Fractal
Home / ΑΠΟΨΕΙΣ / Περί αλφαβήτου
05/03/2024, 9:29 μμ

Περί αλφαβήτου

Γράφει ο Απόστολος Ζιώγας // *

 

Αλλά αν η σκέψη διαφθείρει τη γλώσσα,

μπορεί και η γλώσσα να διαφθείρει τη σκέψη

Όργουελ

 

 

 

“Α μπε σε ντε ι εφ τζι ” (A, B, C, D, E, F, G) έλεγε ένα παλιό τραγουδάκι, το οποίο σε έκανε να απαγγέλεις όλο το αλφάβητο. Αλλά δεν υπάρχει πραγματικός λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν αυτά τα γράμματα με αυτή τη σειρά. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους μπορούμε να δομήσουμε το αλφάβητο, το πληκτρολόγιο του υπολογιστή παρέχει μια εναλλακτική λύση. Υπάρχουν επίσης πολλά άλλα αλφάβητα, καθώς και γλώσσες που δεν χρησιμοποιούν καθόλου αλφάβητα. Γιατί λοιπόν καταλήξαμε σε αυτό – και ποιος είναι υπεύθυνος για αυτό;

 

 

Τα ABC μας, γνωστά ως λατινικό αλφάβητο, είναι το αποτέλεσμα συνεργασίας εκατομμυρίων ανθρώπων, για χιλιάδες χρόνια, που εργάζονται αργά μαζί και τελικά συμφωνούν για το ποια γράμματα θα χρησιμοποιηθούν και υπό ποιες συνθήκες. Για να καταλάβουμε γιατί συμφώνησαν στην έκδοση που έχουμε σήμερα, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε τι είναι το γράμμα και τι είναι το αλφάβητο. Τα γράμματα είναι σύμβολα, όπως τα emojis ή τα σημάδια διάβασης πεζών˙ πρόκειται για σχήματα που εμείς –οι χρήστες– συνδέουμε με έναν ήχο σε μια συγκεκριμένη γλώσσα. Αλλά πολλά γράμματα αλλάζουν εντελώς τον ήχο όταν εμφανίζονται σε διαφορετική γλώσσα. Το αγγλικό “H”, για παράδειγμα, κάνει έναν ήχο “ha”, αλλά το ίδιο σύμβολο “H” προφέρεται ως “en” στα ρωσικά, ενώ στο κυριλλικό αλφάβητο, το “H” κάνει έναν ήχο “n”. Ακόμη και όταν το σχήμα και ο ήχος ενός γράμματος παραμένουν τα ίδια σε μία μόνο γλώσσα, τα ίδια τα γράμματα μπορεί να έχουν διαφορετικά ονόματα. Στην Αμερική, το “Z” ονομάζεται “zee”, ενώ στον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο και σχεδόν σε κάθε άλλη αγγλόφωνη χώρα, ονομάζεται “zed”. Όλη αυτή η ποικιλία είναι δυνατή επειδή τα γράμματα, όπως και οι γλώσσες, εξελίσσονται και αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου με βάση το τι κάνουν οι ντόπιοι από συνήθεια ή τάση ή απλώς για πλάκα.

Το αλφάβητο είναι μια συλλογή από γράμματα-σύμβολα που έχουν λίγο πολύ τυποποιηθεί και τα οποία συχνά –αν και όχι πάντα– αντικατοπτρίζουν όλους τους ήχους που παράγονται σε μια συγκεκριμένη γλώσσα. Ορισμένες γλώσσες, όπως τα κινέζικα, δεν έχουν καθόλου αλφάβητα, χρησιμοποιώντας σύμβολα για να αναπαραστήσουν ολόκληρες λέξεις. Άλλοι, όπως οι ινδιάνοι Cherokee, χρησιμοποιούν σύμβολα που αντιπροσωπεύουν συλλαβές.

Το πρώτο αλφάβητο πάντως επινοήθηκε στην αρχαία Αίγυπτο, πριν από περισσότερα από 5.000 χρόνια, και αναπτύχθηκε για την καταγραφή θρησκευτικών κειμένων: από εκεί προέρχεται το όνομά του, «ιερογλυφικά» ή «ιερά γλυπτά». Τα ιερογλυφικά είναι όμορφα και κάνουν καλή δουλειά καταγράφοντας προσευχές, αλλά είναι δύσκολο να γραφτούν γρήγορα, επειδή είναι τόσο λεπτομερή και συχνά έχουν τη μορφή ζώων, ανθρώπων ή καθημερινών αντικειμένων. Με την πάροδο του χρόνου, οι άνθρωποι ανέπτυξαν απλοποιημένες μορφές κάθε γλυφού, ώστε να μπορούν να κρατούν σημειώσεις και να γράφουν ανεπίσημα. Ενώ τα ιερογλυφικά χρησιμοποιούνταν κυρίως από ιερείς και ελίτ, οι απλοί άνθρωποι, όπως επίσης ταξιδιώτες και έμπορι από άλλα μέρη, μάθαιναν μια άτυπη γραφή. Αυτοί οι επισκέπτες συνειδητοποίησαν ότι οι Αιγύπτιοι είχαν αναπτύξει κάτι χρήσιμο, δηλαδή, έναν τρόπο να καταγράφουν τις πωλήσεις ή να στέλνουν γράμματα που θα ήταν ξεκάθαρα σε όσους μπορούσαν να τα διαβάσουν, όμως μυστηριώδη για όλους τους άλλους. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι δεν έμαθαν ποτέ καθόλου να διαβάζουν, επειδή δεν χρειαζόταν ή επειδή τους απαγορεύτηκε η πρόσβαση στην εκπαίδευση. Μόλις λοιπόν οι επισκέπτες έμαθαν ιερογλυφικά, ο κόσμος έκανε ένα σημαντικό βήμα προς τη δημιουργία του αλφαβήτου μας.

Οι σημαντικότεροι έμποροι αυτής της περιόδου ήταν από τη Φοινίκη –γνωστή σήμερα ως Συρία, Λίβανος και Ισραήλ– και διέδωσαν το αλφάβητο στις πόλεις και τα χωριά που περιέβαλλαν τη Μεσόγειο Θάλασσα. Οι Φοίνικες καθιέρωσαν την αλφαβητική σειρά για να διευκολύνουν τη μάθηση και την κοινή χρήση με άλλους. Αλλά οι Φοίνικες και οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν μόνο σύμφωνα. Τελικά, καθώς οι άνθρωποι άρχισαν να γράφουν όλο και περισσότερο, και χρειαζόταν να δημιουργηθούν περισσότερες λέξεις για να περιγράψουν διαφορετικά πράγματα, οι Έλληνες ήταν αυτοί που υιοθέτησαν φωνήεντα. Το ελληνικό αλφάβητο μοιάζει πολύ με το λατινικό. Τα γράμματά άλλωστε πήραν την τελική τους μορφή στην Ιταλία. Πρώτα ο λαός των Ετρούσκων, και μετά οι Ρωμαίοι, προσάρμοσαν τα ελληνικά γράμματα για να ταιριάζουν στη γλώσσα τους. Οι Ρωμαίοι διέδωσαν τη γλώσσα τους, τα λατινικά, και το αλφάβητό τους σε όλη τη σύγχρονη Ευρώπη, την Εγγύς Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Το παλαιότερο παράδειγμα του λατινικού αλφαβήτου σε χρήση ονομάζεται επιγραφή duenos και προέρχεται από τον έκτο αιώνα π.Χ., πριν από 2.500 χρόνια.

 

Ακόμη και τότε, το αλφάβητο ήταν ακόμα ελλιπές, επειδή τα λατινικά δεν είχαν όλους τους ήχους που είναι συνηθισμένοι σήμερα. Το πιο προφανές είναι το γράμμα “J”˙ παρόλο που ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου ήταν ο Ιανουάριος, γράφτηκε με ένα «I», «ianuarius» και προφερόταν με έναν ήχο «ya». Το “J” τέθηκε σε χρήση κατά την Αναγέννηση – κατά τη διάρκεια του 1500 στην Ευρώπη – δύο ή τρεις αιώνες μετά την προσθήκη του “W”, κατά τον Μεσαίωνα.

Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι το αλφάβητο μπορεί να μην αλλάξει ξανά. Τα αγγλικά, ειδικά, έχουν τη συνήθεια να δανείζονται λέξεις από άλλες γλώσσες, όπως καραόκε από τα ιαπωνικά, μπισκότα από τα ολλανδικά και avatar από τα σανσκριτικά˙ λόγω αυτού του δανεισμού, ίσως χρειαστεί τελικά να προσθέσουν νέα σύμβολα στο αγγλικό αλφάβητο. Εν ολίγοις, καθώς ο κόσμος γίνεται πιο συνδεδεμένος, το αλφάβητο γενικά ίσως χρειαστεί να προσαρμοστεί. Δεν θα είναι η πρώτη φορά.

 

 

*Ο Ζιώγας Απόστολος είναι βιολόγος

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top