Ξαναδιαβάζοντας ένα βιβλίο και κάποια προλεγόμενα

Γράφει ο Θανάσης Τριανταφύλλου // *

 

Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή (Ο Σοφός Έλλην του Μονάχου ) 

Καραθεοδωρή – Ροδοπούλου, Δέσπ. & Βλαχοστέργιου – Βασβατέκη, Δέσπ. [1],

 

Προλεγόμενα[2]

Το 1999 το Παράρτημα Λάρισας της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας είχε αναλάβει τη διοργάνωση του 16^ου Πανελληνίου Συνεδρίου της ΕΜΕ[3]. Είχαμε[4] τις πληροφορίες ότι στη Λάρισα, στα χέρια συμπολίτισσας, υπήρχε πλούσιο φωτογραφικό αρχείο από τη ζωή του μεγάλου μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Αποφασίστηκε από το Παράρτημα της ΕΜΕ, στο πλαίσιο του Πανελλήνιου Συνεδρίου, να λειτουργήσει σε ειδικό χώρο έκθεση με το φωτογραφικό αυτό υλικό και με πληροφορίες από τη ζωή του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού[5]. Είχα επιφορτισθεί για τις επαφές με την κάτοχο[6] του φωτογραφικού υλικού, ώστε να μας το παραχωρήσει για την δημόσια έκθεσή του. Την επισκέφτηκα για να το δω από κοντά. Να δω, επίσης, και όποια άλλα αντικείμενα ή τεκμήρια είχε στη διάθεσή της, και να αναζητήσουμε από κοινού τρόπους παρουσίασης και κοινοποίησής τους προς τους συνέδρους από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Όταν ξεφύλλισα τα μεγάλα άλμπουμ με τις πολλές φωτογραφίες και τα άλλα τεκμήρια, όπως φωτοτυπίες διαφόρων επιστολών από το αρχείο του Κ. Καραθεοδωρή κ.ά., έμεινα κατενθουσιασμένος από τον πλούτο τους. Σε καμιά περίπτωση το πλούσιο αυτό υλικό δεν έπρεπε να μείνει ανεκμετάλλευτο! Έπρεπε να δημοσιοποιηθεί, να βγει από τις σελίδες του προσωπικού ή στην καλύτερη περίπτωση του οικογενειακού άλμπουμ, όπου ήταν όμορφα τακτοποιημένο, και να εκτεθεί στο φως της δημοσιότητας! Στο φωτογραφικό λεύκωμα-άλμπουμ υπήρχε, σε θαυμάσιες φωτογραφίες εποχής, όλη η ζωή του μεγάλου μαθηματικού, προσεκτικά ταξινομημένη, από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τον θάνατό του. Συζητήσαμε τις λεπτομέρειες για την καλύτερη αξιοποίηση του υλικού σε ειδικά ταμπλό, στο φουαγιέ του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας (Δ.Ω.Λ.), ώστε να δοθεί η ευκαιρία να το περιεργαστούν και να το θαυμάσουν όλοι. Πράγμα που τελικά και έγινε. Μάλιστα η έκθεση εκείνη ξεπέρασε τις προσδοκίες μας, από τις άριστες εντυπώσεις του εγχειρήματος. Τα θετικά σχόλια από όλους ανεξαιρέτως τους συνέδρους μάς έκαναν να είμαστε περήφανοι.

Στην πρώτη μου επίσκεψη στο σπίτι της κατόχου του υλικού, η Δέσποινα Βλαχοστέργιου- Βασβατέκη μου εκμυστηρεύτηκε ότι βρισκόταν σε διαδικασία συγγραφής ενός πονήματος, το οποίο θα ήταν διανθισμένο με τις αφηγήσεις της εν ζωή, τότε, κόρης του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, της κ. Δέσποινας Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου.

Ακολούθησαν και άλλες επαφές[7]. Σ’ αυτές προέβαλα, εκ μέρους και του Παραρτήματος της ΕΜΕ, την επιθυμία μας να μας παραδοθεί το αρχείο για κατάλληλη αξιοποίησή του. Παρότι αρχικά υπήρξε μια πρώτη δειλή συγκατάθεση προς εμάς, για κάτι τέτοιο, τελικά δεν ευοδώθηκε το ζήτημα αυτό[8]. Έτσι χάθηκε, τότε, η ευκαιρία να δημιουργηθεί στη Λάρισα μια αίθουσα με διάφορα αντικείμενα, βιβλία και άλλα τεκμήρια από τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή.

Ζήτησα στη συνέχεια να συνεργαστεί η συγγραφέας με το Παράρτημα Λάρισας της Ε.Μ.Ε., ώστε, παράλληλα με το εγχείρημα της έκδοσης των πρακτικών του συνεδρίου μας, να συμπεριληφθεί, ως ειδικό παράρτημα στον σχετικό τόμο των πρακτικών, κάποια περίληψη με αναφορά στη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, σε συνδυασμό με τα τεκμήρια που η συγγραφέας κατείχε. Μάλιστα της εξέφρασα τη διάθεσή μου να συνεργαστώ μαζί της, ώστε να γίνει μια κάπως πιο συγκεκριμένη αναφορά στο επιστημονικό έργο του μεγάλου μαθηματικού, καθότι η ίδια δεν είναι μαθηματικός και θα είχε αρκετές ίσως δυσκολίες σε αυτό. Δεν κατέληξε η συζήτησή μας εκείνη ούτε στο θέμα αυτό. Έτσι, απλά, συμφωνήσαμε και μείναμε μόνο στο να στηθεί μια έκθεση από επιλεγμένο φωτογραφικό υλικό. Το Συνέδριο έγινε το Νοέμβρη του 1999 και άφησε τις καλύτερες των εντυπώσεων.

Εισαγωγή

Κατά την περίοδο των Χριστουγέννων του 1999 δημοσιεύτηκε σε ορισμένες εφημερίδες η είδηση ότι θα κυκλοφορούσε σύντομα βιβλίο ενός συναδέλφου εκδότη μαθηματικού, με θέμα τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Δεν ήταν τυχαία, κατά τη γνώμη μου, εκείνη η βιβλιογραφική αναφορά για ένα υπό έκδοση βιβλίο. Εκτιμώ[9] ότι η αναφορά έγινε, εκείνη τη χρονική περίοδο, για να προλάβει την αγορά -όπως λέμε-, επειδή ήδη βρισκόταν σε εξέλιξη προς  έκδοση -και μάλιστα σε σύντομο χρονικό διάστημα- και ένα άλλο ανάλογο βιβλίο: της Δέσποινας Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου και της  Δέσποινας Βλαχοστέργιου-Βασβατέκη, με τον τίτλο “Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: Ο σοφός Έλλην του Μονάχου” (Χειμώνας  του 2000). Το βιβλίο αρχικά εκδόθηκε με σκληρό εξώφυλλο, σε έκδοση πολυτελείας. Γρήγορα ακολούθησε δεύτερη έκδοση. Η δεύτερη έκδοση, συμπληρωμένη και με κάποια νέα στοιχεία, έγινε από τις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ το 2001. Η νέα αυτή δεύτερη έκδοση, με άλλη βιβλιοδεσία (μαλακό εξώφυλλο, διαφορετικής  εικόνας), με διαφορετική εκτύπωση, μείωσε κάπως το κόστος της πρώτης έκδοσης, κι έτσι θα μπορούσε να κοσμήσει τις βιβλιοθήκες όσο γίνεται περισσότερων ανθρώπων.

Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο

Ο αναγνώστης του βιβλίου, από το πρώτο ξεφύλλισμά του, θα νιώσει ότι κατά έναν ξεχωριστό τρόπο, που κάποιες φορές πλησιάζει αυτό που λέμε περιγραφική ωραιοποίηση και εξιδανίκευση εικόνων και καταστάσεων, η συγγραφέας του κατάφερε να αξιοποιήσει και ν’ αναπλάσει δημιουργικά όλα εκείνα τα στοιχεία -τα τόσο πλούσια- από τη ζωή του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, απορροφώντας, σαν διψασμένο σφουγγάρι, τις όμορφα διατυπωμένες αφηγήσεις της κόρης του Δέσποινας Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, που το συνυπογράφει, αφηγήσεις που ενέχουν και αναδίνουν ένα λεπτό ευγενικό άρωμα νοσταλγίας και αγάπης μιας κόρης προς έναν μεγάλο και σπουδαίο πατέρα, όπως η ίδια στον πρόλογό της δηλώνει[10]:

Με βαθιά συγκίνηση και σεβασμό, θα αποπειραθώ να κάνω μια σκιαγράφηση της ζωής και του έργου του πατέρα μου, του οποίου σε πολλούς Έλληνες και μάλιστα σε μαθηματικούς είναι άγνωστη ακόμα και η διαβατική του ύπαρξη.

Εξ άλλου κι εγώ η ίδια, όσο ζούσε ο πατέρας μου, δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι ήταν κάτι το ξεχωριστό στο χώρο της επιστήμης και των μαθηματικών. Η σεμνότητά του, η μετριοφροσύνη του και η απλότητά του δεν μου επέτρεψαν να το αντιληφθώ. 

Το λεύκωμα αυτό είναι η ελάχιστη προσφορά της κόρης σ’ έναν ξεχωριστό πατέρα, που πολλά πρόσφερε στην επιστήμη και στην πατρίδα, και που είναι πάντα παρών στη σκέψη μου και στην καθημερινή μου ζωή. 

                                                Δέσποινα Καραθεοδωρή -Ροδοπούλου

Όπως βλέπουμε, από το απόσπασμα που προηγήθηκε, η Δέσποινα Ροδοπούλου- Καραθεοδωρή εντελώς αφοπλιστικά μας εξομολογείται πως ούτε κι αυτή, όσο ζούσε ο πατέρας της, δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι ήταν κάτι το ξεχωριστό στον χώρο της επιστήμης και των μαθηματικών. Η σεμνότητά του, η μετριοφροσύνη και η απλότητά του δεν της είχαν επιτρέψει να το αντιληφθεί αυτό! Οι γεμάτες νοσταλγία, λοιπόν, αφηγήσεις κόρης, με υψηλή κουλτούρα, που έζησε από κοντά αρκετά από τα αφηγούμενα, καθώς και το πλούσιο αρχειακό υλικό, υπήρξαν το εύπλαστο ζυμάρι που στα χέρια της κυρίας Βασβατέκη μετατράπηκε σε ένα θαυμάσιο βιβλίο.΄

Αυτό ακριβώς γίνεται με το βιβλίο αυτό. Οι συγγραφείς του μας παίρνουν από το χέρι και μας οδηγούν σε έναν ευχάριστο περίπατο, σχεδόν σαν σε παραμύθι. Ο περίπατος ξεκινάει από τον 19^ο αιώνα, από την Αδριανούπολη. Εκεί είναι ο τόπος καταγωγής της φαναριώτικης οικογένειας των Καραθεοδωρή, η οποία έδωσε επιφανείς επιστήμονες και διπλωμάτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και του τότε Σουλτάνου. Έδωσε ακόμη και ηγεμόνες, και διοικητές νησιών, όπως της Σάμου και της Κρήτης. Γόνος αυτής της μεγάλης οικογένειας υπήρξε και ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Ήταν γιος του διπλωμάτη σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως Βέλγιο και Γερμανία, Στέφανου Καραθεοδωρή. Ο πατέρας του υπήρξε διπλωμάτης, μέλος της Ακαδημίας Διεθνούς Δικαίου, ως διακεκριμένος νομικός.

Οι γονείς του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή:

Στέφανος  Κων. Καραθεοδωρή (πατέρας) και Δέσποινα Αντων. Πετροκόκκινου (μητέρα)

Ο περίπατος αυτός συνεχίζεται με τη διαμονή στη Γερμανία. Εκεί, στο Βερολίνο, στις 13 Σεπτεμβρίου 1873, γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Στη συνέχεια  η οικογένεια εγκαταστάθηκε στο Βέλγιο, όπου -στις Βρυξέλλες- ο μικρός Κωνσταντίνος ζει τα παιδικά και τα εφηβικά του χρόνια.

Το σπίτι στις Βρυξέλλες όπου μεγάλωσε ο Κ. Καραθεοδωρή

Εκεί μαθαίνει τα εγκύκλια γράμματά του, σε Βελγικό Σχολείο. Μάλιστα ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή παίρνει, μάλιστα, το πρώτο βραβείο, δυο φορές, ως μαθητής σε κάποιον μαθηματικό διαγωνισμό, που γινόταν για τα σχολεία του Βελγίου. Ο διαγωνισμός ήταν αντίστοιχος μ’ αυτόν που κάθε χρόνο διοργανώνεται και στην Ελλάδα από την Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία (Ε.Μ.Ε.) για τους Έλληνες μαθητές. Αυτό ίσως ήταν και ο προάγγελος της μαθηματικής του εξέλιξης, αργότερα.

Ο Κ. Καραθεοδωρή κατά τα έτη 1883-1886 μαθητής στη Σχολή της Ριβιέρας.

Σ’ όλο αυτό το διάστημα των παιδικών του χρόνων διατηρεί επαφές με τη Χίο. Εκεί  ζει η γιαγιά του, από την αρχοντική γενιά Πετροκόκκινου, η οποία και του δίδαξε πολλά (σ’ αυτόν και την αδελφή του), κατά τα καλοκαίρια των διακοπών τους στο νησί. Η επαφή με τη Χιώτισσα γιαγιά κι όσα εκείνη του δίδαξε συντέλεσαν στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Η γιαγιά του είναι αυτή που του ενέπνευσε και την αγάπη για την Ελλάδα, παρότι τα περισσότερα χρόνια της ζωής του τα έζησε, λόγω των καθηκόντων του πατέρα του ως διπλωμάτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σε χώρες του εξωτερικού.

Μετά τις εγκύκλιες σπουδές του τελειώνει, στη συνέχεια, τη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου (1891-1895), απ’ όπου αποφοίτησε ως αξιωματικός μηχανικού του Βελγικού Στρατού. Ακολουθεί η σύντομη διαμονή του στην Αίγυπτο (1898-1900). Εκεί εργάστηκε  στην κατασκευή μεγάλων έργων. Συμμετείχε ως μηχανικός στην κατασκευή του φράγματος του Ασουάν, του Ασιούτ κ.ά.· εκεί μαγεύεται από τη γεωμετρία των πυραμίδων. Αυτό τον οδήγησε να πάρει τη μεγάλη απόφαση να εγκαταλείψει την πολλά υποσχόμενη καριέρα του μηχανικού μεγάλων τεχνικών έργων και να στραφεί σε ηλικία 27 ετών(!) αποκλειστικά στα μαθηματικά. Η περίοδος αυτή της διαμονής του στην Αίγυπτο περιγράφεται με έξοχο τρόπο στο βιβλίο. Το απόσπασμα του βιβλίου από αυτήν την περίοδο στην Αίγυπτο, είναι

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή το 1891 εύελπις στη Σχολή Αξιωματικών Μηχανικού του Βελγίου

χαρακτηριστικό. Δείχνει τον καταλύτη της μεγάλης απόφασης του Κ. Καραθεοδωρή που τον οδήγησε να στραφεί σε μεγάλη -για μαθηματικός- ηλικία σε μια επιστήμη που την τίμησε στο έπακρο!

Διαβάζουμε από το βιβλίο (σ. 53):

[…] Μετά την αναχώρησή του από την Αθήνα και αφού ενίσχυσε τον επιστημονικό του εξοπλισμό με πανεπιστημιακές σπουδές στο Παρίσι και στο Λονδίνο πήγε στην Αίγυπτο, τη χώρα του Νείλου με τον πανάρχαιο και φοβερά ενδιαφέροντα πολιτισμό.

Από το 1898 εργάζεται ως μηχανικός στην Αίγυπτο όπου τότε κατασκευάζονταν τα μεγάλα αρδευτικά έργα του Νείλου στο Ασουάν και του Ασιούτ. Εκεί από το Φεβρουάριο μέχρι τον Αύγουστο εκτελούνταν αδιάκοπα ανασκαφικές και δομικές εργασίες μέρα και νύχτα και πολλές νύχτες πέρασε στην αποξηρανθείσα κοίτη του Νείλου Τους υπόλοιπους μήνες  του έτους, που αποτελούσαν την εποχή των βροχών, η άνοδος της στάθμης των υδάτων παρεμπόδιζε κάθε δομική δραστηριότητα και έτσι, όταν τελείωνε η ώρα του γραφείου, είχε ελεύθερο χρόνο να διαβάζει μαθηματικά βιβλία.

Το Ασιούτ τη εποχή εκείνη, ήταν μια μικρή πόλη χωρίς καμιά Ευρωπαϊκή κοινωνία στην Άνω Αίγυπτο και ο  κοινωνικός  του κύκλος απαρτιζόταν από τον προϊστάμενό του και από τέσσερις Άγγλους, μεταξύ των οποίων ο πλέον προικισμένος ήταν ένας απόγονος του λόρδου Samouel Hood, ο λόρδος  Κάρναβιν, μαζί με τον οποίο ανακάλυψαν χωρίς να το θέλουν και να το ξέρουν τον τάφο του Τουταγχαμών.[…]

Και από τη σ.  56 (στο βιβλίο της α΄ έκδοσης), ή από τη σ. 57 (στο βιβλίο της β΄ έκδοσης) διαβάζουμε:

[…]Σ’ αυτόν τον τόπο, στον οποίο συντελούνταν μια κοσμογονία, βρισκόταν ο Καραθεοδωρή, όταν αποφάσισε να αφιερώσει τον εαυτό του στη μαθηματική επιστήμη. Το μαθηματικό του δαιμόνιο εκδηλώθηκε και αξίωσε επιτακτικά τα δικαιώματά του. Εκεί εμφανίστηκε η μαθηματική του ιδιοφυΐα, που επρόκειτο αργότερα να τον αναδείξει ως έναν από τους επιφανέστερους μαθηματικούς της Ευρώπης.

Εκεί, κάνοντας μετρήσεις στην πυραμίδα του Χέοπος, σταμάτησε ξαφνικά την εργασία του και ασχολήθηκε με τη λύση μιας απορίας που του είχε δημιουργηθεί

 ……….., κάνοντας ένα βήμα  προς το αβέβαιο.”

Ξαναγράφτηκε, συνεπώς, στο Πανεπιστήμιο ως φοιτητής  (Βερολίνο,  1900-1902) για να σπουδάσει μαθηματικός. Το 1902 μεταγράφεται στο Πανεπιστήμιο του Γκαίτιγκεν. Εκεί λειτουργούσε ξεχωριστή σε φήμη μαθηματική Σχολή, με κορυφαίους καθηγητές, όπως ο Felix Kline, ο Davind Hilbert, o Minkowski (καθηγητής μαθηματικών και του Einstein), αλλά κ.ά. κορυφαίοι επιστήμονες.

Στη Γοτίγγη, 1902

Το 1904 αναγορεύθηκε διδάκτορας της φιλοσοφίας των μαθηματικών. Εποπτεύων καθηγητής ο Minkowski. Η ιδιαίτερη κλίση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή στα μαθηματικά αναγνωρίσθηκε, σχεδόν, αμέσως από όλους τους παραπάνω κορυφαίους πανεπιστημιακούς καθηγητές, που είχε την τύχη να παρακολουθήσει μαθήματά τους. Έτσι, πολύ σύντομα, αναγορεύτηκε -σχεδόν σε χρόνο ρεκόρ- υφηγητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο του Γκαίτιγκεν (Απρίλιος του 1905). Από κει κι ύστερα, η καριέρα του στο εξωτερικό είναι λαμπρή. Είναι αξιοσημείωτη η πληροφορία που διαβάζουμε στο βιβλίο για τη μικρότητα κάποιων Ελλήνων ιθυνόντων οι οποίοι, όταν ο Καραθεοδωρή εκδήλωσε την επιθυμία του να εργαστεί στο πανεπιστήμιο των Αθηνών ή έστω στη Σχολή των Ευελπίδων και να εγκατασταθεί στην Ελλάδα, του απάντησαν ότι με τα προσόντα του το μόνο που ήταν δυνατό να γίνει ήταν να διοριστεί ελληνοδιδάσκαλος σε επαρχιακό σχολείο (sic). Τίποτε περισσότερο! Να σημειώσουμε ότι ως ελληνοδιδάσκαλοι και ως γραμματοδιδάσκαλοι, τότε, διορίζονταν ακόμη κι όσοι γνώριζαν μόνο απλή ανάγνωση και γραφή. Και μάλιστα η εκπαιδευτική μας ιστορία αναφέρει ότι σε κάποιες ανώμαλες εποχές υπήρξαν και οι λεγόμενοι γραμματοδάσκαλοι “των δύο μαρτύρων”[11]. Αυτή η στάση των ιθυνόντων, τότε, οδήγησε τον Καραθεοδωρή να αποφασίσει την οριστική διαμονή του στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα στη Γερμανία. Στη συνέχεια τοποθετήθηκε ως καθηγητής σε διάφορες πανεπιστημιακές έδρες στα Πανεπιστήμια του Γκαίτιγκεν (διετέλεσε υφηγητής από 1905-1908), υφηγητής στη Βόννη (1908-1909), καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Αννόβερου (1909), καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Μπρεσλάου (1910-1913), καθηγητής στο Γκαίτιγκεν (διάδοχος του Kline, 1913-1918), καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας (1920), καθηγητής στο Μετσόβειο Πολυτεχνείο (1923), καθηγητής στο Μόναχο (διάδοχος του Lindeman, 1924), δίδαξε για ένα μικρό διάστημα στο  Harvard και στην Καλιφόρνια ως επισκέπτης καθηγητής, αργότερα,  κ.ά. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα υπήρξαν σημαντικά κι εκτείνονταν από τη Θεωρία των Πραγματικών Συναρτήσεων, τον Λογισμό Μεταβολών, τη Θεωρία του Μέτρου, τις Μερικές παραγώγους, την Οπτική, τη Θερμοδυναμική κλπ. Θα χρειαζόταν ειδική ημερίδα ή και ειδικό επιστημονικό συμπόσιο να μιλήσει κανείς εκτενώς για το μαθηματικό και φυσικό έργο του Κ. Καραθεοδωρή. Η Ε.Μ.Ε., στο πλαίσιο των εκατό χρόνων από τη γέννησή του, διοργάνωσε διεθνές Συμπόσιο (1973) με συμμετοχή κορυφαίων Ελλήνων και ξένων πανεπιστημιακών καθηγητών, αφιερωμένο στον Κ. Καραθεοδωρή[12]. Τα πρακτικά του Συμποσίου εκείνου δημοσιεύτηκαν και κοσμούν τις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες σε έναν ογκώδη τόμο 634 σελίδων σε Αγγλική, Γερμανική και Γαλλική γλώσσα. Αλλά και άλλα Πανεπιστήμια (π.χ. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο κλπ.) διοργάνωσαν αντίστοιχα συνέδρια και ημερίδες και εξέδωσαν σχετικά Πρακτικά που παρουσιάζουν το έργο σπουδαίου μαθηματικού.

Σημειωτέον ότι το 1920 η ΕΜΕ ανακήρυξε τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή επίτιμο Πρόεδρό της. Η Ε.Μ.Ε. έχει ανακηρύξει ελάχιστους επιτίμους Προέδρους της. Αυτοί (εκτός από τον Κ. Καραθεοδωρή) είναι οι:

• Ι. Χατζηδάκις (1918) και Δ. Αιγινήτης (1918) στην 1^η Γεν. Συνέλευση της Ε.Μ.Ε., παμψηφεί και δια βοής.
• Ν. Χατζηδάκις (1937) και Ν. Κριτικός, αργότερα.
• Γ. Μαζαράκης (1965), Π. Τόγκας (1965), Σ. Σαραντόπουλος (1965), Μ. Γερμανός (1965).
• Ε. Σταμάτης (1967).
• Θ. Πασσάς και Ι. Λεωνίδου (1972)
• Ι. Ξανθάκης (1973).

Η αναφορά στα προηγούμενα ονόματα -που είναι γνωστοί κορυφαίοι Έλληνες μαθηματικοί και επιστήμονες, και κάποιοι από αυτούς υπήρξαν και Ακαδημαϊκοί- έγινε, για να φανεί η ιδιαίτερη τιμή που η Ε.Μ.Ε. αποδίδει στο έργο και στην προσωπικότητα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή.

Αλλά, ας επιστρέψουμε στο βιβλίο. Ο περίπατος συνεχίζεται, με τον ερχομό του Καραθεοδωρή στην Ελλάδα (1920), ύστερα από πρόταση του τότε πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου να αναλάβει την ίδρυση του Νέου Πανεπιστημίου, στη Σμύρνη, όπου  ως γενικός γραμματέας του ορίστηκε ο καθηγητής μαθηματικών Νικόλαος Κριτικός.  Επίσης, ο Βενιζέλος ζήτησε από τον Κ. Καραθεοδωρή και την ανασυγκρότηση του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όπως γνωρίζουμε, το Πανεπιστήμιο της Σμύρνης, που θα εδραίωνε τα ελληνικά γράμματα στη Μικρά Ασία και στις χώρες της Ανατολής, δεν πρόλαβε να ανθίσει λόγω της γνωστής εξέλιξης (1922) με τη σφαγή και τον διωγμό των Ελλήνων από την πρωτεύουσα της Ιωνίας, τη Σμύρνη, μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Με υπεράνθρωπες προσπάθειες του Κ. Καραθεοδωρή σώθηκε η πλούσια -αποτελούμενη από 20.000 τόμους σπάνιων βιβλίων- βιβλιοθήκη του νεότευκτου πανεπιστημίου από μια βέβαιη καταστροφή. Τα βιβλία επιστράφηκαν στην Ελλάδα.[13]

Μετά την καταστροφή της Σμύρνης ο Κ. Καραθεοδωρή ήλθε στην Αθήνα, όπου δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, όπως ήδη αναφέραμε, όμως στα πρώτα έτη σπουδών, λόγω ίσως της τότε μικροψυχίας κάποιων πανεπιστημιακών.  Είναι γνωστά φαινόμενα αυτά σε τέτοιους κύκλους, όπου συχνά πρυτανεύουν λόγοι όχι καθαρά επιστημονικοί, άλλά και άλλοι. Ξαναγύρισε στη Γερμανία, λοιπόν, με μια διάθεση πίκρας, για αυτήν τη μεταχείριση στο πρόσωπό του.

Στο γραφείο του στο Μόναχο

Ακολουθούν τα χρόνια του πολέμου, η ζωή του στην Αγγλία, στην Αμερική και ξανά στη Γερμανία μέχρι τον θάνατό του, στις 2 Φεβρουαρίου το 1950, στο Μόναχο, όπου υπάρχει και σήμερα ο οικογενειακός του τάφος, με μορφή μιας μαρμάρινης στήλης σε ιωνικό ρυθμό.

Κίονας στον τάφο του Κωνσταντίνου, της Ευφροσύνης και του Στέφανου Καραθεοδωρή

Με την αναγγελία του θανάτου του σε ειδική συνεδρίαση της Ακαδημίας Αθηνών, της οποίας από το 1926 υπήρξε μέλος, εκφωνήθηκαν λόγοι που τόνισαν το έργο και την προσωπικότητα του εκλιπόντος μεγάλου επιστήμονα και μεγάλου μαθηματικού.

Στο αντίστοιχο (στις 2 Φεβρουαρίου 1951) επιστημονικό μνημόσυνο, που διοργάνωσε η Φυσικομαθηματική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με τη συμπλήρωση ενός έτους από τον θάνατό του, ένας από τους πιο γνωστούς καθηγητές του, τότε, ο καθηγητής Θεόδωρος Βαρόπουλος, στην κεντρική ομιλία της εκδήλωσης, αποκάλεσε[14] τον Κ. Καραθεοδωρή

[…] ο σοφός Έλλην, ο οποίος ηδυνήθη να εισδύσει καλύτερα από τον καθένα και να εξιχνιάσει τα αινίγματα, τα πλέον δυσχερή και μάλιστα κεκρυμμένα της μαθηματικής αναλύσεως. (…). Θα μείνη εις τα Μαθηματικά εις την πρώτην γραμμήν των ερευνητών των μάλλον ικανών, οι οποίοι δια της δυνάμεως της μεγαλοφυΐας των επέτυχον καταπληκτικήν επέκτασιν των ορίων της επιστήμης ταύτης […].”.

Επίλογος:

Όταν διαβάζουμε μυθιστορηματικές βιογραφίες μεγάλων προσωπικοτήτων της επιστήμης ή της ιστορίας, όπως του Παστέρ, της Κιουρί και άλλων, ταξιδεύουμε σ’ έναν κόσμο μαγείας! Σταματούμε συχνά στις σελίδες κι αφήναμε τη φαντασία μας να ταξιδεύει, να αναπλάθει κόσμους, να δημιουργεί πρότυπα. Συχνά, επίσης, εκφράζουμε κάποιες κρυφές ευχές μας να φτάσουμε, έστω και κατ’ ελάχιστο, το μεγαλείο αυτών των ανθρώπων! Τέτοιες βιογραφίες, προσωπικά, πάντα με γοήτευαν.

Όταν διάβαζα το βιβλίο της Δέσποινας Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου και της Δέσποινας Βλαχοστέργιου-Βασβατέκη, σταματούσα αρκετά συχνά την ανάγνωσή του κι άφηνα τη φαντασία μου να πετάει, καθώς χάζευα τις πολλές, θαυμάσιες φωτογραφίες του. Με τη φαντασία μου ταξίδευα στην Κωνσταντινούπολη, στη Χίο, στο Βερολίνο, στις Βρυξέλλες,  στην Αίγυπτο, στη Σμύρνη, στη Γοτίγγη, στο Μόναχο, στην Αμερική κι αλλού! Πολυταξιδεμένος άνθρωπος ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή, με πολύ σημαντική την παρουσία του στο μαθηματικό στερέωμα και στη φυσική. Σημαντικές υπήρξαν οι γνωριμίες του με άλλους μεγάλους επιστήμονες -επιστημονικά ογκόλιθους- του καιρού του, μέχρι και σήμερα. Δέος προκαλούν στους γνωρίζοντες οι υψηλού επιπέδου συναναστροφές του. Ακολουθούσα νοερά την πορεία του βιογραφούμενου, σαν μέσα σε κινηματογραφική ταινία. Βοηθούσε σ’ αυτό ο ιδιότυπος γραπτός λόγος, η αφηγηματική ευχέρεια της συγγραφέως, ο πλούτος των λεκτικών εικόνων και περιγραφών και το εξαίσιο  φωτογραφικό υλικό, που στην κατάλληλη στιγμή ενίσχυε την ανάλογη τεκμηρίωση, με υπέροχο τρόπο! Δηλαδή, η μαγική συνταγή της επιτυχίας για ένα ανάλογο αφηγηματικό λεύκωμα, βιογραφικής μυθιστορίας. Γιατί ένα τέτοιο βιβλίο είναι το συγκεκριμένο.

Η σύζυγος του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή με τον γιό τους Στέφανο.

Όλη η πορεία της ζωής του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, το πλούσιο οικογενειακό δέντρο του, δείχνουν ότι η ιδιαίτερη ευφυία του γονιμοποιήθηκε έξοχα από το κατάλληλο περιβάλλον στο οποίο έζησε και δημιούργησε. Συνέβαλε σ’ αυτό και η πολύ μεγάλη αποφασιστικότητά του. Θυμίζει την αποφασιστικότητα εκείνων των ελάχιστων, ξεχωριστών ριψοκίνδυνων ορειβατών, που ξεκινούν να κατακτήσουν όλο και πιο ψηλές κορφές, αψηφώντας κόπους, στοχεύοντας πάντα στο άφταστο, στο ανυπέρβλητο και στο μοναδικό!

Συνέδριο μαθηματικών στη Ζυρίχη (6 Σεπτεμβρίου 1932)

Elia Cartan, Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και η κόρη του Δέσποινα

Ένα δικό μου σχόλιο, άσχετο από το βιβλίο για το οποίο γράφουμε εδώ: Στην έκδοση (σε ανατύπωση του 1964) ενός κλασικού βιβλίου Άλγεβρας ενός Άγγλου μαθηματικού, του G. Chrystal (καθηγητή στο Εδιμβούργο το 1900 και παλιότερα), από τις εκδόσεις Chelsea Publishing στην Αμερική, που έχουν εκδώσει εντελώς εξειδικευμένα βιβλία, κορυφαίων μαθηματικών επιστημόνων, ανάμεσα στα άλλα κλασικά βιβλία του οίκου φιγουράρουν με εκτενή σημειώματα και τρία βιβλία του Κ. Καραθεοδωρή [15]. Στο ένα απ’ αυτά, στο δίτομο, με τον τίτλο Θεωρία Συναρτήσεων (Theory of Functions) υπάρχει στο τέλος η πρόταση σε εισαγωγικά, παρμένη από το Bulletin  of   AMS  (Δελτίο της Αμερικάνικης Μαθηματικής Εταιρείας) ότι πρόκειται για “ένα βιβλίο από έναν μαιτρ του είδους….. ένα βιβλίο που ο ίδιος ο Καραθεοδωρή το θεωρεί ως το πιο έξοχό του κατόρθωμα…. Γραμμένο από μια συνολική θεώρηση των πραγμάτων”.

Συνοψίζοντας, λοιπόν, επανέρχομαι στο βιβλίο της Δέσποινας Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου και Δέσποινας Βλαχοστέργιου-Βασβατέκη, από τις εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ, και του οποίου το εξώφυλλο κοσμεί η εικόνα του μεγάλο μαθηματικού Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή, και λέω ότι είναι ένα εντυπωσιακό λεύκωμα με θαυμάσιες φωτογραφίες. Οι φωτογραφίες του, με επιμέλεια ταξινομημένες, χρονολογικά, παρουσιάζουν μ’ έναν γοητευτικό τρόπο τα διάφορα στάδια από τη ζωή του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού, από τα παιδικά του βήματα, την εφηβεία του, τις σπουδές του, τους δικούς του ανθρώπους, τους φίλους του, μεταξύ των οποίων και οι κορυφαίοι επιστήμονες, μαθηματικοί και φυσικοί, όπως ο Χίλμπερτ, ο Αϊνστάιν και  αρκετοί άλλοι θετικοί επιστήμονες πρώτου μεγέθους. Η σπουδαία παρέα του μεγάλου μαθηματικού!

Στο βιβλίο δημοσιεύεται επίσης μια χειρόγραφη επιστολή του Αϊνστάιν προς τον Καραθεοδωρή, με την οποία ο κορυφαίος φυσικός επιστήμονας του περασμένου αιώνα εκφράζει τον θαυμασμό του για κάποια εργασία του Καραθεοδωρή. Καταλήγει η επιστολή αυτή:

“Αν θέλετε να μου εξηγήσετε ακόμα και τους κανονικούς μετασχηματισμούς, θα έχετε βρει έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν όμως λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα γονατίσω μπροστά σας με σταυρωμένα τα χέρια. Πίσω από αυτό υπάρχει κρυμμένο κάτι, που είναι αντάξιο του ιδρώτα των καλυτέρων”. 

Το  βιβλίο δεν είναι απλά ένα φωτογραφικό λεύκωμα θαυμάσιων φωτογραφιών. Είναι κι ένα σπουδαίο αφήγημα. Με χαρακτηριστικό τρόπο καταγράφεται η ζωή του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού. Οι πληροφορίες που παρουσιάζονται σ’ αυτό είναι αυθεντικές, αφού η πηγή τους είναι η ίδια  η κόρη του Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, η οποία γνώριζε από πρώτο χέρι πολλά από τα στιγμιότυπα που καταγράφονται στο βιβλίο. Δεν έχει τον χαρακτήρα ενός ιστορικού βιβλίου. Ούτε είχαν και  τέτοιο στόχο οι δυο γυναίκες συγγραφείς του. Να μας δώσουν, δηλαδή, ένα ιστορικό βιβλίο. Θα έλεγα ότι αδιαφόρησαν κιόλας για μια τέτοια εκδοχή. Η εργογραφία του μεγάλου μαθηματικού Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή -ως προς το επιστημονικό της σκέλος- είναι δουλειά των ειδικών επιστημόνων, των μελετητών και ερευνητών της ιστορίας των Μαθηματικών. Μια τέτοια προσέγγιση, είναι έξω από τους στόχους μιας απλής παρουσίασης ενός βιβλίου, το οποίο έτυχε αρκετών ευνοϊκών κριτικών από διάφορους πανεπιστημιακούς καθηγητές της χώρας μας και του εξωτερικού. Είναι γνωστό ότι τέτοιες επιστημονικές εκδηλώσεις και συνέδρια έγιναν και θα γίνουν και στο μέλλον, όπου θα εκδίδονται και τα αντίστοιχα πρακτικά των εισηγήσεών τους και θα παρουσιάζουν το σπουδαίο έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, του μεγάλου Έλληνα σοφού.

Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή γεννήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 1873 και πέθανε στις 2 Φεβρουαρίου 1950.  Ζώντας στη Γερμανία στα δύσκολα χρόνια του δεύτερου πολέμου

μετά τη νίκη των συμμάχων ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή και βιώνοντας τα ερείπια της και τις δυσκολίες της Γερμανίας, εκείνη την εποχή, έστειλε επιστολή σε ανεψιό, στην Αθήνα, να προβεί σε ενέργειες ώστε να επιστρέψει στην Ελλάδα. Παρουσιάζεται παρακάτω η σχετική επιστολή.

Το 2023 είναι τα εκατόν πενήντα χρόνια από τη γέννηση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή. Με αφορμή αυτό θα κυκλοφορήσει από τη χώρα μας ένα συλλεκτικό νόμισμα των 2 ευρώ με το κεφάλι του μεγάλου μαθηματικού προς τιμή του. Να σημειωθεί ότι διάφορα γραμματόσημα με τη μορφή του ήδη κυκλοφορούν από χρόνια.

Σημειώσεις :

[1] Η Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, που πέθανε σε ηλικία 99 ετών το 2009, ήταν κόρη του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού. Υπήρξε σύζυγος του τέως Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων και τότε Βουλευτή Λάρισας Κωνσταντίνου Ροδόπουλου (1896-1971). Ο Κ. Ροδόπουλος υπήρξε αδελφός του γνωστού συγγραφέα Μ. Καραγάτση (1908 − 1960), ο οποίος μας άφησε σπουδαίο μυθιστορηματικό έργο. Το Μ. από το όνομα Μίτιας. Το χρησιμοποιούσε ως ψευδώνυμο ο Καραγάτσης.  Ήταν ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της «Γενιάς του ’30». Το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος Ροδόπουλος.

Υπήρξαν ορισμένες φορές που συναντηθήκαμε με τη Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, με διάφορες αφορμές. Μια φορά που τη καλέσαμε σε εκδήλωση για τον πατέρα της, λόγω απουσίας της στο εξωτερικό δεν κατέστη δυνατόν να παρευρεθεί. Το χειρόγραφο επιστολικό δελτάριο που μου απέστειλε, τότε, είναι ένα από τα τεκμήρια εκείνης της επικοινωνίας μας:

[2] Το κείμενο προέκυψε από μια νέα ανάγνωση του βιβλίου “Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή: Ο σοφός Έλλην του Μονάχου” που αναφέρεται στον τίτλο και από ένα ξανακοίταγμα μιας παλαιότερης ομιλίας μου. Η ομιλία  πραγματοποιήθηκε σε εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου, με τον ομώνυμο τίτλο. Πραγματοποιήθηκε στο Χατζηγιάννειο Πνευματικό-Πολιτιστικό Κέντρο Λάρισας υπό την αιγίδα της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας-Παράρτημα Λάρισας (τότε είχα την ιδιότητα του προέδρου του Παραρτήματος), και της Αντιδημαρχίας Πολιτισμού του Δήμου Λάρισας, την Παρασκευή 17/1/2003. Οι υπόλοιποι ομιλητές ήταν η συγγραφέας  Δ. Βασβατέκη (βαφτισιμιά της Δ. Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου) και ο καθηγητής του Ε.Μ.Π.  κ. Δημ. Κραβαρίτης.

[3] Το Συνέδριο στέφτηκε με επιτυχία, αφού το παρακολούθησε πλήθος συνέδρων, μαθηματικών από όλη τη χώρα και από χώρες του εξωτερικού. Οι σημαντικές εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν από τους εισηγητές εκδόθηκαν σε καλαίσθητο, πολυσέλιδο, αυτοτελή τόμο των Πρακτικών και είναι στη διάθεση του κάθε ενδιαφερομένου.

[4] Τα μέλη της Διοικούσας Επιτροπής του Παραρτήματος ΕΜΕ Λάρισας. Εγώ συμμετείχα ως Αντιπρόεδρος της Δ.Ε. και ως Α΄ Αντιπρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής του Πανελλήνιου Συνεδρίου.

[5] Οι φωτογραφίες που για πρώτη φορά, τότε εκτέθηκαν στο ευρύ κοινό, στον χώρο του φουαγιέ του Δημοτικού Ωδείου Λάρισας (ΔΩΛ), εντυπωσίασαν όλους τους επισκέπτες.

[6] Η κάτοχος του φωτογραφικού υλικού για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή ήταν η Δέσποινα Βλαχοστέργιου-Βασβατέκη, η δεύτερη συγγραφέας του βιβλίου. Της το είχε παραχωρήσει η εν ζωή τότε κόρη του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή,  Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, η οποία ήταν νονά της της πρώτης.

[7] Θυμάμαι ότι κάποιους μήνες από εκείνη την επίσκεψή μου στο σπίτι της Δέσποινας Βλαχοστέργιου- Βασβατέκη, σε ένα τιμητικό δείπνο που διοργάνωσε το Παράρτημα Λάρισας της Ε.Μ.Ε. προς τιμήν της Δέσποινας Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου και ενός εκλεκτού φίλου της προσκεκλημένου Γερμανού Πανεπιστημιακού καθηγητή, έγιναν κάποιες πρώτες συζητήσεις, ώστε να μας παραδοθούν ορισμένα τεκμήρια από τη ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, για να αξιοποιηθούν από το Παράρτημα της ΕΜΕ Λάρισας, σε συνεργασία και με τις τοπικές αρχές. Στο Παράρτημα της ΕΜΕ Λάρισας, τότε εντάσσαμε και την προσπάθειά αυτή ως ένα επιπλέον ατού για τη διεκδίκηση της  λειτουργίας της Μαθηματικής Σχολής στη Λάρισα, με κατεύθυνση την εφαρμοσμένη Πληροφορική, στο πλαίσιο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η Σχολή ιδρύθηκε με έδρα τον Βόλο, τελικά, παρότι  σχετικό Προεδρικό διάταγμα προέβλεπε την ίδρυση και λειτουργία της αντίστοιχης Σχολής από το 1993, ακόμη, στην  Λάρισα.

[8] Είχε προηγηθεί το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπως μας ειπώθηκε, όπου σε ειδική τελετή είχε ονομάσει το κτίριο της Γραμματείας του ως κτίριο Κ. Καραθεοδωρή, προς τιμή του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού (ο οποίος, στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Πανεπιστημίου, συνέταξε ειδικό υπόμνημα ανάπτυξης και καλύτερης οργάνωσής του. Υπήρξε, μάλιστα και κυβερνητικός του Επίτροπος (1930-1932) ύστερα από σχετική πρόσκληση του Ελ. Βενιζέλου. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης ιδρύθηκε επί κυβερνήσεως Παπαναστασίου το 1926 και η  Φυσικομαθηματική του Σχολή το 1927. Για την αναγνωρισμένη του, λοιπόν, προσφορά προς αυτό, η Σύγκλητός του, τα τελευταία χρόνια, αποφάσισε να δώσει στο κτίριο της Γραμματείας του Α.Π.Θ. το όνομα Κ. Καραθεοδωρή. Κάποιοι πανεπιστημιακοί του Α.Π.Θ. (καθηγητής Γ. Στάμος κλπ.) διεκδίκησαν για χάρη του Μαθηματικού Τμήματος κάποια από τα τεκμήρια της ζωής του, που και εμείς, τότε, διεκδικούσαμε. Τελικά δημιουργήθηκε στην Κομοτηνή ανάλογη κίνηση που αξιοποίησε τεκμήρια της ζωής του μεγάλου μαθηματικού, λόγω της θρακιώτικης καταγωγής του και των εκεί δραστηριοτήτων που ανέλαβαν τοπικοί παράγοντες και άλλοι.

[9] Ο εν λόγω εκδότης (Κ. Σπανδάγος ) του πρώτου ανάλογου βιβλίου για τον Κ. Καραθεοδωρή είχε στενή σχέση με την επιμέλεια του δεύτερου βιβλίου, αυτού για το οποίο, σήμερα μιλάμε, και άρα ήταν, από πρώτο χέρι, ενήμερος ότι σύντομα θα κυκλοφορούσε και αυτό. Αναφερόμαστε στην πρώτη έκδοση του βιβλίου, που είναι έκδοση των συγγραφέων του, με ιδιαίτερα πολυτελή και καλαίσθητη εμφάνιση, τον χειμώνα του  2000.

[10] Πρόλογοι των συγγραφέων, Α΄,  σ. 7 του βιβλίου, α) Προσωπική σκληρόδετη έκδοση των δύο συγγραφέων του βιβλίου, Αθήνα 2000, // β) έκδοση  με μαλακό εξώφυλλο, ΚΑΚΤΟΣ – Αθήνα 2001.

[11] Μετά τη μικρασιατική καταστροφή, διορίζονταν ως γραμματοδιδάσκαλοι ακόμη και όσοι δήλωναν ότι γνωρίζουν ανάγνωση και αριθμητική με την απλή βεβαίωση γι’ αυτό από δύο μάρτυρες. Τέτοια ήταν η αγραμματοσύνη των δασκάλων τότε. [Λέφας Χ.  (1942), Ιστορία της Εκπαιδεύσεως, Ο.Ε.Σ.Β.]

[12] C. CARATHEODORY (International Symposium), The Greek Mathematical Society, Proceedings, Athens, September 1973.

[13] Στις σελ. 151-152 του βιβλίου αναφέρονται πληροφορίες από τις προσπάθειες οργάνωσης του  Πανεπιστημίου της Σμύρνης και για τον ορισμό του, ως γενικού γραμματέα, του καθηγητή Νικόλαου Κριτικού. Ενώ οι  σελ. 157-160 περιγράφουν την καταστροφή.

[14]  Βλέπε σελ. 263-265 του βιβλίου, στο οποίο αναφερόμαστε. Διατηρείται η γλώσσα του αρχικού κειμένου, σε μονοτονικό εδώ σύστημα.

[15] THEORY OF FUNCTION, by C. CARATHEODORY, translated by F. Steinhardt. Από τον κατάλογο του Chelsea Publishing, στον δεύτερο τόμο του βιβλίου του G. Chrystal, Textbook of Algebra (7^η έκδοση, 1964). Εκεί υπάρχει το εξής επί  λέξει:  “A book by a master … Carathéodory himself  regarded [it] as his finest achievement ….  written from a catholic point of view.” (Bulletin of A.M.S.)

* Θανάσης Τριανταφύλλου – Μαρούσι,  Φεβρουάριος  2023

Εικόνα εξωφύλλου (εκδ. ΚΑΚΤΟΣ 2001)