Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η πρόταση του Αλέξη Ζήρα για τη Λύντια Στεφάνου
26/03/2024, 10:12 μμ

Η πρόταση του Αλέξη Ζήρα για τη Λύντια Στεφάνου

Γράφει ο Γρηγόρης Τεχλεμετζής //

 

 

 

Αλέξης Ζήρας «Τα συντρίμμια και η αναστήλωσή τους. Η αλληλέγγυα ποιητική της Λύντιας Στεφάνου», εκδόσεις Θράκα 2022

 

Μερικά χρόνια μετά το θάνατο της Λύντιας Στεφάνου και αρκετά χρόνια μετά την τελευταία ποιητική συλλογή της ο Αλέξης Ζήρας επαναφέρει την εξέταση του έργου της εκφράζοντας την άποψη ότι θα πρέπει να αναβαθμιστεί η αξιολογική θέση της στους ποιητές της γενιάς της. Την αντιμετωπίζει ως ιδιαίτερη περίπτωση που ξεχωρίζει γιατί δεν αποδέχτηκε τη θεματολογία και την οπτική της «αριστερής ήττας» και διατήρησε έναν σχετικά ανεξάρτητο δρόμο. Η αναστήλωση της είναι αυτή που επιχειρείται. Έτσι εξετάζονται οι επιρροές που δέχτηκε, οι φάσεις που πέρασε η γραφή της, ο τρόπος που την αντιμετώπισαν κάποιοι ομότεχνοί της, η σύνδεση του θεωρητικού κριτικού λόγου της με την ποίησή της και η λογοτεχνική αξία των ποιημάτων της.

Μια σειρά στοιχείων ανιχνεύονται στην ποίησή της και αναλύονται οργανωμένα σε μικρά κεφάλαια με κατατοπιστικούς τίτλους: «Προανακρούσματα. Οι ανοιχτές διαδικασίες και οι δυσκολίες επώασης στα χρόνια του ΄40», «Οι αβεβαιότητες της ποίησης σε μια αβέβαιη εποχή», «Η Νέα Κριτική και η θητεία της Στεφάνου στον Φορμαλισμό», «Η άρνηση της εσωστρέφειας, άρνηση της ήττας», «Η ανακάλυψη της αλληλουχίας των πραγμάτων στον Ντύλαν Τόμας», «Η ελπίδα, το κλαδί του ανθρώπου που υψώνεται προς τον ουρανό», «Το κέλυφος των μύθων», «Η συνέχεια της τεχνικής και της ενόρασης του Τάκη Παπατσώνη», «Ο πλάνητας και ο φυγάς στην ποίηση των πρώτων μεταπολεμικών» και «Ο Τ.Σ. Έλιοτ και η ‘νέα’ ιθαγένεια».

Θα συμφωνήσουμε με τον Ζήρα ότι το συνθετικό της ποίημα για τον Υκ είναι το κορυφαίο της, καθώς πέρα του υπαρξιακού προβληματισμού ενσωματώνει θραύσματα της πραγματικότητας, φέρνοντας κοντά το επικαιρικό –της εποχής της- με το διαχρονικό, με ύφος βιβλικό, εκφράζοντας άριστα τις ανασφάλειες, τις πληγές, τις απογοητεύσεις, τις ελπίδες, τους προβληματισμούς και τις αναζητήσεις του ανθρώπου, με έμμεσο ποιητικό τρόπο και πολλαπλές εικόνες. Θα έλεγα ότι είναι το «έπος του ανθρώπου», καθώς διαθέτει δομή μιας συνολικής σφαιρικής αφήγησης, χωρίς να μένει όμως σταθερά στο γράμμα αυτής, πιστό στις τεχνικές της μοντέρνας ποίησης, σε γενικεύσεις που αφήνουν ελεύθερες τις ανοιχτές και πολλαπλές αναγνώσεις και με λυρισμό. Έτσι χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες: την Καταγωγή, την Περιπλάνηση, τη Λυπητερή Ιστορία της Ειρήνης και του Υκ και τη Συνέχεια της Περιπλάνησης. Είναι η πορεία αναζήτησης και δράσης του στη γη, οι αβεβαιότητές, τα δημιουργήματά του και οι καταστροφές του εαυτού του και του περιβάλλοντος. Το βιβλικό ύφος ενισχύει αυτόν τον ισχυρισμό, καθώς η Βίβλος, κατά μια έννοια, είναι μια «μεγάλη αφήγηση-ερμηνεία» του κόσμου με υπαρξιακά στοιχεία. Σταχυολογώ στίχους από αυτούς που μας παραθέτει στο ανθολόγιο του ο μελετητής: «Η γη είναι τόπος άγριος/ Είναι μεγάλο νταμάρι άδειο κι από φωτιά/ Κι οι δρόμοι ατέλειωτοι σαν τα πηγάδια τ’ ουρανού/ Που κατεβαίνουν τα πεφταστέρια./ Η γη είναι χάος δίχως όνομα/ Γι’ αυτούς που ψάχνουν τ’ όνομα της αγάπης» (σ.98), «Κοιμάται ανυπεράσπιστος ο Υκ ο αδελφός μου./ Στην πόρτα ουρλιάζει τ’ όνειρο./ Στην παγωμένη κάμαρα οι σκιές ορμούν πάνω στο σώμα/ Τα αρπάζουν από το λαιμό/ Σφίγγοντας την αναπνοή που μόλις βγαίνει» (σ.100), «Παλιών καιρών σκελετοί» (σ.100), «Στις γωνίες του μεσημεριού δεν περιμένει πια κανείς το θαύμα» (σ.103).

 

Αλέξης Ζήρας

 

Διαβάζοντας τη συνέντευξη της Στεφάνου στην Τσάτσου, που αναδημοσιεύεται στο παρόν βιβλίο, παρατηρούμε μια ιδιότυπη θεώρηση της ποιητικής δημιουργίας, η οποία συμφωνεί και με την ανάλυση του Ζήρα. Η ποιήτρια μοιάζει να επιδιώκει στις δημιουργίες της την αποστασιοποίηση από το εγώ, αλλά όχι εντελώς. Αποποιείται το ατομικό εγώ και αφήνει να εκφραστεί το συλλογικό και το διαχρονικό, ως πολίτης του κόσμου, ως κοινωνός των γεγονότων. Βέβαια, πρέπει να πούμε, ότι η «συμμετοχή» αυτή γίνεται διαμέσου ψυχικών όρων της ποιήτριας, οπότε υπάρχει μια μερική αντίφαση. Μάλλον μιλάμε για έναν ιδανικό στόχο, ο οποίος πετυχαίνεται μερικώς, διότι εκ των πραγμάτων είναι αδύνατον να επιτευχθεί πλήρως. Ας γίνω λίγο πιο συγκεκριμένος. Ο Υκ της Στεφάνου εκφράζει τον άνθρωπο από το υπαρξιακό εγώ του ως τις δημιουργίες και τις καταστροφές που τελεί. Αυτό όμως γίνεται μέσα από τον συναισθηματικό ψυχισμό της ποιήτριας. Άρα συναισθηματισμός υπάρχει και αφορά την αντιμετώπιση των εξωτερικών γεγονότων του κόσμου, αλλά γίνεται προσπάθεια να επιτευχθεί ουδετερότητα και αντικειμενικότητα και εν μέρει πετυχαίνεται, αυτή όμως είναι σε αντίφαση με τη μέθοδό της. Μιλάει για τον κόσμο μέσα από το ίδιο της το εγώ, όπως λέει και η ίδια στη συνέντευξή της, άρα τα, ας πούμε, ψυχολογικά της υπεισέρχονται στο ποίημα. Κάπου εκεί στο βάθος των λεγόμενων εντοπίζεται το υποκειμενικό εγώ της ποιήτριας, με τα προσωπικά βιώματα, τις ελπίδες και τις απογοητεύσεις. Η αφιέρωση του ποιήματος «Η Ερέχθεια» στον Αλέξη (σ.90), μάλλον τον άντρα της, μας δίνει σαφώς αυτό το στίγμα. Επιπρόσθετα, ο Υκ είναι αυτός που είναι γιατί είναι ο Υκ της Στεφάνου, γιατί κουβαλάει όλο το είναι της (ας μου επιτραπεί το λογοπαίγνιο). Οι παραπάνω παρατηρήσεις μου δεν αφορούν την αξία του έργου της ποιήτριας –που κατά τη γνώμη μου είναι αδιαμφισβήτητη- αλλά τους τρόπους που χρησιμοποιεί στην ανάπτυξή του. Η ανάγνωση αυτή της πραγματικότητας μοιάζει να στηρίζεται στη μεταδομιστική αντίφαση, αλλά χρειάζεται πολύ μελέτη για να τεκμηριωθεί κάτι τέτοιο, κάτι που δεν είναι στους στόχους του πονήματός μου. Αυτή τη φαινομενική αντίφαση «εγώ και εκείνος» νομίζω ότι αντιλαμβάνεται σε κάποια σημεία ο Τάκης Σινόπουλος, στην κριτική του που αναδημοσιεύεται στο παρόν βιβλίο, χωρίς όμως να κατανοεί ορθά τη λειτουργία της, καθώς ο διαχωρισμός και η ταύτιση λειτουργούν και τα δυο προς την κατεύθυνση του νοήματος. Η δήλωσή της «Δεν γράφω ποτέ για να εκφράσω, όπως λεν, συγκινήσεις ψυχολογικά προβλήματα και τα συναφή… αυτό θα ήταν, νομίζω, ευτελισμός της ποίησης» (σ.120) είναι μια αντίφαση από μόνη της, ένας ιδεαλιστικός ιδανικός ποιητικός στόχος, που αποδομεί αυτόματα τη μέθοδό της, αλλά ταυτόχρονα μας λέει πολλά και χρήσιμα για αυτή. Η ποιήτρια υπάρχει μέσα από τον Υκ.

Επιλογικά,  θεωρώ χρήσιμη την επαναδιαπραγμάτευση του έργου της Λύντιας Στεφάνου που προτείνει ο Αλέξης Ζήρας και μας πείθει για αυτό με το βιβλίο του.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top