Fractal
Home / ΙΣΤΟΡΙΑ / Η Μεσαιωνική Ιατρική
30/06/2021, 10:00 πμ

Η Μεσαιωνική Ιατρική

Γράφει η Κατερίνα Κοφφινά // *

 

 

Ο Δυτικός Μεσαίωνας από τον πέμπτο μέχρι και τον δέκατο πέμπτο αιώνα  (476 – 1453 ή 1492 μ.Χ) σηματοδότησε το πέρασμα από τον αρχαίο στο σύγχρονο κόσμο. Ιδρύθηκαν μία σειρά από μεγάλες πόλεις όπως το Παρίσι, η Οξφόρδη, το  Άμστερνταμ. Επίσης ιδρύθηκαν μοναστήρια και μοναστικές σχολές σε όλο το γεωγραφικό χώρο της Ευρώπης, όπως και τα πρώτα πανεπιστήμια (1000-1300 μ.Χ). Ο θεμελιωτής του δυτικού μοναχισμού ήταν ο Άγιος Βενέδικτος  (480-547) και τα μοναστήρια πήραν το όνομά τους από αυτόν. Η ταύτιση επιστήμης – θρησκείας ήταν το χαρακτηριστικό της εποχής.

 

Ο μεσαιωνικός τροχός των ούρων

 

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα ακόμη και όσοι είχαν κατάρτιση πίστευαν ότι η Αστρολογία ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα  στην άσκηση της ιατρικής. Ένα από τα πρώτα πράγματα που ρωτά τον ασθενή ο γιατρός ήταν κάτω από ποιο αστερισμό γεννήθηκε, γιατί ορισμένα φάρμακα είχαν σχέση με ορισμένους πλανήτες. Έπιναν το φάρμακο όταν το φεγγάρι βρισκόταν σε ευνοϊκή θέση. Επίσης οι αφαιμάξεις γίνονταν σε συγκεκριμένες μέρες σε σχέση με το φεγγάρι. Τα επίσημα βιβλία των μεσαιωνικών πανεπιστημίων αποτύπωναν την ανατομία μέσα από την αστρολογία. Πολλές θεραπείες για απλές αδιαθεσίες είχαν ως βάση τα φυτά. Πολύ συχνά τις συνδύαζαν με βλαβερές ουσίες όπως σκόνη, ούρα, περιττώματα ζώων.

Η επιδημία της πανώλης που έπληξε την Ευρώπη το 1348,  εξαπλώθηκε ταχύτατα και αφάνισε μεγάλο τμήμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Το Πανεπιστήμιο του Παρισιού απέδωσε  τη γένεση της ασθένειας «στη συζυγία τριών πλανητών στις 20 Μαρτίου 1345. Αυτή με άλλες συζυγίες και εκλείψεις προκάλεσαν βλαβερή αλλοίωση του αέρα που περιβάλλει τη Γη». Την εξήγηση αυτή υιοθέτησαν οι συγγραφείς σε όλη την Ευρώπη.

Τον 9ο αιώνα το Σαλέρνο αποτελούσε σημαντικό ιατρικό κέντρο, παλιά ελληνική αποικία όπου μιλούσαν την ελληνική γλώσσα και μπορούσαν να χρησιμοποιούν τα ιατρικά χειρόγραφα που υπήρχαν στη βιβλιοθήκη των Βενεδικτίνων. Επίσης στο μοναστήρι  του Μόντε Κασσίνο του τάγματος του Αγίου Βενέδικτου σώζονταν χειρόγραφα  των Ιπποκράτη, Γαληνού, Διοσκουρίδη, Παύλου της Αίγινας, Οριβάσιου και Διονυσίου. Στο μοναστήρι αυτό τον 11ο αιώνα η σχολή του Σαλέρνο εξελίχθηκε στο πιο σημαντικό Πανεπιστήμιο της Ευρώπης για την εκπαίδευση των γιατρών. Η σχολή βασίστηκε στην Ιπποκράτειο ιατρική και την αριστοτελική φιλοσοφία καθώς και σε κείμενα σύγχρονων για την εποχή Βυζαντινών και Αράβων γιατρών. Εκεί δίδαξε ο φημισμένος δάσκαλος Κωνσταντίνος ο Αφρικανός (από την Καρχηδόνα). Γνώριζε αραβικά και μετέφερε στο Σαλέρνο αραβικά βιβλία και γνώσεις της αραβικής ιατρικής. Μετέφρασε πολλά ιατρικά έργα του Ιπποκράτη, του Γαληνού και του Κέλσου και του Μαυριτανού γιατρού Αβικένα από τα αραβικά στα λατινικά.  Οι κανόνες της σχολής του Σαλέρνο εστίαζαν στη δίαιτα  που αποτελούσε βασικό κανόνα για όλους τους γιατρούς του Μεσαίωνα. Ένας από τους πιο γνωστούς κανόνες του Σαλέρνο για την υγεία ισχύει ακόμη και σήμερα: Τρεις γιατρούς να’χεις πρώτα την Κυρά Ησυχία κατόπιν την Κυρά Χαρά και τρίτο την Κυρά Δίαιτα.

Η διάγνωση των ασθενειών στο Μεσαίωνα γινόταν με τη μέθοδο της ανάλυσης των ούρων που ήταν η πιο διαδεδομένη.  Εξεταζόταν το χρώμα, η πυκνότητα, η όψη, η θερμοκρασία και η γεύση. Είχαν συνταχθεί πίνακες που έδειχναν τη σημασία του χρώματος των ούρων για τη διάγνωση της αρρώστιας.

Η τακτική να δοκιμάζουν οι ιατροί τα ούρα ώστε να διαπιστώσουν την ύπαρξη γλυκόζης σε αυτά είναι πάρα πολύ παλιά. Αραβικά, Ινδικά και Κινέζικα κείμενα έχουν αναφορές για την γλυκιά γεύση στα ούρα ασθενών από διαβήτη. Στην Ελληνική Αρχαιότητα υπάρχουν επίσης τέτοιες αναφορές (Ιπποκράτης). Η τακτική των αρχαίων Ελλήνων ιατρών να δοκιμάζουν τα ούρα σατιρίζονταν από τους λογοτέχνες και ποιητές. Έτσι ο Αριστοφάνης στο έργο του «Ο Πλούτος» σατιρίζει τη συνήθεια των ιατρών να δοκιμάζουν τα ούρα και τα κόπρανα και γι’ αυτό άλλωστε τους αποκαλεί «κοπροφάγους».

Τον ένατο αιώνα ο Ντόκερ καλόγερος από το φημισμένο μοναστήρι του Αγίου Γάλλου «έκανε θαύματα θεραπείας μ’ αυτή τη μέθοδο που ήταν απίστευτα». Όταν κάποτε ο Δούκας της Βαυαρίας  αρρώστησε κάλεσε τον Ντόκερ, μα αντικατέστησε, για να τον δοκιμάσει, τα ούρα του με τα ούρα από μια έγκυο γυναίκα. Αφού ο καλόγερος έκανε την ανάλυση, στράφηκε στο Δούκα και του είπε «Ο Θεός πρόκειται να κάνει ένα θαύμα. Σε τριάντα μέρες ο Δούκας θα γεννήσει παιδί». Ο Δούκας προσέλαβε τον Ντόκερ για προσωπικό του γιατρό.

Σύμφωνα με την σχολή του Σαλέρνο το χρώμα των ούρων αντικατόπτριζε την όλη κατάσταση της υγείας του ατόμου και διακρινόταν σε τέσσερις κατηγορίες: χολερικό, μελαγχολικό, αιματώδη και φλεγματικό. Είχαν καταγράψει τουλάχιστον  είκοσι  χρώματα  ούρων και  πίστευαν  ότι  κάθε  χρώμα υποδήλωνε και μία αντίστοιχη ασθένεια. Έτσι τα κόκκινα ούρα υποδείκνυαν ηπατικό πρόβλημα, τα πρασινωπά την παρουσία ίκτερου και τα πυκνά κίτρινα την παρουσία κρυστάλλων.

 

Μεσαιωνική οδοντιατρική

 

Στον τομέα της χειρουργικής, τόσο η μελέτη της ανατομίας όσο  και η τέχνη του χειρουργού που βασιζόταν σ’ αυτή, βρίσκονταν σε αναστολή. Πραγματικά, οι γιατροί θεωρούσαν τη χειρουργική σαν κάτι το υποτιμητικό και άφηναν τους μπαρμπέρηδες να κάνουν τις απλές επεμβάσεις, όπως τις αφαιμάξεις. Δεν τους επέτρεπαν ωστόσο να ασκούν την ιατρική όπως αναφέρεται σ’ ένα θέσπισμα της ιατρικής σχολής του Παρισιού το 1271. Το σώμα δεν μπορούσε να κακοποιείται διότι η Εκκλησία δεν το επέτρεπε.

Στο Παρίσι το 1350 απαγορευόταν στους πτυχιούχους του πανεπιστημίου να κάνουν εγχειρήσεις. Ακόμη και στην Ιταλία όπου τα πανεπιστήμια δεν βρίσκονταν απόλυτα κάτω από την αυστηρή εξουσία της Εκκλησίας όπως στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια,  η χειρουργική παρέμεινε, σε μεγάλο βαθμό, θεωρητική ως το 1405.

Η ιατρική και η χειρουργική συνέχισαν να προχωρούν χέρι-χέρι με τη μαγεία και την αστρολογία. Στην πραγματικότητα η αστρολογία έμελλε να μείνει στα προγράμματα των ιατρικών σχολών ως τους σύγχρονους χρόνους. Παρ’ όλη ωστόσο την απροθυμία να εγκαταλείψουν την παραδοσιακή διδασκαλία, παρ’ όλο ότι πίστευαν σε δεισιδαιμονίες και έκαναν μάγια, παρά τη σχετικά αργή πρόοδο της ιατρικής έρευνας κατά το Μεσαίωνα, αναμφισβήτητα έγιναν μεγάλα βήματα προς τα εμπρός. Οι σοφοί, οι επιστήμονες, οι χειρουργοί και οι γιατροί του Μεσαίωνα με βάση τις γνώσεις της αρχαιότητας που μελέτησαν, δημιούργησαν τα θεμέλια πάνω στα οποία μπόρεσαν να στηρίξουν τα όχι λιγότερο εκπληκτικά επιτεύγματα των νεότερων χρόνων.

 

 

Βιβλιογραφία – Πηγές

  • David Nicholas, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 2000.
  • Marjorie Rowling, Η Καθημερινή Ζωή στο Μεσαίωνα, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2006.
  • https://viralnova.com/urine-doctors/

 

 

 

* Η Κατερίνα Κοφφινά είναι πολιτισμολόγος. Σπούδασε «Ευρωπαϊκό Πολιτισμό» με μεταπτυχιακή εξειδίκευση στη Διοίκηση Πολιτισμικών Μονάδων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Εφαρμοσμένες Εικαστικές Τέχνες στις σχολές Βακαλό και Αrtes (πρώην Δοξιάδη). Έχει εργαστεί πολλά χρόνια στον αρχιτεκτονικό χώρο. Έχει συνεργαστεί με ιδρύματα και συλλόγους στην παραγωγή καλλιτεχνικών και ιστορικών προγραμμάτων, καθώς και με τα περιοδικά «Ιστορία – Πάπυρος», «Science Illustrated», «Ιστορικά Θέματα», “Πολίτες” «Το Περιοδικό» Pancreta.gr, Historical Quest. Είναι ιδρυτικό μέλος της Ομάδας Παραγωγής Δημόσιας Ιστορίας “hιστορισταί”. Επίσης είναι μέλος και γραμματέας του Δ.Σ του Συλλόγου Πτυχιούχων Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top