Στην πρωτεύουσα της Ιορδανίας

Γράφει ο Γεώργιος Νικ. Σχορετσανίτης //

 

Οσάκις ταξιδεύεις, πάντα μαθαίνεις περισσότερα. Ακόμα κι’ αν είχες στη διάθεσή σου μερικά στοιχεία ή είχες διαβάσει κάποτε, πάντα θα υπάρχει κάτι καινούργιο που θα αυξήσει τις γνώσεις σου ευχάριστα. Για την περίπτωση της Ιορδανίας, αυτό ισχύει για έναν λόγο παραπάνω. Λιγοστά τα βιβλία που αφορούν ετούτη τη χώρα και στην ουσία άγνωστα ορισμένα μεταφρασμένα βιβλία των Ιορδανών συγγραφέων στα ελληνικά ώστε να γίνουν προσιτά σε όσους δεν γνωρίζουν την αραβική γλώσσα. Η Ιορδανία είναι όμως μια χώρα πολύ κοντά στη δική μας και το σπουδαιότερο πλούσια σε ιστορία. Άλλωστε σε παλιότερες εποχές οι λαοί των δύο χωρών είχαν έρθει αρκετά κοντά, είχαν ζήσει μαζί και είχε επηρεάσει πολλαπλώς η μια την άλλη! Λόγω της γεωγραφικής της θέσης στο σταυροδρόμι της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης, από την αυγή του πολιτισμού, η Ιορδανία έπαιξε σημαντικό ρόλο και επηρέασε δραστικά και ποικιλοτρόπως το εμπόριο που αναπτυσσόταν μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

Η περιοχή της υπήρξε η τοποθεσία μερικών από τους πρώτους οικισμούς της ανθρωπότητας, ενώ τα υπολείμματα και τα λείψανα πολλών από τους σπουδαίους πολιτισμούς του κόσμου εξακολουθούν να διατηρούνται σήμερα και να είναι προσιτά στους ολοένα και αυξανόμενους επισκέπτες της. Η Ιορδανία έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στη ρωμαϊκή, τη βιβλική, την πρώιμη ισλαμική και την περίοδο των σταυροφόρων. Από την πρώτη στιγμή που καταφτάνεις και αντικρίζεις τον περίγυρο, βυθίζεσαι παράξενα στο παρελθόν και αποκτάς μια μακρυνή αίσθηση. Στα περισσότερα μέρη της, υπάρχουν απομεινάρια πολιτισμών που δεν έγιναν πολύ γνωστά στα μέρη μας, ή υποσημειώνονται με λίγα στοιχεία και λεπτομέρειες στα βιβλία της ιστορίας μας, αλλά την ίδια στιγμή παραμένουν, ακόμα, βαθιά χαραγμένα στην ψυχή των ανθρώπων που ζουν και δραστηριοποιούνται σε τούτα τα χώματα. Από την αρχαία πόλη των Ναβαταίων, την ζηλευτή πόλη της Πέτρας, το θαύμα της Νεκράς Θάλασσας και την Κοιλάδα του Ιορδάνη, την ενδιαφέρουσα γεωστρατηγικά περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας, την έρημο του Ουάντι Ραμ, μέχρι τα ωραία ξενοδοχεία, τα εμπορικά κέντρα και τις γκαλερί τέχνης της σύγχρονης πρωτεύουσας, του Αμμάν, η Ιορδανία είναι πραγματικά ένα έθνος πλούσιο σε ενδιαφέρουσα ιστορία και ελκυστικό πολιτισμό.

Η σημαία της Ιορδανίας συμβολίζει τις ρίζες του Βασιλείου στη Μεγάλη Αραβική Εξέγερση του 1916, όπως είναι προσαρμοσμένη από το πανό της εξέγερσης. Οι μαύρες, άσπρες και πράσινες ζώνες αντιπροσωπεύουν τις δυναστείες των Αράβων Αββασιδών, των Ομεϊάδων και των Φατιμιδών, αντιστοίχως, ενώ το κατακόκκινο τρίγωνο που ενώνει τις τρεις μπάντες αντιπροσωπεύει την δυναστεία των Χασεμιτών. Το ισλαμικό αστέρι με τις επτά ακτίνες που βρίσκεται στο κέντρο του κατακόκκινου τριγώνου, αντιπροσωπεύει τους επτά στίχους της Σούρα αλ-Φάτιχα (Surat Al-Fatiha), της πρώτης σούρας στο Ιερό Κοράνιο, όπου διαβάζουμε: «Στο όνομα του ΑΛΛΑΧ, του Παντελεήμονα, του Πολυεύσπλαχνου. Η δόξα ανήκει στον ΑΛΛΑΧ, τον Άρχοντα όλων των κόσμων. Τον Παντελεήμονα, τον Πολυεύσπλαχνο. Τον ηγεμόνα της Ημέρας της Κρίσης. Εσένα μόνο λατρεύουμε, και Εσένα μόνο ικετεύουμε για να μας παρέχεις τη βοήθειά Σου. Καθοδήγησέ μας στον ορθό δρόμο. Τον δρόμο εκείνων, που τους χάρισες την Ευλογία Σου, όχι εκείνων που περιέπεσαν στην Οργή Σου και που Παραστράτησαν».

* * * * *

Η ιστορία του Αμμάν εκτείνεται σε εννέα χιλιετίες που χρονολογούνται από την Λίθινη Εποχή. Διαθέτει έναν από τους μεγαλύτερους νεολιθικούς οικισμούς (περίπου 6500 π.Χ.) που ανακαλύφθηκε ποτέ στη Μέση Ανατολή. Η Ακρόπολη του Αμμάν (al-Qala’a) έγινε το επίκεντρο των οικισμών ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3200–2000 π.Χ.). Ωστόσο, τα δομικά κατάλοιπα αυτής της πολιτιστικής φάσης είναι λιγοστά και μαρτυρούνται μόνο σε λίγους λαξευμένους τάφους σε βράχους. Στη Μέση Εποχή του Χαλκού (2000–1550 π.Χ.), η Ακρόπολη οχυρώθηκε με πέτρινους επικλινείς τοίχους. Εκείνη την εποχή, από την Αίγυπτο εισάγονταν διάφορα αγαθά μεταξύ των οποίων και αγγεία από αλάβαστρο και φαγιάντσα. Λίγο αργότερα, στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1550–1200 π.Χ.) οι εμπορικοί δεσμοί επεκτάθηκαν για να συμπεριλάβουν την Κύπρο και κάποιες νησιωτικές περιοχές του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Η Εποχή του Σιδήρου (1200–539 π.Χ.), που συμπίπτει με τη βιβλική ιστορία, τότε που άρχισε να χρησιμοποιείται ο σίδηρος. Σε αυτήν την περίοδο η Ιορδανία χωρίστηκε σε μικρότερα κράτη. Τη γη της Γαλαάδ στο βορρά, το Αμμών (Αμμανίτες, ή Αμμωνίτες) και το Μωάβ (Μωαβίτες) στο κέντρο και το Εδώμ (Ιδουμαία) με τους Εδωμίτες ή Ιδουμαίους κατοίκους, στο νότο. Στις αρχές του δέκατου αιώνα π.Χ., ο βασιλιάς Δαβίδ κατέκτησε το Ραββάθ Αμμών, όπως αποκαλούσαν την πόλη του Αμμάν οι Αμμωνίτες, ως μέρος της επεκτατικής του πολιτικής. Η πόλη που κυριεύθηκε από τον στρατηγό του Δαβίδ, Ιωάβ, ήταν προφανώς η ακρόπολη στην κορυφή του οροπεδίου. Ο βασιλιάς Δαβίδ έστειλε τον Χετταίο Ουρία να επιτεθεί στα τείχη της πόλης, βέβαιος για τον θάνατό του, ώστε να μπορέσει μετά να νυμφευθεί τη γυναίκα του, Βηθσαβεέ. Το περιστατικό αυτό, μάλιστα, αναφέρεται και στη μουσουλμανική παράδοση.

* * * * *

Προς τον 10ο αιώνα π.Χ., το Αμμών ανέκτησε την ανεξαρτησία του και το Ραββάθ Αμμών έγινε πρωτεύουσα του Κράτους των Αμμωνιτών. Μια σειρά από συνοριακά φρούρια που σχημάτιζαν ένα καλά ενοποιημένο αμυντικό σύστημα προστάτευε τις δυτικές προσεγγίσεις στο Ραββάθ Αμμών. Αυτά τα φρούρια ή πύργοι χτίστηκαν σε μεγαλιθικό ρυθμό και ήταν τετράγωνα, ορθογώνια ή κυκλικά, όπως φαίνονται σε κάποιες τοποθεσίες του παραδοσιακού κέντρου του Αμμάν. Από τον 8ο αιώνα π.Χ., η περιοχή διοικούνταν διαδοχικά από Ασσύριους, Βαβυλώνιους και Πέρσες. Τον 3ο αιώνα π.Χ. η πόλη είχε μετονομαστεί σε «Φιλαδέλφεια» από τον Πτολεμαίο ηγεμόνα της, τον επονομαζόμενο Πτολεμαίο Β΄ τον Φιλάδελφο.

Η κυριαρχία των Σελευκιδών και των Ναβαταίων ακολούθησε μέχρι το 63 π.Χ., όταν απορροφήθηκε από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και ο Ρωμαίος στρατηγός, Πομπήιος, προσάρτησε τη Συρία και έκανε τη Φιλαδέλφεια μέρος της Συμμαχίας της Δεκάπολης, μια συμμαχία δέκα ελεύθερων πόλεων-κρατών με πλήρη πίστη στη Ρώμη. Οι Ρωμαίοι ξαναέχτισαν την πόλη με δρόμους με κιονοστοιχίες, λουτρά, θέατρο και εντυπωσιακά δημόσια κτίρια. Η Φιλαδέλφεια άκμασε ως ένα από τα κέντρα της νέας ρωμαϊκής επαρχίας της Αραβίας και των προσοδοφόρων εμπορικών οδών που εκτείνονταν μεταξύ της Μεσογείου και ενός εσωτερικού που εκτεινόταν μέχρι την Ινδία και την Κίνα, καθώς και σε μερικές διαδρομές, βόρεια και νότια.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο, όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η πόλη ήταν έδρα χριστιανού Επισκόπου και χτίστηκαν δύο εκκλησίες. Στις αρχές του έβδομου αιώνα, το Ισλάμ εξαπλώθηκε προς τα βόρεια από την Αραβική Χερσόνησο και, μέχρι το 635 μ.Χ., είχε αγκαλιάσει τη γη ως μέρος της επικράτειάς της. Η πόλη επέστρεψε στην αρχική της σημιτική ονομασία Αμμών, ή όπως είναι γνωστό σήμερα, Αμμάν.

* * * * *

Με διάφορες αλλαγές στην πολιτική εξουσία τους επόμενους αιώνες, η μοίρα και η ευτυχία του Αμμάν μειώθηκαν σημαντικά. Κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών και υπό τους Μαμελούκους της Αιγύπτου, η σημασία του Αμμάν ξεπεράστηκε από την άνοδο του Καράκ στο νότο. Κάπου στα 1321 μ.Χ., αναφέρθηκε ότι το Αμμάν ήταν «μια πολύ αρχαία πόλη και καταστράφηκε πριν από τις ημέρες του Ισλάμ… υπάρχουν μεγάλα ερείπια εδώ και ο ποταμός Ζάρκα ρέει μέσα από αυτά». Κάτω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, το Αμμάν παρέμεινε ένα μικρό τέλμα με το As-Salt να είναι η κύρια πόλη της περιοχής. Μέχρι το 1806, η πόλη αναφέρθηκε ότι ήταν ακατοίκητη εκτός από την παρουσία Βεδουίνων. Η αποδυνάμωση της οθωμανικής εξουσίας στην περιοχή συνέπεσε με την έξοδο μεγάλου αριθμού Κιρκάσιων και άλλων μουσουλμάνων που εκδιώχτηκαν από τον Καύκασο και οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στην περιοχή και εγκαταστάθηκαν στο Αμμάν, τη Γέρασα και άλλες πόλεις. Αν και οι περισσότεροι από αυτούς ήταν κυρίως αγρότες, μεταξύ αυτών υπήρχαν επίσης χρυσοχόοι, αργυροχρυσοχόοι και άλλοι τεχνίτες. Δεν πέρασε πολύς καιρός και άρχισαν να χαράζονται και δημιουργούνται πρωτόγονοι δρόμοι, με αποτέλεσμα το εμπόριο, για άλλη μια φορά, να ανθίζει.

Αλλά ήταν η κατασκευή του σιδηροδρόμου Χετζάζ που έφερε πραγματικά ζωή στην πόλη. Συνδέοντας τη Δαμασκό με τη Μεδίνα, ο σιδηρόδρομος περνούσε από το Αμμάν. Το 1902, για άλλη μια φορά, το Αμμάν έγινε το κέντρο μιας πολυσύχναστης εμπορικής οδού και ο πληθυσμός του άρχισε να αυξάνεται. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, η πόλη είχε έναν μικτό πληθυσμό περίπου τριών χιλιάδων ατόμων. Στις 15 Μαΐου 1923, δημιουργήθηκε το Εμιράτο της Υπεριορδανίας, με αδιαμφισβήτητο ηγέτη του τον Εμίρη Αμπντουλάχ, Χασεμίτη και άμεσο απόγονο του Προφήτη Μωάμεθ. Στις 22 Μαρτίου 1946, η Υπεριορδανία εξασφάλισε την ανεξαρτησία της. Δύο μήνες αργότερα, ο τίτλος του Εμίρη του Αμπντουλάχ άλλαξε σε Βασιλέα και η χώρα μετονομάστηκε σε Χασεμιτικό Βασίλειο της Ιορδανίας, με το Αμμάν ως πρωτεύουσά του. Τις επόμενες δεκαετίες η πόλη επεκτάθηκε και άκμασε για να εξελιχθεί σε μια σύγχρονη, ζωντανή, εμπορική μητρόπολη με πάνω από δύο εκατομμύρια ανθρώπους. Εξαιρετικά ξενοδοχεία και καταλύματα, πολυτελή εστιατόρια, καφετέριες, εμπορικά κέντρα, γραφεία και πολυτελείς βίλες αντικατέστησαν σταδιακά τις παλαιότερες κατοικίες. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα πολλά από την παλιά πόλη για να θαυμάσει ο επισκέπτης της. Εκτός από τους πολυάριθμους αρχαιολογικούς χώρους του, το Αμμάν διαθέτει πολλά μουσεία, γκαλερί τέχνης και πολιτιστικά κέντρα, καθώς και θέατρα και κινηματογράφους.

* * * * *

Όμως, πέρα από τα προαναφερόμενα, στο Αμμάν έχουν δημιουργηθεί ορισμένα τοπικά και διεθνή αρχαιολογικά κέντρα αντικατοπτρίζοντας την σημαντική ιστορική του αξία. Σε αυτά θα μπορούσαμε να κατατάξουμε το Αμερικανικό Κέντρο Ανατολικών Ερευνών (American Centre for Oriental Research), το Γαλλικό Ινστιτούτο Αρχαιολογίας για την Εγγύς Ανατολή (French Institute of Archaeology for the Near East), το Γερμανικό Προτεσταντικό Ινστιτούτο Αρχαιολογίας (German Protestant Institute for Archaeology), και πολλά άλλα. Τα τοπικά μουσεία προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό. Από αυτά σημαντικά είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιορδανίας (Jordan Archaeological Museum), το Ιορδανικό Μουσείο Λαϊκής Παράδοσης (Jordanian Museum of Popular Tradition), το Λαογραφικό Μουσείο Ιορδανίας (Jordan Folklore Museum), το Αρχαιολογικό Μουσείο της Ιορδανίας (The Archaeological Museum), το Νομισματικό Μουσείο (The Numismatics Museum), και αρκετά άλλα σημαντικά επίσης και διαφωτιστικά για τον πολιτισμό της χώρας.

Όπου κι αν πάει, ότι κι αν επισκεφτεί κάποιος στην Ιορδανία, θα συναντήσει πολλές ευκαιρίες για ψώνια. Για τους επισκέπτες υπάρχει μεγάλη ποικιλία από τοπικά χειροτεχνήματα και άλλα είδη διαθέσιμα σε όλα τα δημοφιλή σημεία, καθώς και στις μπουτίκ των κορυφαίων ξενοδοχείων και στα διάφορα κέντρα επισκεπτών, αλλά με κάπως πιο αυξημένες τιμές απ’ ότι στα πολυδιαφημισμένα και συνήθη για την περιοχή σουκ. Χειροποίητα υφαντά, χαλιά και μαξιλάρια, όμορφα κεντημένα αντικείμενα και ρούχα, παραδοσιακά αγγεία, γυάλινα σκεύη, ασημένια κοσμήματα ενσωματωμένα με ημιπολύτιμους λίθους, μαχαίρια βεδουίνων, καφετιέρες, ναργιλέδες, αντίκες και άλλα αξιοπρόσεκτα τεχνουργήματα.

Αξίζει να διαθέσει κάποιος λίγο χρόνο για να επισκεφθεί το παζάρι που γίνεται στο κέντρο του Αμμάν, ένας θησαυρός για όσους αναζητούν λίγο ασυνήθιστα αντικείμενα. Μέσα στο παζάρι υπάρχουν εξαιρετικές αγορές χρυσού και ασημιού, σε ευκαιρίες. Στα πολυσύχναστα καταστήματα της αγοράς, πάλι, ανευρίσκονται πολλά που ειδικεύονται σε εξωτικά μπαχαρικά, βότανα και καρυκεύματα. Το Αμμάν διαθέτει επίσης εκλεπτυσμένα καταστήματα και μπουτίκ σχεδιαστών που πωλούν την τελευταία λέξη της μόδας σε κοσμήματα, ρούχα, αξεσουάρ, δέρμα και ηλεκτρονικά είδη. Σχεδόν παντού στην Ιορδανία μπορείς να βρεις τα παγκοσμίως γνωστά προϊόντα της Νεκράς Θάλασσας. Όλα θεωρούνται ότι είναι άριστης ποιότητας και παράγονται με αυστηρές κλινικές συνθήκες, σε πολύ λογικές τιμές. Οι περισσότεροι καταστηματάρχες μιλούν τουλάχιστον λίγα αγγλικά, αλλά ακόμα κι αν δεν το κάνουν, συνήθως υπάρχει κάποιος γύρω που θα είναι πολύ πρόθυμος να βοηθήσει στη διαπραγμάτευση. Φυσικά, όπως όλες οι μεγάλες πόλεις και πρωτεύουσες των χωρών, έτσι και εδώ στο Αμμάν, λαμβάνουν χώρα πολλά ετήσια φεστιβάλ και σχετικές εκδηλώσεις, οι οποίες αντικατοπτρίζουν την κληρονομιά, τη λαογραφία και την παράδοση της χώρας. Η Εθνική Πινακοθήκη Καλών Τεχνών της Ιορδανίας (National Gallery of Fine Arts) που ιδρύθηκε το 1980 και βρίσκεται κοντά στο Τζαμί του Βασιλιά Αμπντάλα, είναι ένα από τα σημαντικότερα μουσεία τέχνης στη Μέση Ανατολή. Η μοναδική και τεράστια μόνιμη συλλογή μοντέρνας τέχνης από τον αναπτυσσόμενο κόσμο είναι διεθνώς αναγνωρισμένη.

Το Αμμάν με πληθυσμό, σήμερα, που εγγίζει τα πέντε εκατομμύρια, είναι η πρωτεύουσα πόλη της Ιορδανίας και η πέμπτη μεγαλύτερη στον αραβικό κόσμο. Αρχικά χτίστηκε σε επτά λόφους, αλλά τώρα εκτείνεται σε πάνω από είκοσι λόφους. Οι περιοχές του Αμμάν, όμως, έχουν πάρει τα ονόματά τους είτε από τους λόφους (τζαμπάλ) είτε από τις κοιλάδες (ουάντι) που καταλαμβάνουν. Το Ανατολικό Αμμάν είναι κατά κύριο λόγο γεμάτο με ιστορικούς χώρους που φιλοξενούν συχνά πολιτιστικές δραστηριότητες, ενώ η δυτική πόλη είναι πιο σύγχρονη και λειτουργεί κυρίως ως το οικονομικό κέντρο της πόλης. Επιπλέον, ονομάστηκε μία από τις καλύτερες πόλεις της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής σύμφωνα με οικονομικά, εργασιακά, περιβαλλοντικά, κοινωνικά και πολιτιστικά κριτήρια.