Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Σαν παραμύθι
30/04/2024, 8:48 μμ

Σαν παραμύθι

Γράφει η Χρύσα Φάντη //

 

 

 

Λίλια Τσούβα, «Γοβάκια από πάγο, Η Σακατζαγουία και άλλες γυναίκες», εκδόσεις Κουκκίδα, 2023, σελ. 98.

 

Το να στρέφεται κανείς στο παρελθόν, δεν αποτελεί α priori εγγύηση για το μέλλον. Μια μεροληπτική ματιά σε γεγονότα και πρόσωπα που πλέον ανήκουν στην ιστορία ή έχουν ανεπιστρεπτί περάσει στη σφαίρα του μύθου, προκαλεί συχνά στρεβλώσεις χειρότερες από εκείνες της αδιαφορίας, της  άγνοιας ή της σκόπιμης αποσιώπησης. Όμως, αυτό που η Τσούβα επιχειρεί στις έντεκα ευσύνοπτες μυθιστορηματικές βιογραφίες της, δεν οφείλεται σε ρομαντισμό ή ανούσια νοσταλγική διάθεση, και σε καμιά περίπτωση δεν εκφράζει μεροληψία, προχειρότητα, συντηρητισμό ή οπισθοδρόμηση. «Η ιδέα της μυθιστορηματικής παρουσίασης του βίου εμβληματικών γυναικών προϋπήρχε. Την αφορμή έδωσε η επικαιρότητα. Σε μια εποχή που το γυναικείο ζήτημα έχει έντονα αναδυθεί, η ενασχόληση θεωρήθηκε καθήκον, μηδαμινή προσφορά», καταθέτει η συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου της, για να  καταλήξει: «Μέσα σε παγερό και άνυδρο περιβάλλον, που δεν αντιμετώπιζε τη γυναίκα ως άνθρωπο, οι γυναικείες αυτές οντότητες έκαναν τα δικά τους μικρά βήματα, συνεισφέροντας στην κοινωνική αποδοχή του φύλου» (Πρόλογος, σελ. 11).

Όπως και στα προηγούμενα έργα της, ποιητικά και διηγηματικά (την πρώτη της συλλογή της με διηγήματα, Το τραγούδι των Ινουίτ, Βακχικόν, 2021, και την ποιητική συλλογή, Εγκέφαλος ψάρι, Βακχικόν, 2022), έτσι και στο «Γοβάκια από πάγο», η Τσούβα διαχειρίζεται με  τρόπο ευφάνταστο και συνάμα ιστορικά ακριβή το ποικίλο και πολύπτυχο υλικό της. Έχοντας μελετήσει σε βάθος ένα ευρύ φάσμα λαών και πολιτισμών περιγράφει με ενάργεια την προσωπική και εσώτερη διαδρομή των χαρακτήρων της, παντρεύοντας επιτυχώς την ιστορική μαρτυρία με τη λογοτεχνία και αποφεύγοντας την παγίδα μιας κοινότοπης ηθογραφίας που θα αποδυνάμωνε τη μυθοπλασία της.

Πρόκειται για έντεκα διάσημες γυναίκες, που εμφανίστηκαν και έδρασαν στους προηγούμενους αιώνες: την Ιουδίθ, τη Μπουντίκα, τη Σαπφώ, τη Σακατζαγουία, τη Θεοφανώ, την Ασπασία, τη Σότζερνερ Τρουθ, την Υπατία, τη Ροσβίτα, την Άννα Μαρία Βαν Σούρμαν και τη Θεοδώρα─ έντεκα σπουδαίες προσωπικότητες, από την αρχαία εποχή, το Βυζάντιο και μεταγενέστερα· γυναίκες των γραμμάτων και των τεχνών αλλά και ατρόμητες ηγέτιδες ή θύματα βίας,  που με την ευφυΐα, την πυγμή, την αποφασιστικότητα αλλά και την ευαισθησία τους βρέθηκαν στον αντίποδα του κυρίαρχου ανά τους αιώνες πατριαρχικού μοντέλου, αρνήθηκαν να μπουν στα καλούπια που άλλοι επινόησαν και επέβαλαν για λογαριασμό τους και δεν φοβήθηκαν να έρθουν σε ρήξη με κατεστημένες απόψεις, δόγματα, δοξασίες. Γυναίκες που δεν υπήρξαν και δεν χρειάστηκε να υποδυθούν τις άγιες, τις μέγαιρες, τις δαιμονισμένες μάγισσες ή τις πόρνες, δεν πίστεψαν και δεν επένδυσαν στον μύθο της Σταχτοπούτας, της Χιονάτης ή της Πηνελόπης,  αντίθετα, τράβηξαν τον δικό τους δρόμο αψηφώντας όσους τις έβλεπαν ως άβουλα άτομα και αθύρματα των αντρών, διά βίου υποταγμένα στις επιταγές του πατέρα, του αδελφού, του θείου ή του συζύγου∙ θρυλικές υπάρξεις που,  παρά τις τιμωρίες και τις ποινές που κρέμονταν πάνω από το κεφάλι τους εξαιτίας της υπερήφανης στάσης τους και της «ανυπακοής» τους, θα απαντούσαν κι αυτές στους δυνάστες τους με τον τρόπο της Νόρας στο «Κουκλόσπιτο» του Ίψεν:  «Πιστεύω πως πάνω απ’ όλα είμαι άνθρωπος, όπως εσύ… Ή τουλάχιστον, θα προσπαθήσω να γίνω. Ξέρω καλά πως ο κόσμος θα δώσει δίκιο σ’ σένα, Τόβαλντ, όπως ξέρω πως και τα βιβλία αυτό γράφουν. Όμως εμένα δεν μου αρκούν πια ούτε τα λόγια του κόσμου ούτε οι σοφίες των βιβλίων» ─ απόσπασμα που θέτει η συγγραφέας ως μότο στο  διήγημα «Η μοναχή Ροσβίτα» (σελ. 65).

Η Τσούβα στις έντεκα αυτόνομες εξιστορήσεις της κινείται με άνεση και ομοιογένεια (νοηματική, υφολογική, αισθητική) τόσο στον χρόνο όσο και στον χώρο, συνθέτοντας ένα ενιαίο αφήγημα. Με λυρισμό και γλώσσα που ρέει, με ματιά, θα έλεγε κανείς ακόμη και επική, χωρίς όμως το πομπώδες αυτού του είδους, εκφράζει τον θαυμασμό της γι’ αυτές τις γυναίκες, γεγονός που δικαιολογείται πλήρως από τις προθέσεις της. Υιοθετώντας το ύφος και τη ζωντάνια του παραμυθιού και της λαϊκής αφήγησης, χωρίς ωστόσο να καταφεύγει στο υπερφυσικό και το ανεξήγητο, περιγράφει σχεδόν μαγικά την καθημερινότητα των πρωταγωνιστριών της. Από την «Ιέρεια των νερών», που αναφέρεται στη χήρα του Μανασσή, Ιουδίθ, αυτήν που μόνη εξόντωσε τον στρατηγό Ολοφέρνη, μέχρι τον «Θηλυκό Όμηρο» ─τη Σαπφώ, που δεκάτη Μούσα την είπαν και ηδυμελή και με­λιxρόν αύχημα των Λεσβίων, αυτήν που «ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο άκουγαν τα τραγούδια της σε ιερή σιγή»─, και από την Ασπασία της εποχής του Περικλή, αλλά και τη Θεοδώρα, τη γυναίκα του Ιουστινιανού ή τη Θεοφανώ, τη βυζαντινή πριγκίπισσα στη χιονισμένη γη της Σαξονίας (από τους μικρασιατικούς οίκους των Σκληρών και των Φωκάδων), μέχρι τη Σακατζαγουία, που «το όνομά της χάρισαν οι Αμερικανοί και με αγάλματα στόλισαν τις πλατείες τους δίνοντάς της τη μορφή νεαρής Ινδιάνας μ’ ένα μωρό στην πλάτη που δείχνει προς τα δυτικά», ή την Tρουθ στο διήγημα με τον τίτλο: «Δεν είμαι εγώ Γυναίκα;» ─δάνειο από ένα λόγο της Τρουθ που στρατεύθηκε στο κίνημα για την κατάργηση της δουλείας και έγινε μία από τις πιο σημαντικές υπέρμαχους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην αμερικανική ιστορία* ─ οι ιστορίες της συμβάλλουν καθοριστικά τόσο στη βαθύτερη γνώση και προσέγγιση με τον διαχρονικό και παγκόσμιο αγώνα των γυναικών για ανεξαρτησία και απελευθέρωση,  όσο και με τον συνάνθρωπο και τον εαυτό.

 

 

Απόσπασμα από το βιβλίο:

 

«Το δείπνο είχε τελειώσει. Το αυτοκρατορικό ζευγάρι ετοιμάστηκε να φύγει. Αυτό θα είναι πάντα για τον Προκόπιο μια ηθοποιός, σκέφτηκα, την ώρα που έκλεινα την πόρτα πίσω τους. Ιερόδουλη. Η γυναίκα όμως το γνωρίζει. Φοράει γοβάκια από πάγο. Και ο πάγος λιώνει πάντα το καλοκαίρι. […] Από το ανοιχτό παράθυρο έριξα μια ματιά στον ουρανό. Εκατοντάδες πυγολαμπίδες. Σαν αναμμένα κεριά». («Γοβάκια από πάγο», σελ. 85-86).

 

* το όνομα με το οποίο γεννήθηκε η Τρουθ ήταν Ιζαμπέλα Μπάουμφρι (Isabella Baumfree)

 

Λίλια Τσούβα

 

Η Λίλια Τσούβα σπούδασε Μεσαιωνική και Νεότερη Ελληνική Φιλολογία στο ΑΠΘ. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου Δημιουργικής Γραφής (ΕΑΠ). Συγγράφει ποιήματα, διηγήματα και δοκίμια. Αποτελεί ειδική συνεργάτιδα των εντύπων περιοδικών Καρυοθραύστις (εκδόσεις Ρώμη) και Σταφυλή (εκδόσεις Κουκκίδα), συνεργάζεται με τα ηλεκτρονικά περιοδικά Literature, Fractal ως αρθρογράφος. Κείμενα και συνεντεύξεις της φιλοξενούνται σε ποικίλα άλλα έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά. Έχει συγγράψει τα βιβλία: Ο εξπρεσιονισμός στην ποίηση του Κ. Θ. Ριζάκη, Οκτώ προσδόκιμες θεάσεις (Κουκκίδα, 2020). Το τραγούδι των Ινουίτ, διηγήματα (Βακχικόν, 2021). Εγκέφαλος ψάρι, ποιήματα (Βακχικόν, 2022, βραχεία λίστα για το Βραβείο Βαρβέρη πρωτοεμφανιζόμενου ποιητή εκδόσεων 2022), Γοβάκια από πάγο, μυθιστορηματικές βιογραφίες (Κουκκίδα, 2023). Συμμετέχει σε πολλά συλλογικά έργα, είναι μέλος της ΕΛΘ και του Κύκλου Ποιητών.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top