιόνιζε.

Κάθισε κάτω από το πιο παγωμένο δοκάρι

εκλιπαρώντας τον ουρανό του ταβανιού

για μια θανατηφόρα χιονοθύελλα.

Η θερμοκρασία ψυχρό άζωτο.

Σε παγωμένους χανόταν λαβυρίνθους.

Μόνο η σκέψη του ανάσαινε ακόμα.

Βαριά.

Στην τούρτα σαρανταπέντε κεράκια.

Το τελευταίο που σκέφτηκε πριν φυσήξει ήταν

μπαμ.

Ένα σαρανταπεντάρι εκπυρσοκρότησε.

  

Τώρα νεκρός, παγωμένος ολόκληρος.”

 

Φωτεινή Βασιλοπούλου

 

Κάπως έτσι σκηνοθετεί η ποιήτρια τις μικρές της ιστορίες τρόμου. Η κοκκινοσκουφίτσα είναι ματωμένη. Αιωρείται στον ουρανό με χαμόγελο παγωμένο. Ο λαιμός της είναι περασμένος στο σχοινί της αγχόνης. Σε άλλη εκδοχή, κρατάει στα χέρια της το περίστροφο, έτοιμη να τινάξει τα μυαλά της στον αέρα, στην παγωμένη νύχτα. Μετά, ο αυτόχειρας κάνει βουτιά από τον τέταρτο όροφο, μόνο και μόνο για να πετύχει με ρεαλιστικό τρόπο τη σκηνοθεσία του θανάτου του. Πικρή ειρωνεία και σκληρές εικόνες αφήνουν έναν κόμπο στον λαιμό του αναγνώστη. Αναρωτιέμαι ποιοι είναι οι λόγοι αυτής της μεταστροφής, μετά την ήρεμη καβαφική αποδοχή του τέλους, μετά τον σιωπηλό γλυκό πόνο, χωρίς καν δάκρυα ή χειρονομίες. Γιατί όταν θρηνεί κανείς βουβά για την “χαμένη Αλεξάνδρεια,” εννοείται πως αγαπά και σέβεται τη ζωή. Ο αυτόχειρας όμως την περιφρονεί και τη ρίχνει στα σκουπίδια. Κλείνω αυτή τη θεματική ενότητα με τους υπέροχους στίχους που συνδυάζουν αυτές τις εκ διαμέτρου αντίθετες στάσεις ζωής:

 

“Ιδανικές αυτόχειρες ψυχές.

Δείχνουν η ομορφιά μπροστά στον θάνατο

πώς υποκλίνεται

με όρθια δικάταρτα φτερά ιστιοφόρα”.

 

2.Η πάλη με τον χρόνο: Διάχυτη στην ποίηση της Φωτεινής Βασιλοπούλου είναι η νοσταλγία για όσα πέρασαν κι άφησαν πίσω τους βαθιά σημάδια. Τα χέρια του αγαπημένου μένουν  σαν κολιέ στον λαιμό, στολίδι αγάπης που διαρκεί στον χρόνο, μετά τον θάνατο. Αλλού πάλι, η νοσταλγία μετατρέπεται σε θλίψη. Μια μηδενιστική τάση διαφαίνεται εδώ. Η θάλασσα ξεβράζει σκουπίδια, ανόμοια υλικά, σαν εκθέματα ενός αλλόκοτου μουσείου: Αχινοί, γυμνά κοχύλια, κι αυταπάτες μιας ζωής που πέρασε, χωρίς επιστροφή:

 

“Στην άκρη του μια κόκκινη γυναίκα

αγναντεύει στ’ αφρισμένα κύματα το μικρό

κορίτσι κάποτε που υπήρξε.

Σκουφάκι, κόκκινο πανωφόρι

καβάλα σ’ ασημένιο ψάρι

έριχνε αγκίστρι μήπως τσιμπήσει τ’ όνειρο”.

 

Ξεχωρίζω τέσσερα τρυφερά ποιήματα γραμμένα με απίστευτη ευαισθησία κι ανθρωπιά, με θέμα την άνοια, την ασθένεια που σβήνει κάθε ανάμνηση. Είναι η απόλυτη ήττα σ’ αυτή την αμείλικτη πάλη με τον χρόνο. Παραθέτω μερικούς μόνο από τους υπέροχους στίχους της ποιήτριας:

 

¨Κοιμήσου κοριτσάκι

 

Αύριο πρέπει να ξυπνήσουμε νωρίς.

Έχουμε τόσες λέξεις να ξεχάσουμε¨.

 

[…]

“Ακουμπά το κεφάλι εις θέσιν “ερημία”

κοιμάται σε κοχύλι

αγκαλιά με τον παφλασμό

ζει με τη σιωπή

της κάθε ημέρας

συναρμόζει το άφατο.

 

Ξαναγράφει τη ζωή

από το τέλος.

Χωρίς λόγια”.

 

  1. Η απουσία του έρωτα ή το βασίλειο της μοναξιάς: Στην ποίηση της Φωτεινής Βασιλοπούλου δε βρήκα ερωτικά ποιήματα λουσμένα στο φως, που να πλημμυρίζουν πόθο, που να δονούνται από το ρίγος της πλησμονής. Ο έρωτας είναι χρόνου παρελθόντος και καθώς ξεφτίζει και αποσυντίθεται, μόνο πόνο προκαλεί:

 

“Ψηφίδα την ψηφίδα αποσύρεται

η κάθε λεπτομέρεια

κάθε στιγμή της περασμένης τους ζωής

που συγκολλούσε την ημέρα στην επόμενη

στα γέλια τον πόνο”

 

“Στο τελευταίο φιλί

κοπήκανε τα χείλη απ’ τη ρίζα

άφαντα πλέον τα χειλικά

άφατα τώρα πια τα

φως μου

αγάπη μου

ψυχή μου”

 

Στη ζωή των γυναικών η ανούσια επανάληψη σκοτώνει κάθε διάθεση για ζωή. Οι θλιμμένες νοικοκυρές μοιάζουν με “πεταλίδες στης κουζίνας τον βράχο χρόνια γαντζωμένες”. Η ποιήτρια αναφέρεται στο χειρότερο είδος μοναξιάς: Σ’ αυτό που βιώνει κανείς ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους, κι όχι ζώντας τη μοναχική ωή του ερημίτη. Το ποίημα “μενού ημέρας” που παραθέτω ολόκληρο, εκφράζει πολύ χαρακτηριστικά αυτά τα συναισθήματα. Δείτε πόσο πικρό είναι το τέλος του έρωτα και πόσο βαριά η ατμόσφαιρα σ’ ένα σπίτι όπου τίποτα πια κανείς δεν έχει να πει:

 

“Μενού ημέρας”

 

“Με δυο γουλιές καφέ πικρό

και τρεις μπουκιές απόγνωσης απ’ το πρωί

 

Κοντεύει μεσημέρι.

Πάλι

δεν έχω μαγειρέψει.

Ούτε ένα πιάτο σπιτικής στοργής.

 

Δουλειές, τρέξιμο, απρόβλεπτα

δεν πρόλαβα να ξεπαγώσω

κιμά απ’ την κατάψυξη.

Ως και τα δάκρυα παγωμένα.

Θλίψη βαθείας ψύξης.

 

Τώρα κάθισε πλάι μου κι

ας φάμε

τα λόγια που πετάξαμε πρωί πρωί

ο ένας στην άλλη.

Λίγη σαλάτα

να συνοδεύσει την πρωτεΐνη του σφαγμένου πάθους μας

να πάει κάτω η λίθινη

αυτής της σχέσης εποχή.

 

Για επιδόρπιο σου ἐχω καραμελωμένα λάθη

και λικέρ πευκοβελόνες

ιδανικό για κρύωμα και παγωμένα σ’ αγαπώ

που μπήγονται πολύ βαθιά στο σώμα”.

 

 Ως επίλογος:

Ποια στοιχεία μπορούν να κάνουν την ποίηση πραγματικά δυνατή; Οι λεπτομερείς εικόνες με ζωντάνια και παραστατικότητα; Η εκφραστική δύναμη; Η βαθιά γνώση της γλώσσας; Το συγκλονιστικό τέλος που σε δέρνει κατάμουτρα;  Το θέμα-ταμπού με το οποίο κανείς ποτέ δεν καταπιάστηκε; Άραγε, υπάρχουν τέτοια θέματα; Όλοι έχουμε την αίσθηση πως για όλα τα θέματα έχουν μιλήσει οι προγενέστεροι ποιητές. Κι όμως! Στο ποίημα  “Αγιώργης” η ποιήτρια Φωτεινή Βασιλοπούλου καταφέρνει να βάλει δίπλα δίπλα το θρησκευτικό δέος με την ερωτική λαγνεία. Δεν νομίζω ότι επιχειρήθηκε ως τώρα κάτι τόσο τολμηρό! Σε αυτό το σημείο η ποιήτρια καταφέρνει να πρωτοτυπήσει!

Η ποιητική φωνή της Φωτεινής Βασιλοπούλου είναι τρυφερή κι απαλή σαν παιδικό τραγούδι. Είναι ευαίσθητη σαν το πρώτο λουλούδι της άνοιξης. Κι έπειτα, τελείως απροσδόκητα, ο λόγος της σπιθοβολάει κι οι φλόγες του σού καίνε τα δάχτυλα. Οι στίχοι γίνονται κόμπος στον λαιμό κι η πικράδα τους δεν καταπίνεται με τίποτα. Ποιο στοιχείο χαρίζει στην ποίησή της τέτοια δύναμη; Νομίζω ότι το πιο δυνατό της όπλο είναι η βαθιά γνώση της ψυχής των ανθρώπων και η ενσυναίσθηση. Η ποιήτρια, εύκολα βλέπει τον κόσμο μέσα από τα μάτια των άλλων. Εύκολα διαβάζει τις σκιές που τρεμοπαίζουν στις πιο ανεπαίσθητες γκριμάτσες ή χειρονομίες τους. Γνωρίζει το ρίγος της ψυχής τους και ξέρει πώς να μας το μεταδώσει. Γιατί αγαπά βαθιά κι ανυπόκριτα τους ανθρώπους.

 

 

* Ο ποιητής Δημήτρης Παπακωνσταντίνου είναι μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και της Πανελλήνιας Ένωσης Λογοτεχνών. Τον Μάρτιο του 2018 εκδόθηκε η 4η ποιητική του συλλογή με τίτλο “Ο Μέσα Ήλιος”.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top