Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ο αποφθεγματικός λόγος της Άντρης Ιωάννου
24/07/2019, 12:18 πμ

Ο αποφθεγματικός λόγος της Άντρης Ιωάννου

Γράφει η Λίλια Τσούβα //

 

Άντρη Ιωάννου, «Η ζωή μου, μια εκκρεμότητα», εκδόσεις Λεξίτυπον.

 

Φαρμακοποιός και κοινωνιολόγος η Άντρη Ιωάννου, κατάγεται από ένα χωριό της Λευκωσίας, σήμερα κατεχόμενο. Κάνει την εμφάνισή της στα γράμματα με την ποιητική συλλογή «Η ζωή μου, μια εκκρεμότητα», από τις εκδόσεις «Λεξίτυπον». Η φράση, «να είσαι η αλήθεια και μεγαλύτερη αλήθεια από όλες η αγάπη», που προτάσσει ως μότο, δίνει το στίγμα της συλλογής. Γνωρίσματα της ποίησης η συντομία και ο αποφθεγματικός τόνος.

Τέσσερεις οι ενότητες του έργου, Οι Σοφοί, Για Σένα, Oι δαίμονες, Κάθαρση, με ποιήματα άτιτλα και προσδιορίζονται από τις ονοματολογίες των ενοτήτων.

Εαυτός, ταυτότητα, ανήκειν, τα βασικά θέματα της συλλογής. Οι σπουδές στην κοινωνιολογία είναι φανερό πως επηρεάζουν.

Στην πρώτη ενότητα Οι Σοφοί, στηλιτεύονται ανθρώπινες αδυναμίες και κοινωνικές καταστάσεις: η αλαζονεία, η ιδιοτέλεια, ο ατομικισμός, ο ναρκισσισμός, η προδοσία ο καιροσκοπισμός. Ο σχολιασμός είναι καίριος και τα ζητήματα φλέγοντα.

Ήρθαν οι ειδικοί να μιλήσουν για αγάπη

Έβγαλαν τα μέτρα τους,

έκαναν υπολογισμούς,

διαβουλεύτηκαν μεταξύ τους και αποφάνθηκαν.

Εσύ αγάπα αυτόν,

εσύ εκείνον.

Έκτοτε, οι άνθρωποι βαδίζουν

Με το πόρισμα των σοφών.

Αυτών,

που περίεργο!

Δεν αγάπησαν ποτέ.

Φιλοσοφική και σαρκαστική η διάθεση, για τις λέξεις που χάνουν το νόημά τους, για την αλήθεια που εξαφανίζεται μέσα στη φλυαρία των καιρών.

Η αλήθεια είναι πολλαπλή, πιστεύουμε σήμερα και η αντίληψη αυτή όχι μόνον ευνοεί τον πλουραλισμό, αλλά και απαλλάσσει από την απολυτότητα και τον δογματισμό. Οι σοφιστές διακήρυξαν τον υποκειμενισμό («Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος»). Η Άντρη Ιωάννου αναφέρεται στο ζήτημα της αλήθειας στηλιτεύοντας την αερολογία και την εμμονική προσκόλληση στη δική μας αλήθεια, τον εγωτισμό. «Πολλές αλήθειες μαζεύτηκαν. Μάλλον αυτό θα είδε η Αλήθεια και χάθηκε», γράφει.

Στην ενότητα Για Σένα, η ποιήτρια κινείται πιο εσωτερικά. Μικρά ψυχολογικά σπαράγματα οι συνθέσεις της. Για την αδυναμία συνεννόησης, το απρόβλεπτο των σχέσεων, την τυπικότητα, τη σύμβαση στον έρωτα. Σε τόνο επιγραμματικό και αυτοβιογραφικό – σε πρώτο ενικό πρόσωπο, σαρκαστικό και δραματικό. Ισοσυλλαβίες και ομοιοτέλευτα για το ρυθμό. Επαναλήψεις, απλό λεξιλόγιο και ευκρινή νοήματα.

Προσπάθησα να βρω λέξεις για εκείνη

την πρώτη φορά που συναντηθήκαμε.

Αλλά δεν τα κατάφερα.

Προσπάθησα να βρω λέξεις για εκείνες

τις στιγμές που σε έβλεπα να φεύγεις.

Αλλά δεν τα κατάφερα.

Τώρα κατάλαβα.

Για όλες τις στιγμές που δεν βρίσκεις λόγια

για να τις περιγράψεις,

υπάρχει ένα όνομα.

Ζωή.

Η τρίτη ενότητα έχει τον τίτλο Δαίμονες και παρουσιάζει τη σύγκρουση ανάμεσα στις συνειδητές ανάγκες και τις υποσυνείδητες επιθυμίες (want και need).

Πρόκειται για τη σύγκρουση ανάμεσα στις υποσυνείδητες επιταγές της λίμπιντο και την ανάγκη μας για κοινωνικοποίηση. Τα εσωτερικά ένστικτα έρχονται σε σύγκρουση με τον κόσμο των κοινωνικών επιταγών. Τις περισσότερες φορές οι αποφάσεις μας προσαρμόζονται στις κοινωνικές επιταγές. Με τον τρόπο αυτό η ελευθερία μας περιορίζεται. Οι εσώτερες επιθυμίες τιθασεύονται προκειμένου να γίνουμε αποδεκτοί από το κοινωνικό περιβάλλον. Ο κοινωνικός αυτός κομφορμισμός συχνά καταλήγει σε ταυτότητες δοτές, αλλότριες προς αυτό που ονειρευτήκαμε. Ή μας οδηγεί στο να επιτελούμε ρόλους, έξω και πέρα από το αληθινό μας πρόσωπο.

Η Άντρη Ιωάννου με τον τρόπο αυτό μας εισάγει στις λακανικές έννοιες «κατασκευασμένος χαρακτήρας», «αστάθεια του υποκειμένου (του εαυτού)», «το υποκείμενο ως γλωσσική κατασκευή», «έννοια του καθρέφτη». Σύμφωνα με τον Λακάν, το παιδί μεταξύ 6 και 18 μηνών έρχεται σε αυτό που ονομάζει «στάδιο του καθρέφτη». Το παιδί δηλαδή βλέπει την αντανάκλασή του στον καθρέφτη και αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ενιαία ύπαρξη χωριστή από τον υπόλοιπο κόσμο.  Σε αυτό το στάδιο το παιδί μπαίνει στο γλωσσικό σύστημα και αυτό συνιστά την αρχή της κοινωνικοποίησης. Από τη μια, λοιπόν, η Άντρη Ιωάννου αναφέρεται στην κοινωνικοποίηση.

 

Άντρη Ιωάννου

 

Το «εγώ», όμως, μπροστά στον καθρέφτη συμβολίζει και την αλλοτρίωση, την αποξένωση από τον αληθινό μας εαυτό, από την οποία προκύπτει η υποταγή στις συμβάσεις και οι κάθε είδους «εκκρεμότητες».  Η ενότητα αναφέρεται Δαίμονες σε αυτές τις έννοιες.

Η αγωγή,

περιμένει.

Ένα παιδί,

περιμένει.

Η δουλειά,

περιμένει.

Μια αγάπη,

περιμένει.

Η ζωή μου

μια εκκρεμότητα.

Η τελευταία ενότητα έχει τον τίτλο Κάθαρση. Ο όρος Αριστοτελικός. «Η κάθαρση σύνθετη διαδικασία[i], κατά βάση γνωστική, καθώς οι θεατές ή οι αναγνώστες ανασυστήνουν στην τραγωδία το καθόλου διά του διαλογίζεσθαι. Ακολούθως όμως και συναισθηματική, καθώς πλέον οι θεατές, αφού περάσουν τη διαδικασία της ταύτισης με τον ήρωα, της έντασης και της σταδιακής αποφόρτισης, ο φόβος και ο έλεος δεν υφίστανται. Έχει δηλαδή επέλθει η ψυχική ισορροπία η οποία επιφέρει και την ευχαρίστηση». Η Άντρη Ιωάννου αναφέρεται στην ευχαρίστηση της αποφόρτισης.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, «η ευτυχία και η δυστυχία των ανθρώπων προέρχεται από τη δράση τους». Τα ποιήματα στην ενότητα αυτή αναφέρονται στις δυνατότητες του ανθρώπου. Με το ρήμα να δεσπόζει, δίνεται έμφαση στην πράξη, στην αλλαγή, στην απελευθερωτική δύναμη που κρύβει ο άνθρωπος μέσα του όταν παίρνει αποφάσεις και ενεργεί, όταν πιστεύει στον εαυτό του και στις πνευματικές του δυνάμεις.

Μου είπαν να μην κόψω τη γέφυρα.

Ακολούθησα τη συμβουλή τους.

Την ανατίναξα.

Ο Αφρικανός πεζογράφος Τζέιμς Ε. Κ. Άγκρει[ii] στηλιτεύει το Απαρτχάιντ ως τον μηχανισμό που τιθάσευσε τη δύναμη των μαύρων πείθοντάς τους ότι είναι ανάξιοι ελευθερίας. Με μια αλληγορία ανάμεσα στον αετό και το κοτόπουλο ο Άγκρει υποστηρίζει πως οι Αφρικανοί είχαν επί χρόνια πειστεί ότι είναι κοτόπουλα και πως ήταν αδύνατο να πετάξουν, ενώ αυτοί ήταν αετοί και με την κατάλληλη καθοδήγηση πέτυχαν να αντισταθούν και να κερδίσουν την ελευθερία τους. Τον ίδιο συμβολισμό επιχειρεί η Άντρη Ιωάννου με τα πεύκα και το κυπαρίσσι.

Στον δρόμο τους τα πεύκα είναι πολλά.

Ανάμεσά τους είναι κι ένα κυπαρίσσι.

Όταν το φύτεψαν

του είπαν πως πεύκο ήταν κι αυτό.

Όπως όλα τα υπόλοιπα.

Αλλά εκείνο έγινε κυπαρίσσι.

Γιατί αυτό ήταν από την αρχή.

Κυπαρίσσι.

Διατυπώνεται ρομαντική διάθεση στην ενότητα αυτή και πίστη στο ακέραιο, στην ουτοπία. Το όνειρο ταυτίζεται με την αλήθεια, με τις καταπιεσμένες επιθυμίες. Έκδηλες οι  φροϋδικές επιδράσεις.

Τα ποιήματα της Άντρης Ιωάννου στη συλλογή «Η ζωή μου, μια εκκρεμότητα» έχουν εσωτερικό ρυθμό και σκηνοθετική δομή. Το τελευταίο ποίημα απευθύνεται στον αναγνώστη. Έτσι κλείνει η αυλαία και η όλη συλλογή  παρουσιάζεται σαν θεατρική  σκηνή, σαν έργο που παίζεται.

Την ψυχανάλυσή μου την έκανα.

Υπήρξατε καλοί ακροατές.

Όσοι με ακούσατε.

Σας ευχαριστώ.

Τώρα,

Επιτρέψτε μου να ονειρευτώ και πάλι.

Με κοινωνιολογικές και ψυχολογικές αναφορές, η πρώτη ποιητική συλλογή της Άντρης Ιωάννου εκπέμπει φρεσκάδα και διαβάζεται απνευστί. Εξάλλου τα ποιήματα είναι σύντομα και ο λόγος ευχάριστα επιγραμματικός.

 

 

____________

[i] Κωσταρά, Ε. (2007). Ο «έλεος» και ο «φόβος» στο έργο του Αριστοτέλη (σσ. 48-74). Αδημοσίευτη Μεταπτυχιακή Εργασία. Πανεπιστήμιο Πατρών.

[ii] «Η παραβολή του αετού». Η ιστορία αντλείται από το βιβλίο: Αφρικανοί πεζογράφοι, Εκδόσεις Θεμέλιο Μετάφραση-παρουσίαση: Κατσούρη Ντίνα.

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top