Η ναρκισσιστική «εντροπία» της πολιτικοποίησης μέσα από τον τηλεοπτικό «θάνατο» του κομματικού ναρκισσισμού  

Γράφει η Ελευθερία Λαγού // *

 

Η ναρκισσιστική «εντροπία» της πολιτικοποίησης μέσα από τον τηλεοπτικό «θάνατο» του κομματικού ναρκισσισμού

Εισαγωγή:

Η «χρυσή δεκαετία» του ’80, λίγο πριν αλλάξει χέρια «η δημοκρατία της τηλοψίας» από την πολιτική στην οικονομική εξουσία

Θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι από τη δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967-1974) περάσαμε στη δικτατορία της τηλεόρασης, κατά την ερευνητική περίοδο 1981 έως 1989 στην οποία εστιάζουμε το παρόν άρθρο, αναλογιζόμενοι την περίφημη ρήση του Ουμπέρτο Έκο[1]. Ούτε πάλι θα μας ικανοποιούσε η ελεύθερη παράφραση στο λεχθέν του Ισοκράτη[2]: «Το της τηλεοράσεως ήθος, ομοιούται τοις τηλε-πολιτικοίς». Η ελληνική τηλεόραση της δεκαετίας του 1980 απλά έζησε έναν μύθο, την εγωπάθεια της μιντιακής μονοπώλησης του ενδιαφέροντος του κοινού, μιας και από ασπρόμαυρη αναβαθμίστηκε σε έγχρωμη, με την αποθέωση της εικόνας να μετατρέπεται ταυτόχρονα σε εργαλείο εξεικόνισης των ιδεολογικών επιλογών της νέας ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ[3] με σύνθημα την «Αλλαγή». Η δίψα της ελληνικής κοινωνίας για τον φανταχτερό κόσμο των εικόνων συνέπεσε με αυτή για τον φανταχτερό κόσμο των πολιτικών ελευθεριών που συνεπαγόταν η εκλογική νίκη της πρώτης σοσιαλιστικής κυβέρνησης στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1981. Η Ελλάδα άφηνε πίσω μια ερέβινη «επταετία» με πολιτειακή της πλέον επιλογή την προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία και την ένταξη της στην ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ αποπέμποντας τη βαλκανική της απομόνωση. Την έλευση του ΠΑΣΟΚ ακολουθεί μια σαρωτική αλλαγή, ένα νέο σύμπαν ελευθεριών, εκδημοκρατισμού, εκδυτικισμού που διαχέεται και στην τηλεόραση. Τα δημόσια κρατικά κανάλια απαγκιστρώνονται από τη λογοκρισία του αντικαθεστωτισμού και αφήνονται στη «χρυσή» δίνη του εκσυγχρονισμού. Ωστόσο στο λυκαυγές παγκόσμιων ριζοσπαστικών μεταβολών, η τότε υπερπολιτικοποίηση στην ελληνική κοινωνία ίσως χωρίς υπερβολή να έκρυβε τον αντικατοπτρισμό ενός ειδώλου. Του πολιτικού αταβισμού. Αλλά ας ενεργοποιήσουμε με σκεπτικισμό το «τηλεκοντρόλ» της ιστορίας στη μνήμη μας σε ένα «γυάλινο» αναδρομικό οδοιπορικό.

Το μότο της τηλεοπτικής ειδησεογραφίας και του πρώτου τοκ σόου: («Το της πόλεως ήθος, ομοιούται τοις άρχουσι», Ισοκράτης )

Η κυβέρνηση της αλλαγής θέλει να κυβερνά «όμοιους» πολίτες, πολίτες της αλλαγής. Η τηλεόραση στα χέρια της αποτελεί την ιδανική «μηχανή παραγωγής» όμοιων πολιτικών ταυτοτήτων. Έτσι μαζί με την έκρηξη της δημοκρατίας επιδιώκει την «αποχουντοποίηση» της κρατικής τηλεόρασης, τη φρέσκια ιδεολογικοπολιτική αύρα, τον παραγκωνισμό της «δεξιάς τηλεοπτικής κουλτούρας». Η ρομαντική αυτή αυταπάτη των σοσιαλιστών σήμανε άμεση δράση. Διοικητική αναδιοργάνωση των κρατικών καναλιών και αναδιανομή ρόλων με νέα πρόσωπα, νέες στοχεύσεις, νέες αισθητικές, νέα οράματα. Στην ΕΡΤ γενικός διευθυντής αναλαμβάνει ο δημοσιογράφος Γιώργος Ρωμαίος πλαισιωμένος από τον συγγραφέα Βασίλη Βασιλικό, τον Νίκο Αλευρά, τον Ιάκωβο Καμπανέλη και άλλους νέους δημοσιογράφους. Στην Υ.ΕΝ.Ε.Δ.(Υπηρεσία Ενημερώσεως Ενόπλων Δυνάμεων) αναλαμβάνει ο δημοσιογράφος Νίκος Αλεξίου μαζί με τον ηθοποιό Γιάννη Μόρτζο. Ωστόσο το 1982 με νομοθετική ρύθμιση και η Υ.ΕΝ.Ε.Δ. υπάγεται στο Υπουργείο Προεδρίας, αποστρατικοποιείται και έτσι μετονομάζεται σε ΕΡΤ 2, ενώ η ΕΡΤ σε ΕΡΤ 1.

Η τηλεοπτική ειδησεογραφία παρά το αναμενόμενο άνοιγμα της στην πολυφωνία διατηρεί τη μονοκρατορία της κυβερνητικής επιρροής εκθειάζοντας το έργο και το όραμα του δημοκρατικού σοσιαλισμού. Πληροφοριακή κι εντυπωσιοθηρική η αναγνωσμένη είδηση, σε προσεκτικό, ουδέτερο, απρόσωπο ύφος και τηλεγραφική γλώσσα. Προβάλλονται «λαϊκά» και «κομματικά» ρεπορτάζ εκφωνημένα από τον παρουσιαστή. Πάντως δεν περνά απαρατήρητο ότι τα πολιτικά γεγονότα στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων δεν προσιδιάζουν με εκείνα των «τηλεοπτικών στηλών», που αναπαράγονται από πολιτικούς συντάκτες στρατευμένους στο δόγμα «ειδήσεις παράγει η Κυβέρνηση, η Αντιπολίτευση παράγει απόψεις»[4].

Το βήμα στον αντιπολιτευτικό λόγο όμως δίνεται με το πρώτο πολιτικό τοκ σόου(talk show), τα «Ανοιχτά χαρτιά». Στην πρώτη τηλεοπτική πολιτική συζήτηση συμμετέχει ο υπουργός Δημήτρης Τσοβόλας με πάνελ δημοσιογράφων. Μπορεί να επρόκειτο για έναν πληκτικό υπουργικό μονόλογο με την πασιφανή εύνοια του χρόνου ομιλίας, έχοντας δεκανίκι τη σκηνοθετημένη παρέμβαση και την ευχέρεια επιλογής αντιπάλων/δημοσιογράφων, ωστόσο αποτελεί την αρχή της αποπαθητικοποίησης, της νοητικής εγρήγορσης των Ελλήνων πολιτών και της αμφισβήτησης της κομματικής αυθεντίας. Η εκπομπή όπως εξελίσσεται– πολιτικά πρόσωπα που αναλύουν την ουσία και δημοσιογράφοι που αναζητούν την τεκμηρίωση με χαρακτηριστικό το στίγμα του Παύλου Τσίμα- εισάγει στο τηλεοπτικό τοπίο την πολιτική αντιπαράθεση μέσα σε κλίμα ευγένειας, πολιτικού ήθους, πυκνού αλλά και μακροπερίοδου πολιτικού λόγου, που ίσως ενίοτε να κουράζει με τις ρητορικές κορόνες ή επιχειρηματολογίες αλλά αδιαμφισβήτητα διαπαιδαγωγεί πολιτικά.

Αποκάλυψε όπως οι «Ρεπόρτερς» (‘Δημοσιογραφία θα πει να δημοσιεύεις όσα ενοχλούν τους άλλους και δε θέλουν να μαθευτούν. Όλα τα άλλα είναι δημόσιες σχέσεις’ – Τζωρτζ Όργουελ)

Τέλη του 1981 κάνει τηλεοπτική πρεμιέρα το δημοσιογραφικό μαγκαζίνο οι «Ρεπόρτερς» προσεγγίζοντας πολιτικοποιημένα, ανέγγιχτα μέχρι τότε κοινωνικά ζητήματα με αποκαλυπτική και καταγγελτική ελευθεροστομία, ανεπιτήδευτη στόχευση και με μια ματιά έρευνας διαφορετική. Η έμπειρη δημοσιογραφική τριάδα με τους Κώστα Χαρδαβέλλα, Γιάννη Δημαρά και Γιώργο Λιάνη λατρεύεται από το κοινό λόγω της ικανότητάς της να στρέφει την κάμερα στην αλήθεια των πραγμάτων με έναν αφοπλιστικό αιφνιδιασμό για τις μεταπολιτευτικές δημοσιογραφικές πρακτικές, επιδιώκοντας ταυτόχρονα «εντός του κάδρου» λαϊκιστικά καρέ.

Η αιχμηρότητα ωστόσο της αποκάλυψης, της καταγγελίας εξασθενεί από το 1985 και μετά, λόγω της σκανδαλοθηρικής υπερέκθεσης της πολιτικο-οικονομικής ελίτ της εποχής. Είναι η στιγμή που οι «Ρεπόρτερς» χειραγωγούν την κοινή γνώμη σε πολιτιστικά τηλεοπτικά μονοπάτια σε μια ρομαντικά ουτοπική απόπειρα να την προστατέψουν από τον θόρυβο της επικαιρότητας, μέχρι το άδοξο τέλος τους το 1988. Μέσα σε μια επταετία έχουν φωτίσει την ελευθερία του ρεπορτάζ τόσο μοναδικά, που οι Έλληνες πολίτες φιλέρευνοι πια μαθαίνουν να αναζητούν μανιωδώς την αλήθεια μακριά από κάθε είδους πολώσεις.

Σήριαλ ή αλλιώς «politicus dish» ( ‘Σε μια καταναλωτική «πολιτικών ελευθεριών» κοινωνία η τέχνη είναι γαστρονομικό προϊόν’- Ουμπέρτο Έκο )

Η κυβέρνηση της αλλαγής δε μπορεί να μη δείξει πολιτική ευαισθησία στην «τηλεοπτική κατανάλωση» των σήριαλ της αλλαγής. Προετοιμάζει την παραγωγή των νέων κοινωνικοπολιτισμικών προτύπων με πάθος αλλά χρονοκαθυστέρηση μηνών κάνοντας το τηλεοπτικό κοινό να αδημονεί. Κι αν η αξιοπρέπεια, τα ατομικά δικαιώματα, η εργασία, οι ίσες ευκαιρίες, η ισοτιμία των φύλων ακουμπούν σε σοσιαλιστικές προεκτάσεις και νοήματα, όχι μόνο αυτά επικοινωνούνται μαζικά αλλά αποποιούνται οποιοδήποτε ωραιοποιημένο περιτύλιγμα.

Τα σήριαλ της αλλαγής φέρουν έναν αναπαραστατικό νατουραλισμό. Είναι ωμοί διαμεσολαβητές των πολιτισμικών εργαλείων του σοσιαλισμού. Τα «Λαυρεωτικά»(1982) σε σενάριο και σκηνοθεσία του Γιώργου Μιχαηλίδη καθηλώνουν. Το πρώτο πολιτικό σήριαλ αναπαριστά την πρώτη απόπειρα εργατικού συνδικαλισμού στην Ελλάδα μετά το πρώτο χρηματιστηριακό σκάνδαλο των μεταλλείων του Λαυρίου. Αποδείχτηκε ωστόσο το ‘Ελ Ντοράντο’[5] των σήριαλ. Αντίθετα «Το μινόρε της Αυγής»(1983) γοητεύει απροσδόκητα με την ανθρώπινη θέρμη του, αν και ανασύρει από ένα λούμπεν περιβάλλον το ρεμπέτικο τραγούδι ταυτίζοντάς το με τη σκληρή βιοπάλη. Ακολουθούν ανάλογης πολιτικής κοινωνικοποίησης σήριαλ διαφόρων κινηματογραφάνθρωπων. Γλυκοφρύδης, Γεωργιάδης, Δαμιανός, Δαλιανίδης, Κωνσταντίνου, Λειβαδίτης, Σμαραγδής, Κουτσομύτης και άλλοι.

Ιδιαίτερη σημειολογική ταύτιση με τον αριβισμό και τη μεγαλομανία της ανερχόμενης μικροαστικής τάξης της ελληνικής κοινωνίας διαφαίνεται στο σήριαλ του Σμαραγδή «Ο Χατζημανουήλ» προοικονομώντας την αποκαθήλωση συμβόλων παρακμιακού σοσιαλιστικού ταρτουφισμού προς το τέλος της δεκαετίας του 1980. Μια δεκαετία που η κρατική τηλεόραση χόρτασε τους πολίτες έντεχνα πολιτικοποιημένη ψυχαγωγία αλλά με την επίβλεψη του συχνού παρεμβατισμού και συντηρητισμού της ελληνικής κοινωνίας.

Ο «ήλιος της αλλαγής» του Ανδρέα Παπανδρέου σε ρόλο πολιτικού παιδαγωγού και αναμορφωτή της κοινωνίας (‘Η παιδεία είναι ο δεύτερος ήλιος για τον άνθρωπο’ Πλάτωνας)

Η πολιτικά σκηνοθετημένη ιδεολογική στροφή της «τηλεόρασης της αλλαγής» δεν αστοχεί να συμπεριλάβει το παιδί, τη γυναίκα, την εθνοκεντρική αναπτυξιακή στρατηγική αλλά και τη διοικητική αποκέντρωση. Αναμφίλεκτα η εκπαιδευτική τηλεοπτική στράτευση τη δεκαετία του 1980 εντυπωσιάζει. Γαλουχεί, εκδημοκρατίζει, κοινωνικοποιεί, διαπλάθει πολιτικά τους νεαρούς τηλεθεατές αφυπνίζοντάς τους την αυτενέργεια και τη συμμετοχικότητα. Παράλληλα με το πληθωρικό τηλεοπτικό καλειδοσκόπιο, τους παρέχει πρόσβαση και στον ευφάνταστα καταναλωτικό τηλε-κόσμο επενδύοντας στη μελλοντική τους αγοραστική δυναμική.

Επιπλέον η βαθμιαία ενσωμάτωση του φεμινιστικού κινήματος την περίοδο αυτή θέλει τη γυναίκα διεκδικήτρια και υπολογίσιμο πολιτικό υποκείμενο. Από την αφιέρωση, το 1980, της 8^ης Μαρτίου στην αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου περνάμε το 1988 στην υποχρεωτική ποσόστωση του 35% της συμμετοχής των γυναικών στη δημόσια διοίκηση, τα συνδικάτα, τα κόμματα, το ελληνικό κοινοβούλιο. Η Ελληνίδα γυναίκα κατακλύζει επάξια τον «τηλεοπτικό φακό» της ελληνικής κοινωνίας μπρος και πίσω από τις κάμερες.

Αλλά σοσιαλιστικό πρόγραμμα σημαίνει και αυτόνομη εθνική οικονομική ανάπτυξη και ξένη απεξάρτηση. Το διακύβευμα αυτό υπηρετεί το πολιτικο-κοινωνικο-οικονομικής στρατηγικής αποτύπωμα ενός καλομνημόνευτου συνθήματος. «Ο επιμένων ελλη-νικά». Μια αλησμόνητη διαφημιστική εκστρατεία στήριξης των εγχώριων προϊόντων. Ταυτόχρονα η χώρα απαιτεί μη αθηνοκεντρικό συγκεντρωτισμό με ένα άλλο σύνθημα. «Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα». Ένα σύνθημα άλλωστε που παρά τις αγωνιώδεις προσπάθειες τότε και σήμερα μοιάζει ανενεργό.

Σκανδαλίζοντας τη σάτιρα (‘Όλα τα ανθρώπινα πλάσματα έχουν τρεις ζωές: τη δημόσια, την ιδιωτική και τη μυστική’, Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες )

Η δεκαετία του ΄80 κυοφορεί τη νέα γενιά σκανδάλων, τα διαμεσολαβημένα σκάνδαλα των κοινών «μυστικών». Το ροζ σκάνδαλο του ηγέτη του ΠΑΣΟΚ, το σκάνδαλο Κοσκωτά. Η διαφάνεια της ιδιωτικής ζωής του Ανδρέα Παπανδρέου γίνεται μιντιακή «σαπουνόπερα», ενώ η πολιτική διαφθορά, ο κρατικός κορπορατισμός, ο ανταγωνιστικός έλεγχος των ΜΜΕ και η διαπλοκή συνταράσσει το σοσιαλιστικό «οικοδόμημα». Η άνευ προηγουμένου πλουραλιστική δημοκρατία ελευθεριών στην Ελλάδα (1981-1985) καταβαραθρώνεται και η τηλεοπτική πολιτική σάτιρα αναλαμβάνει τον ρόλο ομφαλοσκόπησης μιας απροκάλυπτα ηγεμονικής πολιτικής κουλτούρας[6] (1985-1989) στη δύση[7] της.

(‘Μια χώρα ανήκει σε εκείνον που ελέγχει την επικοινωνία’, Ουμπέρτο Έκο)

Το 1989 η «Ωραία Τηλεόραση» διεκδικείται από νέους «μνηστήρες», τα ιδιωτικά κανάλια Mega και Ant1. Το φλερτ είναι μοιραίο και η πολιτική εξουσία αυτοεξορίζεται σε «οδύσσεια εξουσιαστικής μελαγχολίας». Το είδωλο εξάρτησής της από την οθόνη της τηλεόρασης έχει χαθεί. Τον τηλεοπτικό homo politicus διαδέχεται ο homo idiot, ενώ το παγκόσμιο επικοινωνιακό βασίλειο υποτάσσεται σταδιακά και ανεπανόρθωτα στα πανίσχυρα «δίχτυα» του Διαδικτύου κάνοντας τη «χρυσή δεκαετία» της τηλεόρασης μια μακρινή ανάμνηση.

(«Η πολιτική είναι μια πάλη συμφερόντων μεταμφιεσμένη σε αγώνα αρχών», Αμβρόσιος Μπηρς )

Ο πολιτικός δαρβινισμός είναι μια πάλη συμφερόντων με ασυγχρόνιστες για την εξουσία αρχές. Τη δεκαετία του 1980 ο ελληνικός λαός γεύεται την αφθονία των πολιτικών ελευθεριών αλλά και την ασυδοσία του κομματικού «αυριανισμού». Στα τέλη της ίδιας δεκαετίας εκούσια παραμένει δέσμιος όμως εκείνου του συμφέροντος, που έχει συγχρονιστεί με την ιστορία, να υπερέχει. Το συμφέρον της οικονομικής αρχής.

Επίλογος:

Νοσταλγική μελαγχολία πλάι στο «τηλεκοντρόλ» της ιστορικής μνήμης

Η από απόσταση χρόνου νοσταλγία της απολιθωμένης «τηλεοπτικά» δεκαετίας του’80, μεγενθύνει τις λεπτομέρειες της σκαμμένης της επιδερμίδας. Είναι καλό να τη θυμόμαστε.Η καλλιέργεια της εφηβικής μας μνήμης, μπορεί να ζωντανέψει μύριες «χρυσές» δεκαετίες.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βαμβακάς, Β. και Παναγιωτόπουλος, Π., Η Ελλάδα στη Δεκαετία του ΄80. Κοινωνικό, Πολιτικό και Πολιτισμικό Λεξικό, Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο 2014.

«Βίντεο: Η ριζική στροφή στην οικιακή ψυχαγωγία» (σ. 66-69)

«Επιμένων Ελλη-νικά: Εθνοκεντρική αναπτυξιακή στρατηγική και καταναλωτική ξενομανία» (σ. 196-198)

«ΕΤ 3: Η ελλειμματική υλοποίηση στα ΜΜΕ του συνθήματος ‘Ελλάδα δεν είναι μόνο η Αθήνα’» (σ. 208-209)

«Ιδιωτική τηλεόραση. Η αμφισβήτηση της κυριαρχίας του κομματικού συστήματος από τους επιχειρηματίες/εκδότες» (235-238)

«Παιδική τηλεόραση: Από τη διαπλαστική εκπαίδευση στην καταναλωτική ψυχαγωγία» (σ. 410-413),

«Ρεπόρτερς: Η εμφάνιση της αποκαλυπτικής δημοσιογραφίας στην τηλεόραση» (σ. 509-510)

«Ροζ σκάνδαλο: Η ακραία πολιτικοποίηση της ιδιωτικής σφαίρας» (σ. 515-517)

«Σήριαλ: Η πολιτικοποίηση της τηλεοπτικής ψυχαγωγίας τα χρόνια της Αλλαγής» (σ. 539-542)

«Σκάνδαλο Κοσκωτά: Πολιτική διαφθορά και ο ανταγωνισμός για τον έλεγχο των ΜΜΕ» (σ. 549-552)

«Φεμινιστικό κίνημα: Από τη δυναμική εδραίωση στη σταδιακή ενσωμάτωση» (σ. 624-626)

«Χάρρυ Κλυν: Σατυρικό μωσαϊκό της κοινωνικής και πολιτικής ζωής» (σ. 645-648) και ΔΓΡ 62 –Ακαδ. έτος 2022-23, εαρινό εξάμηνο Σελίδα 6

«Ψάλτης Στάθης: Φορέας αυτογελοιοποίησης της εμπορικής κινηματογραφικής

καταγγελίας» (σ. 661-664)

Ναυρίδης, Κλ., Δημητρακόπουλος, Γ. & Πασχαλίδης, Γ. (επιμ.) (2008). Τηλεόραση και Επι-κοινωνία (σσ. 97-110, 151-193, 241-262). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.

Πλειός, Γ. Η Κοινωνία της Ενημέρωσης. Ειδήσεις και Νεωτερικότητα, Αθήνα:      Καστανιώτης, 2011, σ. 31- 84.

Πολίτης, Π. Η Γλώσσα της Τηλεοπτικής Ενημέρωσης. Τα Δελτία Ειδήσεων Τηλεόρασης (1980- 2010), Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2014, σ. 70- 97 και 254-302.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Αρχειακό υλικό ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/52655/

Αρχειακό υλικό ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/49705/

Αρχειακό υλικό ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/36092/

Αρχειακό υλικό ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/36076/

Αρχειακό υλικό ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/36078/

Αρχειακό υλικό ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/36073/

Αρχειακό υλικό ΕΡΤ: http://archive.ert.gr/36080/

Δεμερτζής Νίκος, «Κουλτούρα, Νεωτερικότητα, Πολιτική κουλτούρα»,

εκδ. Παπαζήσης 1989, σ.330-331, Διαθέσιμο: https://eclass.uoa.gr/modules/

document/file.php/MEDIA128/demertzis.pdf (19-05-2023)

[1] «Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση» έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά από τον Ουμπέρτο Έκο.

[2] «Το της πόλεως ήθος, ομοιούται τοις άρχουσι» ανήκει στα λεγόμενα του Ισοκράτη.

[3] Το ΠΑΣΟΚ πέτυχε δύο διαδοχικές εκλογικές νίκες κυβερνώντας την επίμαχη οκταετία 1981 έω ς1989 που εξετάζουμε.

[4] Το δόγμα αυτό αναπαράγεται ως σχόλιο στην εκπομπή «Ριμέϊκ» της Ρένας Θεολογίδου από τον συνεντευξιαζόμενο Παύλο Τσίμα ( αρχειακό υλικό του τηλεοπτικού προγράμματος της ΕΡΤ)

[5] Είναι το όνομα με το οποίο ήταν γνωστός στους Ισπανούς ένας φανταστικός τόπος, στο βόρειο τμήμα της Νότιας Αμερικής, στον οποίο πίστευαν ότι υπήρχε χρυσός και ανεξάντλητα πλούτη. Το όνειρο του Ελ Ντοράντο οδήγησε πολλούς Ευρωπαίους κατακτητές σε μάταια ταξίδια στις ζούγκλες και τα βουνά της Νότιας Αμερικής σε αναζήτηση της χαμένης «πόλης του χρυσού». Εδώ χρησιμοποιείται μεταφορικά για να συνυποδηλώσει τη διάψευση των προσδοκιών του τηλεοπτικού κοινού.

[6] Δεμερτζής Νίκος, «Κουλτούρα, Νεωτερικότητα, Πολιτική κουλτούρα», εκδ. Παπαζήσης 1989, σ.330-331

[7] Πτώση του ΠΑΣΟΚ στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 1989

* Η Ελευθερία Λαγού είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και εργάζεται στη Δημόσια διοίκηση. Η πρώτη της ποιητική συλλογή τιτλοφορείται «Με της ρίμας την ανέμη». Έχει ασχοληθεί επιπλέον με τη συγγραφή διηγημάτων και μυείται στο χώρο της λογοτεχνικής κριτικής.