«Ζωή μου είναι η ποίηση»

Γράφει η Αθανασία Τσιοτινού // *

Ασημίνα Ξηρογιάννη: «ΠΟΙΗΜΑΤΑ 2009-2017», Εκδόσεις Βακχικόν

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη παρασύρθηκε από τον άνεμο και άκουσε την προφητεία του «Η ζωή σου θα γεμίσει πληγές. Θα κλείσουν όμως με τη συνδρομή της ποίησης. Όχι μόνο εποχή σου αλλά και ζωή σου θα είναι η ποίηση. Θα παλεύεις 23 μέρες, 23 μήνες, 23 χρόνια, μια ολόκληρη ζωή για να νικήσεις τη φθορά. Αυτή η φθορά όμως, αν και λίγη, θα είναι το γούρι σου. Θα νικήσεις την απώλεια, τη ματαίωση, τον πόνο, το θάνατο και θα υμνήσεις τον έρωτα και τη ζωή με τη δύναμη της γραφής σου».

Η Ασημίνα, πολυσχιδής προσωπικότητα, πολυπράγμων, πολυτάλαντη υπηρετεί την τέχνη της γραφής με συνέπεια κοντά μια δεκαετία τώρα, ποιήτρια, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός και δοκιμιογράφος, συγχρόνως ακούραστη συνοδοιπόρος για πολλούς νέους ποιητές και συγγραφείς των οποίων τα γραπτά βρήκαν μια φιλόξενη στέγη στο προσωπικό της ιστολόγιο, το πολύ γνωστό σε όλους όσους καταπιάνονται με τη γραφή, varelaki.

Η ίδια η ποιήτρια μας πληροφορεί για την ανάγκη που γέννησε αυτήν την έκδοση. Η Ασημίνα επιστρέφει με μια διάχυτη αίσθηση νοσταλγίας και μελαγχολίας, θα τολμούσα να πω, σε ποιήματα που δεν κυκλοφορούν πια στο εμπόριο, είτε γιατί έχουν εξαντληθεί, είτε γιατί οι εκδοτικοί οίκοι που πρωτοεκδόθηκαν έχουν κλείσει. Ποιήματα που έγιναν πολτός κι έπρεπε ν’ αποκτήσουν ξανά τη χαμένη τους υπόσταση, ποιήματα άστεγα που έψαχναν μια καινούρια σκέπη και τη βρήκαν στη ζεστή αγκαλιά των εκδόσεων Βακχικόν.

Πρόκειται για ολιγόστιχα ποιήματα με ποικιλία θεμάτων. Πολλά από αυτά τα ποιήματα είναι αυτοαναφορικά, βιωματικά (π.χ. «Ονοματοθεσία», «Αριάδνη», «Αίγινα», ποίημα με τίτλο την πατρίδα των παιδικών χρόνων και των καλοκαιριών της ποιήτριας) και άλλα όχι. Η Ασημίνα εκφράζει προβληματισμούς και ανησυχίες, εμπνέεται από καταστάσεις και γεγονότα, πολλές φορές και από στίχους αγαπημένων ποιητών. Προπαντός  παίζοντας με τις λέξεις ανθολογεί «εαυτόν» έχοντας «γνωθι σαυτόν».

Λέξεις σε λευκή κόλλα. / Αυτό είμ’ εγώ.

Τίποτα και όλα. / Ειλικρινά, μόνο αυτό.

Αυτοπροσδιορίζεται και συγχρόνως αυτοαναιρείται εκφράζοντας την επιθυμία της.

Δεν θα’ θελα να είμαι λέξη. / Να μη συρθώ σαν πόρνη από στόμα σε στόμα.

Να μη με σπαταλήσουν ασυλλόγιστα / Ασυνείδητοι δημαγωγοί του έρωτα.

Άλλωστε οι λέξεις σε λευκό χαρτί είναι μη λέξεις. Έτσι δεν κινδυνεύει η ποιήτρια «να σπαταληθεί ασυλλόγιστα και ν’ αλλοιωθεί από πένες προδομένων εραστών». Δεν διστάζει να μας δώσει και το στίγμα της που δεν είναι άλλο από το όνειρο, μια ζωή σπαταλημένη που όμως το όνειρο της δίνει νόημα.

«Να περάσεις το ποτάμι. / Να ανακυκλώσεις τη ζωή που σπατάλησες».

Μα εγώ…καρφωμένη στη μία όχθη. / Αρκέστηκα στο να ονειρευτώ την άλλη.

Το όνειρο και το ποίημα, η ποίηση. Μπροστά στην ζωοδότρα ποίηση, κάθε απώλεια φαντάζει μικρή «Έχασα εσένα μα κέρδισα την ποίηση». Η Ξηρογιάννη αυτοπροσδιορίζεται και πάλι, διατρανώνοντας την αδυναμία της και έναν από τους βασικούς λόγους ύπαρξής της.

Ο έρωτας κυρίαρχος στην ποίηση της Ασημίνας. Έρωτας που μπορεί να σε οδηγήσει ακόμη και στην τρέλα.

Η τρέλα του έρωτα δεν ξεγελιέται με τίποτα.

Ο έρωτας και ο πόθος, ο έρωτας και η ηδονή.

Πέράσαμε έρωτες πολλούς- / Κρυφά και φανερά-

Μας στιγμάτισαν για να μας αφήσουν μετά

Εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε. / Στην πρώτη νιότη (Προφητεία του ανέμου).

Οι μέρες του πόθου πέρασαν.

Τα μάτια δεν στυλώνονται πια στον ουρανό τη νύχτα.

Τι κι αν έχει φεγγάρι; (Πληγές)

Όχι μόνο ο έρωτας αλλά και τα ταξίδια προσδιορίζουν την ποιήτρια, ταξίδια του μυαλού, ποιητικά ταξίδια. Στο ταξίδι των περιπλανήσεων η Ξηρογιάννη ακολουθεί «τα χνάρια των αποπλανήσεων». Αναζητεί τα κομμάτια της και τα βρίσκει να ταξιδεύουν στο «πολύχρωμο του κόσμου». Κι εκεί στο πολύχρωμο του κόσμου αχνοφαίνονται οι «λέξεις» και η «λέξη», με τις οποίες η ποιήτρια γράφει στίχους, γράφει ποιήματα. Ολόκληρη η ποιητική συλλογή «Λίγη φθορά για γούρι» αφιερώνεται στη θεραπευτική δύναμη των λέξεων.

Σαν ρέουν οι λέξεις / Όλα ανθίζουν.

Ξεπερνιέται η άβυσσος. / Κουβεντιάζεται η πληγή.

Αν και τα «Βράδια»

Εγκλωβίζονται οι λέξεις / Στριμώχνονται μέσα στις σκιές

Υφαίνουν τη Σιωπή / Σε αναμένουν οι λέξεις / Σε ακούν

Και στο ποίημα με τίτλο «Λέξεις» οι λέξεις

Φωνή δεν έχουν / Όμως φωνάζουν / Αν τις αγαπάς

Ενώ στα «Ερωτικά γράμματα»

…Συρρέουν οι λέξεις από καιρό / Διεκδικούν τον χώρο τους στα κύτταρά μου

Μπορείς ακόμη «να εναποθέτεις σ’ αυτές τις ελπίδες σου» και κάθε φορά που η καρδιά χάνει το δρόμο της «είναι οι λέξεις που αναδύονται ορθές» και μοιάζουν με πράγματα. «Οι λέξεις μου είναι οι αποσκευές μου. Οι λέξεις σου είναι οι δικές σου αποσκευές» διατείνεται η ποιήτρια. Με τέτοιες αποσκευές δεν μπορούσε να μην δημιουργήσει υψηλή τέχνη.

Ονειρεύτηκα / Πως η καρδιά σου υγράνθηκε εν τέλει

Απ’ τα υδάτινα χάδια μου / Τα ποτάμια λέξεις μου

Τις ρέουσες χορογραφίες μου / Στο κρεβάτι του έρωτα

Στην ποιητική συλλογή 23 μέρες η ποιήτρια αναρωτιέται «αν θα μας ξανάρθουν οι λέξεις ή αν χάθηκαν για πάντα μέσα στους λαβυρίνθους των καλοκαιρινών μας περιπλανήσεων». Απώλεια των λέξεων. Δεν είναι όμως η μοναδική απώλεια που απασχολεί την ποιήτρια. Η απώλεια της ζωής, ο θάνατος, η απώλεια του έρωτα, των αγαπημένων προσώπων, η απώλεια των ενστίκτων, η απώλεια της αξιοπρέπειας…

Όλη μου η ζωή μια αναμονή. Από τότε που έφυγες, / τα βράδια

σβήνω τα φώτα, / βυθίζομαι.

Δεν καταλαβαίνω αν ξημερώνει.

Ακόμη και η άρνηση,  άλλοτε ως αίτιο και άλλοτε ως αποτέλεσμα της απώλειας, κατέχουν σημαντική θέση στα ποιήματα της Ξηρογιάννη.

(Πόνος στα κόκαλα απ’ την άρνησή σου) / Κάθε απώλεια πάντα θα τη βιώνεις ως απώλεια. / Και θα την ξεπερνάς.

Και πάλι θ’ αναζητάς/ Αυτό που πραγματικά σε αφουγκράζεται.

Η ποίησή της δεν είναι μόνο ερωτική, είναι βαθιά κοινωνική και πολιτική. Όλη η ποιητική συλλογή «Εποχή μου είναι η ποίηση» αποδεικνύει την ευαισθησία και την ενσυναίσθηση της ποιήτριας για τον πόνο και την δυστυχία των άλλων, για τους φτωχούς και τους μετανάστες, τους ζητιάνους και τις πόρνες, για τη δύσκολη εποχή που βιώσαμε όλοι μας εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Η Ασημίνα αναφέρεται και στην Αθήνα, η εικόνα της οποίας τη λυπεί.

Περπατώ μέσα στην πόλη…

Δεν κρατάω τυχαία την κάμερα. / Είναι που δεν αντέχω

να βλέπω το κέντρο / με γυμνό μάτι πια. / Θέαμα θλιβερό.

Μετανάστες, ζητιάνοι, πρεζάκια, αρσενικές πόρνες.

Κουμουνδούρου, τσαντίρια, μιζέρια, σπασμένες βιτρίνες.

Καμένα αμάξια, καυσαέρια, βρωμιά, κατάντια.

Απόγνωση, μοναξιά. / Η Αθήνα μαραζώνει.

Είναι σαν να βλέπεις έναν αγαπημένο άνθρωπο

Να μαραίνεται. / Ποιος δεν πονάει για τον ετοιμοθάνατο;

Η Ασημίνα εκφράζει τις ανησυχίες της και τους προβληματισμούς της και με την ιαματική δύναμη της ποίησης προσπαθεί να κλείσει τις πληγές της ή για να το διατυπώσω καλύτερα οι πληγές γίνονται ποίημα που την βοηθάνε ν’ αντέξει  τη σκληρή πραγματικότητα.

Μου λένε συνέχεια / γράψε για την εποχή σου

για την πόλη σου / για τους τετράγωνους κυβερνώντες…..

Μα εγώ θα γράψω μόνο για την Ποίηση / που με βοηθάει να τ’ αντέχω όλα αυτά.

Διαβάζοντας τα ποιήματα της Ασημίνας, ξεκινώντας από την Προφητεία του Ανέμου και φτάνοντας μέχρι το 23 μέρες παρατηρούμε την εξέλιξη της ποιήτριας από τη «νηπιακή» θα λέγαμε ηλικία μέχρι την πλήρη ωριμότητά της. Αυτή η εξέλιξη της ποιητικής γραφής της Ξηρογιάννη διαφαίνεται ακόμη και αν εστιάσουμε μόνο στα ποιήματά της για την ποίηση. «Ποίηση εν ποιήσει» θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτό το φαινόμενο καταχρηστικά. Στην Προφητεία του ανέμου έχουμε μόνο μία αναφορά στη λέξη ποίηση και στα παράγωγά της ή σε συγγενικές λέξεις  (ποιητικός, ποίημα, ποιητής, στίχος κτλ). Η ποιήτρια επισημαίνει την απώλεια αγαπημένου προσώπου, η οποία όμως αντισταθμίζεται από την εισβολή της ποίησης στη ζωή της.

Ασημίνα Ξηρογιάνη

Στις Πληγές έχουμε τέσσερις αναφορές στην ποίηση. Εδώ η ποιήτρια συνομιλεί με τον εαυτό της και προσπαθεί να βρει τον ποιητικό της δρόμο «Χέρια μου που δοθήκατε στην Ποίηση, το ταξίδι της ψυχής μου» και «Την άρνησή σου την έκανα στίχους ηχηρούς, την έκανα στιγμή ολόκληρη γεμάτη από σένα…». Για να φτάσουμε στην Εποχή μου είναι η ποίηση όπου η ποιήτρια πλέον συνομιλεί με την εποχή της μέσω της ίδιας της ποίησης και έχει φτάσει στον προορισμό της, στην κατάκτηση της ποιητικής δημιουργίας. Πλέον η ποίηση είναι ο μόνιμος σύντροφός της, που τη βοηθάει ν’ αντέχει τους κυβερνώντες, τα μνημόνια, τα πολιτικά σκάνδαλα, το γενικό ξεπούλημα της χώρας, την κρίση, το αμφίβολο μέλλον. Οι αναφορές στην ποίηση σε αυτήν τη συλλογή ξεπερνούν τις είκοσι. Η ποιήτρια προκαλεί «εαυτόν» στο ποίημα με τον εύγλωττο τίτλο «Στην ποιήτρια που θέλω να γίνω». Οφείλει και επιβάλλεται να κάνει το σκοτάδι φως με τη γραφή της.

….Γιατί ποίημα σημαίνει φως. / Και σένα τώρα οι περιστάσεις σε καλούν. / Έλα, μέτρησε τις δυνάμεις σου.

Αν μπορείς να κάνεις φως / τα σκοτάδια του σήμερα.

Άλλωστε η ποιήτρια το έχει καταλάβει ότι ο κόσμος είναι γεμάτος πληγές. Η μοίρα την όρισε να μεταμορφώσει τις πληγές σε ποίημα. Αυτοσκοπός που δίνει νόημα στη ζωή της.

Ο κόσμος σου προσφέρει / Απλόχερα τις πληγές του.

Έλα λοιπόν, διάλεξε μία / και κάνε την ποίημα.

Στην ποιητική συλλογή Λίγη φθορά για γούρι οι αναφορές στην ποίηση είναι περισσότερες από την προηγούμενη συλλογή, γεγονός που μας ξενίζει, αν σκεφτεί κανείς, ότι όχι μόνο ο τίτλος της προηγούμενης συλλογής εμπεριείχε τη λέξη ποίηση, αλλά ολόκληρη η συλλογή ήταν εμποτισμένη από την εποχή που τη γέννησε, την Ελλάδα της κρίσης, και τη συμβολή της ποιήτριας στην καταπολέμησή της με το μοναδικό όπλο που διέθετε, την πένα της.  Σε αυτήν την συλλογή η ποιήτρια συνομιλεί με την τέχνη της ποίησης και τους τεχνίτες της, τον Καβάφη, τον Μπρεχτ. Μιλάει σε τρίτο πρόσωπο, μάλλον, για τον εαυτό της, ωστόσο οι λέξεις «μου φαίνεται» στην αρχή του ποιήματος παραπέμπουν σε υποκειμενική κρίση.

Μου φαίνεται ότι αγαπά την ποίηση

Περισσότερο από τους εραστές της.

Αναφωνεί «Ποίηση τέλος» και αναζητά την αληθινή ποίηση, «αυτό που θα’ ναι ποίηση». Απογοητεύεται, «Λίμνη παγωμένη θυμίζει πια η ποίησή μας. Που απορεί με μας τους γελοίους πως τα καταφέραμε έτσι, ώστε ποτέ να μη συναντήσουμε τις άκρες μας». Ωστόσο αισιοδοξεί γιατί το ξέρει ότι «στο περιθώριο της ζωής ανθίζουν τα ποιήματα…την ώρα που συνιστά τον δικό σου λόγο για το άρρητο. Την 25^η Ώρα: την Ποίηση».

Από την ποιητική συλλογή 23 Μέρες επιλέγει το «Ποίημα κολάζ». Η ποίηση της Ασημίνας δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα υπέροχο, πολύχρωμο και φανταχτερό κολάζ, ένα «κολάζ» που τραβάει το ενδιαφέρον ακόμη και του πιο δύσκολου αναγνώστη. Η ποιήτρια με αυτήν τη συγκεντρωτική συλλογή μας μυεί στον τρόπο γραφής της, μας δείχνει τα βήματα που ακολούθησε για να κατακτήσει την τέχνη της, τις αρνήσεις και τις απώλειες που είχε σ’ αυτό το ταξίδι, τα όπλα και τα «εργαλεία» που χρησιμοποίησε για να γίνεται όλο και καλύτερη. Ώριμη πλέον, σίγουρη για τον εαυτό της, μπορεί να συνεχίσει αυτό το μονοπάτι που χάραξε με επιτυχία, κατακτώντας κι άλλες κορυφές, γιατί τίποτα πια δεν είναι ακατόρθωτο και απροσπέλαστο για την Ασημίνα Ξηρογιάννη.

* Η Αθανασία Τσιοτινού είναι Φιλόλογος-Θεατρολόγος, Μed