✩ «Οι κωμικοί» από το Κ.Θ.Β.Ε. στη «Μονή Λαζαριστών»

Γράφει ο Παύλος Λεμοντζής //

Πρόλογος

Η επιθυμία του ανθρώπου να μιλήσει με εικόνες είναι τόσο παλιά, όσο και ο άνθρωπος της παλαιολιθικής εποχής. Η ιστορία της Τέχνης, στο σύνολό της, συνιστά έκφραση της επιθυμίας του αυτής και, παράλληλα, φανερώνει θαυμαστούς τρόπους με τους οποίους μεταμορφώνονταν κάθε φορά τα εκφραστικά μέσα, ανάλογα με την εποχή και την εξέλιξη της τεχνολογίας.

Φτάνοντας στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ τα αστικά κέντρα ολοένα μεγάλωναν και ο ηλεκτρισμός είχε φωτίσει τη νύχτα, η βιομηχανία και η τέχνη ενώθηκαν για να δημιουργήσουν ένα νέο μέσο έκφρασης, που άνοιγε καινούργιους δρόμους στους πρωτοπόρους καλλιτέχνες των καιρών.

Η ιστορία μας, λοιπόν, είναι μια μπουρλέσκ κωμωδία μυθοπλασίας με αναφορά στο 1920 και είναι αφιερωμένη στους πρώτους Έλληνες κωμικούς του βωβού κινηματογράφου, βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα από τη ζωή και την πορεία του Έλληνα «Σαρλώ», Μιχαήλ Μιχαήλ του Μιχαήλ, που υπήρξε ένας από τους πρώτους κωμικούς ηθοποιούς και ιδιαίτερα δημοφιλής στην εποχή του.

Το έργο

Μιχαήλ Μιχαήλ του Μιχαήλ. Γεωργία Βασιλειάδου. Αχιλλέας Μαδράς. Σωτηρία Ιατρίδου. Ερβέ Βιλάρ. Σπυρίδων Δημητρακόπουλος. Τάλλα Κρανόφσκα Βαλέτα. Δήμος Βρατσάνος. Κώστας Βατίστας. Ηρώ Χαντά. Κοντσέτα Μόσχου. Ιωσήφ Χεπ. Εκτός από αυτό της Βασιλειάδου, ονόματα άγνωστα σήμερα, ξεχασμένα, σχεδόν εξωτικά.

«Ονόματα που τα χώνεψε η λήθη. Κι όμως, αυτοί είναι οι άνθρωποι, ηθοποιοί, παραγωγοί και σκηνοθέτες, που με τα σώματά τους έχτισαν το βουβό σινεμά στην Ελλάδα στη δεκαετία του ’20.  

Πλάσματα του θεάτρου, μαθημένα να ρουφούν τις ανάσες του κοινού πάνω στο σανίδι, βρέθηκαν απέναντι από μια μηχανή που κατέγραφε τις συσπάσεις και τα σουσούμια σωμάτων και προσώπων που δεν εξέπεμπαν ήχο, σαν άφωνα νευρόσπαστα μιας νέας τεχνολογίας, η οποία λες και χρειαζόταν την ενέργειά τους για να πάρει μπρος.

“Μαζί με μας θα πεθάνει μια μέρα και το κοινό μας. Κανείς δεν θα μας θυμάται. Τι είναι μια ταινία όταν τη βλέπεις; Δεν είναι σαν όνειρο; Ε, σαν όνειρο ξεχνιέται κιόλας” μοιάζει να αναρωτιούνται. Γιατί βρέθηκαν στο γύρισμα μιας εποχής στην οποία κυριαρχούσε η πεποίθηση ότι ο κινηματογράφος είναι μια εφήμερη μόδα που θα πεθάνει σύντομα, σε αντίθεση με το θέατρο» αναφέρει ο Θεσσαλονικιός λογοτέχνης Σάκης Σερέφας.

«Μεγάλωσα βλέποντας Σαρλώ, Μπάστερ Κίτον, Χονδρό Λιγνό και Έλληνες κωμικούς. Τώρα που ενηλικιώθηκα, αποφάσισα τα παιδικά μου όνειρα να τα κάνω… όνειρα για μεγάλους. Είναι αλήθεια ότι τώρα που ξαναβλέπω αυτούς τους υπέροχους, παλιούς θεατρίνους, νομίζω ότι αξίζει να τους ξαναθυμηθούμε», δηλώνει ο Δημήτρης Πιατάς που συνυπογράφει το κείμενο, ενώ σκηνοθετεί και την παράσταση.

Το έργο εξελίσσεται γύρω από τις δύο ταινίες της εποχής «Ο Βιλλάρ στα Γυναικεία Λουτρά του Νέου Φαλήρου» και «Ο γάμος της Κοντσέτα – Μόσχου με τον Μιχαήλ». Στην πρώτη ταινία που πρωταγωνιστούσε ο Νικόλαος Σφακιανός, ο Μιχαήλ Μιχαήλ – ο Έλληνας «Σαρλώ»- έκανε το κινηματογραφικό του ντεμπούτο, ενώ η δεύτερη «Ο γάμος της Κοντσέτα – Μόσχου με τον Μιχαήλ» σημείωσε μεγάλη κινηματογραφική επιτυχία για την εποχή της και προβαλλόταν για αρκετά χρόνια. Ο Μιχαήλ συνέχισε την καριέρα του στο θέατρο. Πέθανε φτωχός και ξεχασμένος, μετά την Κατοχή.

Στα κείμενα αποτυπώνονται με χιούμορ, ο ερασιτεχνισμός, οι γκάφες, οι μωροφιλοδοξίες, οι ίντριγκες, η αγνωμοσύνη, τα ευτράπελα, οι αυτοσχεδιασμοί, οι κουτοπονηριές, οι ζαβολιές, οι γκάφες, μέσα στις οποίες δημιουργήθηκαν οι πρώτες βουβές ταινίες μυθοπλασίας στην Ελλάδα. Ενώ, παράλληλα, αποτυπώνεται η κοινωνική και ιστορική δίνη της σπαρταριστής πραγματικότητας: ο Σαγγάριος, η δικτατορία του Πάγκαλου, το νέο ημερολόγιο, το κόψιμο των χαρτονομισμάτων στα δύο και η οικονομική κρίση, ανάμεσα σε άλλα.

Η παράσταση

Σπαράγματα του ελληνικού βωβού κινηματογράφου (από ταινίες του Μιχαήλ Μιχαήλ του Μιχαήλ, που αναφέρονται παραπάνω, όπως και από την πρώτη σωζόμενη ταινία του 1924 «Οι περιπέτειες του Βιλάρ», του Ούγγρου Ζόζεφ Χεπ) δραματοποιούνται από τους συντελεστές της παράστασης του Κ.Θ.Β.Ε. και παρουσιάζονται στη σκηνή της αίθουσας «Σωκράτης Καραντινός» μαζί με μουσικές, τραγούδια της εποχής, αποσπάσματα από οπερέτες, χορό και πρόζα από την πλέξη μύθου και αλήθειας, που υπογράφουν ο Δημήτρης Πιατάς και ο Σάκης Σερέφας.

Ο σπουδαίος πολυμελής θίασος δίνει το μέγιστο των ικανοτήτων του. Ο σημαντικός σκηνογράφος Μανόλης Παντελιδάκης, που αναβιώνει το περίφημο «Αλκαζάρ» των Αθηνών, ανάλογα με το μπάτζετ της παραγωγής, ο έμπειρος χορογράφος Δημήτρης Παπάζογλου, η πρωτότυπη μουσική του Στάθη Παχίδη και οι καλοί πέντε μουσικοί στη σκηνή, ενώνουν δυνάμεις για να φωτιστεί η παράσταση από την τυπική σκηνοθεσία και την επιδερμική αναφορά πολιτικοκοινωνικών γεγονότων της εποχής.

Αν και προσπάθησε ο σκηνοθέτης να εμπλουτίσει την παράσταση με κάποια ευρήματα, όπως η ζωντανή καταγραφή σκηνών και η ταυτόχρονη προβολή τους στην οθόνη ή το χλιμίντρισμα ουγγαρέζικων αλόγων με την εμφάνιση του Ούγγρου σκηνοθέτη, ώστε να δοθεί περιεχόμενο στον όρο «burlesque», τη λάμψη την έδωσαν οι ερμηνευτές, οι χορογραφίες και η μουσική.

Το burlesque show είναι μια πολύπλευρη μορφής τέχνης, η οποία χρονολογείται από τη δεκαετία του 1860, όταν διάφοροι θίασοι συνδύασαν την κωμωδία με ενορχηστρώσεις αναμεμειγμένες με ψυχαγωγία θεατών. Είναι, ουσιαστικά, μίμηση καλλιτεχνήματος με κωμική προσέγγιση, όπου το αστείο και ελαφρό αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα και το αντίθετο.

Όλο το εγχείρημα στηρίζεται μεν στο κείμενο του Σάκη Σερέφα και στην έρευνα του Δημήτρη Πιατά για την πορεία του βωβού κινηματογράφου στη χώρα μας, αλλά το κύριο μέγεθος της επιτυχίας για το κοινό, πιστώνεται στην παρουσία του εξαιρετικού θιάσου στη σκηνή, στις άκρως ενδιαφέρουσες ερμηνείες όλων των ηθοποιών του βορειοελλαδίτικου κρατικού φορέα. Πραγματικά, δεν ξέρω ποιον και ποια να μνημονεύσω από αυτό το απολαυστικό σύνολο. Τον θαυμάσιο «Βιλάρ» του Κωνσταντίνου Χατζησάββα, τον στιβαρό Νίκο Νικολάου στον ρόλο του «Ιωσήφ Χεπ», τον «Καλαποθάκη» του καλλίφωνου Χρίστου Στυλιανού, τον «Μιχαήλ- Μιχαήλ» του Γιώργου Καύκα, την Άννυ Τσολακίδου ως «Σωτηρία Ιατρίδου», την Πολυξένη Σπυροπούλου ως «Γεωργία Βασιλειάδου», την μπριόζα «Ευαγγελία» της Σοφίας Καλεμκερίδου, τον εντυπωσιακό Δημήτρη Τσιλινίκο στον ρόλο του «Κώστα Βατίστα» ή τον χαρισματικό Χρήστο Παπαδημητρίου, ως «Εδμόνδο»; Όλοι τους ισάξιοι και απολαυστικοί.

Ομολογουμένως, άξιοι επαίνου αυτοί οι εργάτες του θεάτρου, που ποιούν τέχνη και ήθος στο παλκοσένικο, πειθαρχημένοι στις επιταγές του θεάματος, εκπαιδευμένοι άριστα, συντονισμένοι άψογα και με πασιφανή χημεία μεταξύ τους, λόγω πολύχρονης συνεργασίας.

Αξίζει, όμως, να δώσουμε τα εύσημα και στο δίδυμο: Δημήτρης Πιατάς –Σάκης Σερέφας, για την ιδέα και το κείμενο του αφιερώματος στους ανθρώπους του εγχώριου βωβού κινηματογράφου, αλλά και στο Κ.Θ.Β.Ε. για την υλοποίησή της.

Να σημειώσω ότι τα κινηματογραφημένα στιγμιότυπα, που προβάλλονται κατά τη διάρκεια της παράστασης, έχουν γυριστεί από τον Νίκο Σούλη.

Μένω στο «Δια Ταύτα» της παράστασης: Η κινούμενη εικόνα είναι, με διαφορά, ένα από τα πιο δημοφιλή μέσα ψυχαγωγίας μας. Κάθε ταινία, από τη μικρότερη ανεξάρτητη παραγωγή, μέχρι και το μεγαλύτερο block buster, είναι ένα μικρό θαύμα συνεργασίας δεκάδων ή και εκατοντάδων ανθρώπων και συνδυασμός πολλών διαφορετικών τεχνών. Ταυτόχρονα, είναι πύλη σε μια εναλλακτική πραγματικότητα, απόδειξη πως τα όνειρα μπορούν να πραγματοποιηθούν, έστω για λίγο, όσο κρατά η διάρκεια μιας ταινίας.

Το θέατρο για μας είναι η παραστατική τέχνη που συμπληρώνει την κατήχηση και μεγεθύνει την ψυχαγωγία μας.

Έτσι, με τους «Κωμικούς» του Κ.Θ.Β.Ε. ξεφυλλίσαμε μαυρόασπρες σελίδες από την ιστορία του Ελληνικού Κινηματογράφου, αλλά με χορό, χρώματα, λόγια και ήχο και αναλογιστήκαμε πώς από την περίοδο του πιονιέρου κινηματογραφιστή φτάσαμε στην εποχή των μεγάλων κινηματογραφικών στούντιο.

Επίλογος

Γεννήθηκε τον Αύγουστο του 1894 στην Αθήνα. Εξελίχθηκε ως αυτοδίδακτος ηθοποιός με πολλές ατέλειες, αλλά τολμηρός και ρηξικέλευθος καθώς ήταν μπήκε στον κόσμο του βωβού κινηματογράφου. Ο Μιχαήλ Μιχαήλ του Μιχαήλ, που έμεινε γνωστός ως ο «Έλληνας Σαρλώ».

Πρωταγωνίστησε σε τουλάχιστον πέντε κωμωδίες «Ο Μιχαήλ δεν έχει ψιλά», «Ο έρως της Κοντσέττας σώζει τον Μιχαήλ», «Ο γάμος της Κοντσέτας και του Μιχαήλ», το «Όνειρο του Μιχαήλ» και «Ο τυχερός». Συμπρωταγωνίστρια του ήταν η Κοντσέτα Μόσχου. Τις ταινίες είχε σκηνοθετήσει ο Καλαποθάκης, τενόρος της Λυρικής Σκηνής και οπερατέρ ήταν ο Ούγγρος στη καταγωγή Γιόζεφ Χεπ. Το σενάριο είχε γράψει ο ίδιος ο πρωταγωνιστής των έργων με τη βοήθεια του συγγραφέα Αριστομένη Διδίκα. Αργότερα ο Μιχαήλ πρωταγωνίστησε σε ακόμα μία κωμωδία, τα «Καταστήματα των Αθηνών».

Ο Μιχαήλ Μιχαήλ του Μιχαήλ είχε την τύχη όλων αυτών των θεατρίνων που άκμασαν στην προϊστορία του σινεμά. Πέθανε τελείως ξεχασμένος και πάμφτωχος, πιθανότατα τον Ιούνιο του 1951.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η παράσταση κινηματογραφήθηκε και θα προβληθεί από την Εταιρεία Παραγωγής Direct Productions & την Εταιρεία Θεάτρου «COMMEDIA», σε συμπαραγωγή με το ΚΘΒΕ, την Ταινιοθήκη της Ελλάδος και με την υποστήριξη του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Το κείμενο του έργου «Οι Κωμικοί» θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις «Μικρός Ήρως» σε μορφή κόμικς, σε σχέδια του Δημήτρη Αγκαράϊ.

Συντελεστές

Κείμενο: Δημήτρης Πιατάς, Σάκης Σερέφας, Σκηνοθεσία: Δημήτρης Πιατάς, Σκηνικά – Κουστούμια: Μανόλης Παντελιδάκης, Χορογραφία: Δημήτρης Παπάζογλου, Πρωτότυπη μουσική σύνθεση – Μουσική επιμέλεια: Στάθης Παχίδης, Ενορχηστρώσεις: Τραϊανός Αλμπανούδης, Στάθης Παχίδης, Φωτισμοί: Γιάννης Τούμπας, Μουσική διδασκαλία: Έλσα Μουρατίδου, Βοηθοί σκηνοθέτη: Άννη Τσολακίδου, Ιορδάνης Αϊβάζογλου, Χριστόφορος Μαριάδης, Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Χαρά Τσουβαλά, Βοηθός χορογράφου: Αναστασία Κελέση, Σκηνοθεσία κινηματογραφημένων σκηνών: Νίκος Σούλης, Διεύθυνση φωτογραφίας: Κώστας Σταμούλης, Postproduction: Κανάρης Κωστόπουλος, Οργάνωση παραγωγής: Εύα Κουμανδράκη

* Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου στο πλαίσιο πρακτικής άσκησης: Μελίνα Καμάρα.

Διανομή (με αλφαβητική σειρά):

Ιορδάνης Αϊβάζογλου (Σπυρίδων Δημητρακόπουλος), Νεφέλη Ανθοπούλου (ΤάλαΚρανόφσκα), Μπέτυ Αποστόλου (Κοντσέτα Μόσχου), Ηρώ Δημητριάδου (ΡιρήΑσπριώτου, Περαστική), Χρύσα Ζαφειριάδου (Πόπη Μέγγουλα), Χριστίνα Ζαχάρωφ (Ροζαλία Παντελιάδου), Χρύσανθος Καγιάς (Ευτύχιος Βονασέρας, Μαγαζάτορας Μάρκος), Σοφία Καλεμκερίδου (Ευαγγελία Παρασκευοπούλου), Παναγιώτης Καμμένος (Διονύσιος Ταβουλάρης – Μπατσακούτσας), Γιώργος Καύκας (Μιχαήλ Μιχαήλ του Μχαήλ), Ελένη Μισχοπούλου (Λολόττα Ιωαννίδου), Νίκος Νικολάου (Ιωσήφ Χεπ), Χρήστος Παπαδημητρίου (ΕδμόνδοςΦρυστ), Γρηγόρης Παπαδόπουλος (Γιώργος Πλούτης, Ιερέας Β’), Ιωάννα Πιατά (Ηρώ Χαντά), Δημήτρης Πιατάς (Δήμος Βρατσάνος), Σπύρος Σιδέρης (Ιερέας, Παραγιός), Πάνος Σκουρολιάκος (Αχιλλέας Μαδράς), Πολυξένη Σπυροπούλου (Γεωργία Βασιλειάδου), Χρίστος Στυλιανού (Λυκούργος Καλαποθάκης), Δημήτρης Τσιλινίκος (Κώστας Βατίστας), Άννη Τσολακίδου (Σωτηρία Ιατρίδου), Κωνσταντίνος Χατζησάββας (ΈρβεΒιλάρ)

Φιγκυράν – Κινηματογραφία επί σκηνής: Χρήστος Τουρλάκης

Μουσικοί επί σκηνής:

 Γιώργος Αβραμίδης (τρομπέτα), Τραϊανός Αλμπανούδης (κοντραμπάσο), Χρήστος Γκουγκούμας (πιάνο – συνθεσάιζερ), Βαγγέλης Καλαμαράς (τύμπανα – κρουστά), Μελίνα Παπαδοπούλου (βιολί)

Στην παράσταση, σε γκεστ εμφάνιση, συμμετέχει ο Λάκης Λαζόπουλος, μέσα από μια κινηματογραφημένη σκηνή, υποδυόμενος τον Τσάρλι Τσάπλιν σε μεγάλη ηλικία. Επισκέπτεται ονειρικά, τον Έλληνα «Σαρλώ», τον Μιχαήλ Μιχαήλ του Μιχαήλ.