Αριστείδης Μπαλτάς: “Να δούμε τον πολιτισμό ως συνθήκη ζωής”

Συζητώντας με τον νέο υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού μία μόλις ημέρα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, είναι φυσικό η κουβέντα να μην υπεισέλθει στα “ενδότερα” του χαρτοφυλακίου του. Όταν όμως ο συνομιλητής εκτός της πολιτικής του ιδιότητας, φέρει το αποτύπωμα του στοχαστή, καταλαβαίνεις στη διάρκεια της συζήτησης ότι μερικά στερεότυπα οφείλουν να επανεξεταστούν.

Αντιστρέφοντας τη φράση “ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας” με τη σκέψη “να δούμε τον πολιτισμό ως συνθήκη ζωής στην Ελλάδα”, ο Αριστείδης Μπαλτάς μοιράζεται με την “Αυγή” τις πρώτες σκέψεις του για το υπουργείο Πολιτισμού, για το φορτίο της αρχαίας κληρονομιάς και την, τρόπον τινά, “πολιτισμική αναγέννηση” που εν πολλοίς συντελείται στις μέρες μας στο πεδίο της σύγχρονης δημιουργίας, για τον γόνιμο μεταξύ τους διάλογο αλλά και τη σχέση παιδείας και πολιτισμού ως συνθήκη που μπορεί να επαναφέρει τις έννοιες της εγγραμματοσύνης, της πνευματικότητας, της ψυχαγωγίας, ως αγωγής ψυχής, στη ζωή μας.

Καταθέτει τις σκέψεις του για την ημέρα ή την εβδομάδα πολιτισμού στα σχολεία, τον δημόσιο χώρο και το δημόσιο συμφέρον. Ορίζοντας τον πολιτισμό ως συνθήκη ζωής, ο νέος υπουργός δεν διστάζει να μιλήσει για τα λάθη του. Και για τη διαστρέβλωση των λεγομένων του επίσης. Και η αριστεία όμως δεν έλειψε από τη συζήτησή μας.

– Πώς είναι οι πρώτες μέρες στο υπουργείο Πολιτισμού;

Παρ’ ότι είχα μια έμεση εμπειρία του υπουργείου Πολιτισμού λόγω της δομής του ΥΠΟΠΑΙΘ, δεν είχα την ευκαιρία να δω τα πράγματα στη λεπτομέρειά τους, στην αιχμή και στις συγκεκριμένες επιπτώσεις τους. Την ευθύνη σ’ αυτά τα πεδία την είχε ο κ. Ξυδάκης, ο οποίος έκανε εξαιρετική δουλειά, όπως και η κ. Πλάκα που τον διαδέχτηκε, συνέχισε αυτή την πολιτική. Μ’ αυτή την έννοια τα πράγματα ήταν σχετικά έτοιμα και δεν χρειάζεται πολύ φαιά ουσία αυτές τις πρώτες ημέρες για να μπεις στην κατεύθυνση που ακολουθήθηκε, με την οποία συμφωνώ απολύτως. Άρα αυτές οι πρώτες ημέρες ουσιαστικά είναι ημέρες ενημέρωσης. Ταυτοχρόνως είναι πολύ εποικοδομητικές, γιατί βλέπω και μαθαίνω καινούργια πράγματα, μ’ αρέσει πάντα να μαθαίνω, επομένως είναι πολύ ικανοποιητικές ημέρες παρά τις δυσκολίες.

– Πώς οφείλει να χειρονομεί η Αριστερά στην κοινωνία σε ό,τι αφορά το κομμάτι του Πολιτισμού;

Είναι πολύ μεγάλο θέμα αυτό. Κεντρικό ερώτημα είναι ο ρόλος ενός υπουργείου Πολιτισμού υπ’ αυτές τις συνθήκες. Προφανώς για την Αριστερά το υπουργείο Πολιτισμού δεν διαμορφώνει γούστο, δεν επιβάλλει απόψεις. Αντίστροφα πρέπει να εξασφαλίζει την ελευθερία της έκφρασης σε όλα τα επίπεδα που αφορούν τον πολιτισμό και άρα πρέπει να αποσαφηνίσει τον χαρακτήρα του ως κρατικός φορέας με ευθύνη του τον πολιτισμό. Η ευθύνη αυτή αφορά πολλά επίπεδα και το επίπεδο κέντρο – περιφέρεια, εκεί πρέπει να ενισχυθεί η αποκέντρωση και η ανάπτυξη των τρόπων έκφρασης και της δημιουργίας σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, αφορά τη διάκριση ανάμεσα στις μεγάλες παραγωγές έναντι πιο αυθόρμητων, πιο νεολαιίστικων, πιο ανοιχτών στα τρέχοντα πρωτοβουλιών νέων ανθρώπων, αφορά τη σύνθετη σχέση μεταξύ αρχαίας κληρονομιάς με το σήμερα ως καλλιτεχνική δημιουργία και πολιτιστική παραγωγή.

Εδώ έχουμε ένα προνόμιο ως Ελλάδα, είμαστε άμεσα μέτοχοι ενός ερωτήματος που αφορά ολόκληρο τον λεγόμενο δυτικό πολιτισμό, τη σχέση της σύγχρονης καλλιτεχνικής και πολιτιστικής δημιουργίας με αυτή την κληρονομιά. Όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες στο διάβα τών τουλάχιστον δυο – τριών τελευταίων αιώνων αναμετριούνται μ’ αυτή την κληρονομιά. Εδώ την έχουμε στην αύρα της πόλης, αν καταφέρουμε να αγγίξουμε λίγο αυτή την αύρα. Άρα το παλιό και το νέο δεν είναι απλώς μια χρονική διαφορά, είναι μια σχέση σε μόνιμη ένταση που πρέπει να την ξανανακαλύπτουμε, να την επεκτείνουμε, να κάνουμε μετόχους αυτής της έντασης ακόμα και τα παιδιά στα σχολεία, από τις μικρότερες ει δυνατόν ηλικίες, και να βρούμε αυτή την έννοια και τη σχέση εκπαίδευσης, παιδείας και πολιτισμού. Είναι καθήκον και του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού και του υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.

– Καλείστε να διοικήσετε ένα παραγωγικό υπουργείο με δομές σε όλη την επικράτεια, ένα υπουργείο με βαρύ συμβολισμό και κομβικό ρόλο στην παροχή χρήσιμων εργαλείων για την ενίσχυση της σύγχρονης δημιουργίας και τη διασφάλιση της ελεύθερης διακίνησης των ιδεών. Καλείστε όμως να δράσετε μέσα στο σκληρό οικονομικό τοπίο που βιώνει η χώρα και στις πολύ σκληρές συνθήκες που υπαγορεύει η πρόσφατη δανειακή συμφωνία. Τι θα κάνετε;

Από τη μια μεριά είμαστε εκτός Μνημονίου, σε πολύ μεγάλο βαθμό, σε επίπεδο υποχρεώσεων απέναντι στους δανειστές, με την κακή έννοια της έννοιας υποχρέωση. Η δέσμευση από το Μνημόνιο είναι μόνο οικονομική, με τη στενότερη έννοια, δηλαδή δεν υπάρχουν πόροι.

– Δεν είναι μόνο οικονομική η δέσμευση. Μου έρχεται στο νου η κατάργηση της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου, μία ρύθμιση η οποία δεν είναι οικονομική, αλλά αποτελεί βασικό ρυθμιστικό παράγοντα στη διακίνηση του βιβλίου και κατ’ επέκταση στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών.

Ο κ. Ξυδάκης είχε ξεκινήσει μια ολόκληρη πολιτική συναφώς, την οποία σκοπεύουμε να ακολουθήσουμε και να προσπαθήσουμε να την υλοποιήσουμε όσο μπορούμε. Είναι ένα από τα θέματα – αιχμές που πρέπει να τα δούμε πολύ συγκεκριμένα ως προς τις πρωτοβουλίες που καλούμαστε να πάρουμε και νομοθετικά και επί της ουσίας, στο πλαίσιο δηλαδή της καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας, έστω και παρά τις οικονομικές δυσκολίες, οι οποίες παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο. Πρέπει να συνεχίσουμε μία πολιτική που να αντιμετωπίζει το πρόβλημα.

Επιστρέφοντας τώρα στο αρχικό ερώτημα, η άποψη που έχουμε πρωτοεπεξεργαστεί είναι ότι, αν αντιστρέψουμε την τρέχουσα σχέση του είδους “ο πολιτισμός βαριά βιομηχανία της Ελλάδας” και πούμε “ο πολιτισμός συνθήκη ζωής στην Ελλάδα” με όλη την πληρότητα της κληρονομιάς και της σύγχρονης έκφρασης που λέγαμε πριν, τότε τα οφέλη θα είναι και οικονομικά και θα αναπτυχθεί και παράπλευρα με τις πολιτιστικές δραστηριότητες η τουριστική τους αξιοποίηση, ανάπτυξη.

Αν το δούμε εργαλειακά, δηλαδή αν ξεκινήσουμε από το πώς θα βρούμε λεφτά από τον πολιτισμό, για τον πολιτισμό νομίζω θα σκοντάψουμε. Ενώ, αν ξεκινήσουμε αντίστροφα, ότι ο πολιτισμός είναι όρος ζωής για τούτη τη χώρα και για όλη την Ιστορία της, και αν αυτή την Ιστορία την κατανοήσουμε, την αναπτύξουμε, τότε θα έρθει ως μπόνους και η οικονομική ενίσχυση του ίδιου του πολιτισμού και πιθανόν να μπορέσουμε να συμβάλουμε και στην καλύτερη οικονομική συνθήκη της χώρας μέσω του πολιτισμού.

– Πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο σε μια κοινωνία και σε ένα πολιτικό δυναμικό που τα τελευταία πολλά χρόνια έχουν αποκοπεί από κάθε έννοια εγγραμματοσύνης και πνευματικότητας.

Είναι ένα στοίχημα. Ο δημόσιος χώρος κακλύζεται απ’ αυτό που λέτε, ένας ολόκληρος κόσμος διαπαιδαγωγείται από προγράμματα, τηλεοπτικά κυρίως και όχι μόνο, που ενισχύουν την αγραμματοσύνη. Ταυτοχρόνως, όμως, κι αυτό το διαπίστωνα και από την προηγούμενη θητεία μου όταν επισκεπτόμουν σχολεία, κατά μία έννοια, το μέλλον της χώρας εξασφαλίζεται χάρη στον ηρωισμό κάποιων δασκάλων και χάρη στη συνεχόμενη φιλομάθεια πολλών παιδιών. Αν προσπαθήσουμε να εννοήσουμε αυτού του τύπου τον δημόσιο χώρο και να εμβαθύνουμε διά της εκπαίδευσης και της παιδείας γενικότερα αυτές τις σχέσεις, τότε μπορούμε να καταπολεμήσουμε εκ των κάτω και την αγραμματοσύνη. Μπορεί να ακούγεται ουτοπικό, αν εργαστούμε σοβαρά όμως πάνω σ’ αυτό, ίσως το καταφέρουμε.

– Στην τελετή παραλαβής είπατε ότι η αυτονόμηση του υπουργείου μπορεί να καταστήσει τις αυτονόητες σχέσεις παιδείας και πολιτισμού “αμοιβαία ζωογόνες”. Πώς σκέφτεστε να δράσετε επ’ αυτού;

Να μην ακουστεί ως προγραμματική δήλωση δεσμευτική αυτό που θα πω. Η ιδέα είναι μία ημέρα ή εβδομάδα πολιτισμού στα σχολεία. Δεν ξέρω αν θα είναι μία εβδομάδα στοχευμένη ή πιο σπαστή στον χρόνο. Μπορεί τη Δευτέρα στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου να μάθουν τα παιδιά τι θα πει κινηματογράφος. Την άλλη μέρα τα παιδιά του Λυκείου να μάθουν τι θα πει χορός και όπερα και άρα τα παιδιά να μπουν σε μια λογική από τη μια μεριά κατανόησης του πλούτου που μπορεί να προσφέρει ο χορός, η μουσική, το τραγούδι, το θέατρο, το διάβασμα και ταυτοχρόνως να αρχίσουν να απομυθοποιούν, με την καλή έννοια, ότι ο ήθοποιός δεν είναι κάποιος μυστηριώδης κύριος, αλλά κάνει πρόβες, δυσκολεύεται, να καταλάβουν δηλαδή και τη διαδικασία της πολιτισμικής παραγωγής.

Από τη στιγμή που αναπτυχθεί και αυτή η σχέση αποκεντρωμένα, αρχίζει να δίνει μια εικόνα πρώτης σχέσης και καλλιέργειας του ενδιαφέροντος των παιδιών. Υπάρχουν θεατρικές παραστάσεις στα σχολεία που δεν γίνονται από επαγγελματίες του θεάτρου, αλλά από τους δασκάλους, τα παιδιά μπαίνουν σ’ αυτή τη διαδικασία με χαρά, αποκτούν τρομερές εμπειρίες ως προς το τι θα πει το θέατρο για τα ίδια, όχι απλώς ως θέαμα, και κάποιες από τις παραστάσεις τους είναι εξαιρετικές. Αν αυτή την εμπειρία την επεκτείνουμε και στις άλλες μορφές τέχνης, την όπερα, το χορό, τη ζωγραφική, μαζί με τα υπάρχοντα καλλιτεχνικά μαθήματα όπου υπάρχουν, και αυτό το δούμε ως βασική λειτουργία, δημιουργούμε από τα ίδια τα σχολεία μια σχέση των παιδιών με τον πολιτισμό.

Αντίστροφα και οι καλλιτέχνες που θα κάνουν αυτή τη δουλειά θα αναζωογονηθούν γιατί η ματιά των παιδιών είναι περίεργη, είναι ταυτόχρονα και θαυμασμός αλλά και κριτική και, αν πείσουν τα παιδιά γι’ αυτό που κάνουν, θα αντλήσουν πολλά και οι ίδιοι.

– Αναλάβατε καθήκοντα σε μια περίοδο όπου μεγάλα ζητήματα του υπουργείου σας παραμένουν σε εκκρεμότητα. Μέγαρο Μουσικής, μεταστέγαση της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο φαληρικό δέλτα με δωρεά του Ιδρύματος Νιάρχου, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Οργανισμός του υπουργείου. Πώς θα τα αντιμετωπίσετε;

Το καθένα απ’ αυτά χρήζει μιας στοχευμένης και ουσιαστικής αντιμετώπισης. Θα έλεγα ότι πρέπει να βρούμε έναν τρόπο συνέργειας και αξιοποίησης, που από τη μία πλευρά να επιτρέπει κάποιες φιλόδοξες, μεγάλες παραγωγές, αλλά ταυτοχρόνως όλη αυτή η υποδομή να μπορεί να συνδεθεί με μικρότερες δράσεις, να είναι ικανή να φιλοξενεί πρωτοβουλίες προερχόμενες από ερασιτέχνες ή σχεδόν επαγγελματίες ή ανέργους που ψάχνουν να εκφραστούν, με έναν τρόπο ώστε κρατώντας την έννοια της έντασης να μην φτιάχνουμε αντίθεση.

Είναι δύσκολο, είναι όμως ένα θέμα το οποίο πρέπει να μας απασχολήσει πολύ συστηματικά γιατί είναι κρίμα είτε να δημιουργείται η εικόνα ότι η τάδε υποδομή κάνει μόνο εκείνο, και δη με τις τάδε μορφές “ιδιοτέλειας”, η δείνα κάνει κάτι άλλο ή ότι φιλοξενούν μόνο ειδικά πράγματα. Όλο αυτό το πλέγμα υποδομών, θεσμών και πρωτοβουλιών πρέπει να μπει σε μια έλλογη διαδικασία που θα επιτρέπει, την πολυπλοκότητα της πολιτισμικής έκφρασης να λειτουργήσει δημιουργικά για όλους. Και για τους ίδιους τους φορείς της πολιτισμικής έκφραση, αλλά, κυρίως, για τον ελληνικό λαό.

Σε ό,τι αφορά τον οργανισμό του υπουργείου, είναι ένα πρόβλημα που το αντιμετώπισα και στην προηγούμενη θητεία μου. Υπάρχουν οργανισμοί σε όλα τα υπουργεία, και εδώ, οι οποίοι είναι κατασκευασμένοι ad hoc και με μία επίσης ad hoc στελέχωση. Χρήζουν ριζικής αναμόρφωσης επί τη βάσει περιγραφής εργασίας, διάκρισης αρμοδιοτήτων, στελέχωσης, αντικειμενικών κριτηρίων κ.λπ. Όσο δεν γίνεται αυτό, παραμένει είτε μια μορφή αδράνειας είτε μια μορφή παλαιών ηθών και συνηθειών τα οποία δημιουργούν χίλια δυο προβλήματα, μια δυσλειτουργία συνολικότερη. Είναι βασικό μέλημά μας. Είχε σχεδόν, αν όχι πλήρως, ετοιμαστεί ένα νομοσχέδιο από το υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης το οποίο δεν πρόλαβε να ολοκληρωθεί στην προηγούμενη Βουλή.

Από ‘κεί και πέρα, παρά τις κατηγορίες, ουδέποτε πράξαμε οτιδήποτε είχε σχέση με πολιτική διάκριση, αλλαγές στη βάση πολιτικών κριτηρίων, γιατί θέλαμε από την αρχή να μην επαναλάβουμε την πρακτική των προηγουμένων, αλλά να ξεκινήσουμε ένα αντικειμενικό πλαίσιο, εντός του οποίου να κάνουμε τις προκηρύξεις που πρέπει να κάνουμε.

– Παράλληλα αναλάβατε καθήκοντα σε μια περίοδο που παρά την οικονομική κρίση της χώρας, ο σύγχρονος πολιτισμός, σε ορισμένες από τις εκδοχές του, γνωρίζει μια τρομερή δημιουργική έκρηξη. Υπάρχει τρόπος ενίσχυσης από το σχεδόν άδειο ταμείο του ΥΠΠΟΑ; Χρειάζεται μόνο χρήματα;

Είχα διαπιστώσει ότι βρισκόμαστε αυτή την εποχή μπροστά σε κάτι σαν πολιτισμική αναγέννηση, που προέρχεται εκ των κάτω, αυθόρμητα, από νέους που δημιουργούν μουσική, θέατρο, χορό. Αυτό είναι απολύτως πολύτιμο και πρέπει να βρούμε τους τρόπους να αναπτυχθεί, να εμπεδωθεί, να βοηθηθεί. Το ενδιαφέρον, νομίζω, είναι ότι αυτό που συμβαίνει δεν απαιτεί τόσο χρήματα όσο χώρους φιλοξενίας. Να βρούμε τους τρόπους να φιλοξενηθούν αυτές οι πρωτοβουλίες, να βοηθηθούν στα μέτρα των δυνατοτήτων του υπουργείου, που είναι πολύ μικρές οικονομικά τουλάχιστον, ώστε να φανεί ότι αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα από παιδιά που παρά τις αντιξοότητες θέλουν να εκφραστούν και να δημιουργήσουν.

Η στρατηγική είναι μια αποκεντρωμένη παραγωγή με τέτοιον τρόπο αρθρωμένη ώστε αυτό που συμβαίνει στη μια άκρη της χώρας να γίνεται αντιληπτό στην άλλη άκρη της. Υπάρχει, βέβαια, και ο έξω κόσμος, όπου σε κάποιους τομείς η Ελλάδα συνεχίζει να παράγει πολιτισμό αξιόμαχο σε όλα τα διεθνή φόρα. Και πρέπει να βρούμε τον τρόπο της εξαγωγής αυτής της δημιουργικότητας και της ευρύτερης κατανόησης του τι συμβαίνει στην Ελλάδα, όχι απλώς στον βαλκανικό περίγυρο, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και πέρα από τα σύνορα αυτά. Ταυτοχρόνως να φροντίσουμε αντιστρόφως και για την εισαγωγή όλων όσα συμβαίνουν στο εξωτερικό, γιατί πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στις νέες ιδέες.

– Αλήθεια, πόσα ευρώ υπάρχουν αυτή τη στιγμή στα ταμεία του υπουργείου;

Είναι ένα νούμερο που επίτηδες δεν έχω μάθει ακόμα. Θα το μάθω σύντομα, αλλά θα το κρατήσω μυστικό μέχρι να ξέρω τι μπορεί να γίνει μ’ αυτά τα χρήματα.

* Ο πολιτισμός χρειάζεται χρήματα. Πού σκοπεύετε να τα αναζητήσετε;

Το δημόσιο χρήμα για τον πολιτισμό αυτή τη στιγμή είναι λίγο. Ο πολιτισμός έπρεπε να στηρίζεται από το δημόσιο χρήμα κατά κύριο λόγο. Από την άλλη υπάρχουν οι χορηγοί. Χρειάζεται μια νομοθετική ρύθμιση των χορηγιών που να τις επιτρέπει, να τις απομυθοποιεί, να δίνει τα εύσημα στους χορηγούς και ταυτόχρονα να βρούμε εκείνες τις διακρατικές σχέσεις όπου με αμοιβαίο όφελος θα μπορούν οι πλουσιότερες χώρες με το κάτι παραπάνω τους, οι φτωχότερες με το λιγότερό τους, αλλά καθόλου με την έννοια, “οι πλούσιοι βοηθούν τους φτωχούς”, να συνδράμουν ώστε να ενισχυθεί ο πολιτισμός.

Απλώς θέλω να τονίσω ότι και οι χορηγίες έχουν υπό μία έννοια έχουν συκοφαντηθεί σε κάποιους χώρους, αλλά ταυτοχρόνως ότι και οι χορηγίες δεν είναι απολύτως αθώο πράγμα. Πρέπει να βρούμε δηλαδή μια αντίληψη και μία νομοθετική ρύθμιση που θα αποδίδει τα του Καίσαρος τω Καίσαρι, να αναγνωρίζει τη γενναιοδωρία και να αποφεύγει τις υπερβολές διασφαλίζοντας, κατά κύριο λόγο, το δημόσιο συμφέρον.

– Είναι γνωστό ότι ο πολιτισμός είναι η αιχμή του δόρατος για κάθε οικονομική και ιδεολογική διείσδυση και επιβολή όρων πνευματικής ηγεμονίας. Στο σκληρό οικονομικό τοπίο της εποχής, όπου τις ρωγμές που αφήνει το κράτος σπεύδουν να τις καλύψουν ιδιώτες, πώς οφείλει να δράσει το κράτος για τη διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα και του παιδευτικού ρόλου κορυφαίων πολιτιστικών του οργανισμών, εφοδιάζοντας ταυτόχρονα και με ευρώ στα ταμεία; Πώς σκοπεύετε να δράσετε εσείς;

Η πνευματική ηγεμονία δεν αφορά μόνο το ποιος έχει τα λεφτά. Η ηγεμονία στην πραγματική της διάσταση αφορά το τι ο κόσμος φτιάχνει, πιστεύει, αναπτύσσει και εδραιώνει. Εκεί παίζουν ρόλο η παιδεία και ο πολιτισμός, ένας πολιτισμός αυτόφωτος με την έννοια ότι έχει αυτοπαραχθεί, έχει αναπτυχθεί με τις δικές του δυνάμεις. Αυτή η συνέργεια φτιάχνει αντισώματα και επομένως οι προσπάθειες αφομοίωσης οφείλουν να σκοντάφτουν σε τέτοιου είδους αντισώματα. Αυτή είναι η μία διάσταση. Από την άλλη, όταν έχεις μια πολύ μεγάλη παραγωγή σε έναν μεγάλο οργανισμό η οποία είναι εξαιρετική και όλη η ιδεολογία που τη φέρει είναι ανοιχτή όχι σε αφομοίωση αλλά στη διαπαιδαγώγηση, τότε οφείλεις να έχεις τον αντίστοιχο χορηγό αναγνώρισης αυτής της προσφοράς.

Έχουμε ταλαιπωρηθεί σ’ αυτόν τον τόπο από δύο πράγματα, και από μία υπερβολική προσπάθεια ηγεμόνευσης από φορείς και πρόσωπα και από μια αντίδραση, ενδεχομένως, στην αντίστοιχη προβολή. Οτιδήποτε, δηλαδή, φέρει κάποια σφραγίδα ιδιωτικού φορέα ή πλουσίου που χαρίζει, να σου δημιουργεί ισχυρότερα αρνητικά ανακλαστικά απ’ ό,τι θα επέτρεπε μια ψύχραιμη αποτίμηση. Άρα μιλούμε για μια συνολική διαπαιδαγώγηση βασικό στοιχείο της οποίας είναι πώς αντιμάχεσαι και θεσμικά πια αυτό το τοπίο που έχει δημιουργηθεί το οποίο καλλιεργεί την αμορφωσιά και την εύκολη διασκέδαση για να ξεχαστώ, που η διασκέδαση είναι τελείως άλλη λέξη και με άλλο περιεχόμενο από την έννοια της αγωγής της ψυχής, που είναι η ψυχαγωγία.

Το αποτύπωμα μιας αριστερής κυβέρνησης, ως κυβέρνησης και όχι ενός υπουργείου, είναι να καλλιεργήσει, στο μέτρο του δυνατού, τον αυτοπροσδιορισμό του ελληνικού λαού και την περηφάνια μιας ιστορίας και μιας σύγχρονης παραγωγής ικανής να κυκλοφορήσει παντού στον κόσμο και να πείσει παντού στον κόσμο.

– Εσείς, ένας άνθρωπος της διανόησης, πώς βιώνετε τον πρόσφατο ρόλο του πολιτικού διαχειριστή;

Ένας καλός φίλος, όταν πρωτοανέλαβα το προηγούμενο υπουργείο, μου είχε πει μια πολύ σημαντική φράση. Ότι “η ηθική ολοκλήρωση ενός ανθρώπου είναι όταν βρεθεί σε πόστο εξουσίας”. Αυτή η φράση με συνοδεύει από την πρώτη στιγμή. Ταυτοχρόνως η δουλειά, η σκέψη μου, τα ενδιαφέροντά μου όλα αυτά τα χρόνια ήταν συναρτημένα πάντα με μια έννοια πολιτικοποίησης, με την πληρέστερη αρχαιοελληνική έννοια του πολίτη, αλλά και με μια έννοια εφαρμοσιμότητας, διδακτικότητας, και να δίνεις χώρο ανάπτυξης πρωτοβουλιών στους ανθρώπους.

Ταυτόχρονα υπάρχει η έννοια Αριστερά. Αν η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού, η αριστερή εκδοχή μιας τέτοιας ιδέας είναι η διεύρυνση των ορίων του εφικτού. Υπ’ αυτό το πρίσμα η πολιτική διαχείριση είναι μια προσπάθεια ώστε η πολιτική που θα ασκήσεις να είναι προς μια κατεύθυνση διεύρυνσης του εφικτού στους τομείς που σου έχουν ανατεθεί.

– Φύγατε πικραμένος από το υπουργείο Παιδείας;

Μετέχω σε ένα συλλογικό εγχείρημα, την ευθύνη του οποίου έχει ο πρωθυπουργός. Σ’ αυτό το πλαίσιο θεωρώ τιμή το ότι βρέθηκα από ένα υπουργείο σε ένα άλλο. Αλλά το γεγονός ότι η θητεία μου στο υπουργείο Παιδείας ήταν συναρτημένη με μια τεράστια προσπάθεια κατασυκοφάντησης και διαστρέβλωσης των πάντων, δεν με οδηγεί να σκεφτώ ότι δεν πέτυχα ως υπουργός, κάθε άλλο. Μένει να φανεί ότι όλη αυτή η διαστρέβλωση, γιατί είναι απροκάλυπτα ψεύδη, θα εκπέσει πολύ σύντομα. Δεν έχω ανάγκη δικαίωσης σε σχέση μ’ αυτή τη συκοφάντηση. Το έπαθα, ο παθών μαθαίνει, ελπίζω στο υπουργείο Πολιτισμού να κυλήσουν τα πράγματα χωρίς τέτοιου τύπου συκοφαντική κριτική. Η κριτική μ’ αρέσει, δεν έχω κανένα πρόβλημα να παραδεχτώ λάθη. Επομένως δεν έφυγα με αίσθημα πικρίας.

– Σκοπεύετε να αριστεύσετε στο υπουργείο Πολιτισμού;

Η αριστεία στο δικό μου μυαλό δεν είναι θέμα σκόπευσης, είναι αποτέλεσμα προσπαθειών που δεν στοχεύουν στην αριστεία καθαυτή, αλλά να λύσουν ένα πρόβλημα, να αντιμετωπίσουν μια δύσκολη κατάσταση και δη υπό την παραγωγική δύναμη της συλλογικότητας της δημοκρατίας. Αν μιλάμε σε ένα πλαίσιο όπου κατανοούμαστε, το να πω εγώ μια ιδέα, να πείτε εσείς μια άλλη, αυτή η ιδέα μαζί με την προηγούμενη είναι πλουσιότερο πράγμα απ’ αυτό που θα κάναμε ο καθένας μόνος του. Υπ’ αυτή την έννοια, εάν τα καταφέρουμε έτσι, μπορεί το έπαθλο να είναι ο έπαινος του δήμου και των σοφιστών ότι αριστεύσαμε. Αλλά δεν είναι στόχος, δεν σκοπεύω μ’ αυτή την έννοια.

Από ‘κεί και πέρα, προσπαθούσα και προσπαθώ, και εγώ και όλοι μας, να κάνουμε τη δουλειά μας όσο καλύτερα μπορούμε. Η αναγνώριση αυτής της δουλειάς είναι αποτέλεσμα πολύ περισσότερο της ίδιας της δουλειάς και όχι της στόχευσης να γίνεις αρεστός ή να σου απονεμηθεί ο έπαινος της αριστείας.

Ένας από τους λόγους που έγινε όλος αυτός ο θόρυβος περί αριστείας είναι κυρίως διότι δεν κατανοήθηκε, ή δεν θέλησαν να κατανοήσουν, ότι αναφερόμουν στις εισαγωγικές εξετάσεις για την Α’ Γυμνασίου από τα λεγόμενα Πρότυπα Πειραματικά. Το να βάλεις τα παιδιά του Δημοτικού υπό την αιγίδα της αριστείας να μπουν σε πολυδάπανες για την οικογένειά τους, τραυματικές για τα ίδια, διαδικασίες εισαγωγικών σ’ αυτή την ηλικία, προκειμένου να εισαχθούν ως άριστα σε κάποιο σχολείο, όπου αφού εισαχθούν θα καταλάβουν ότι πάντα υπάρχει κάποιος καλύτερος μαθητής από τα ίδια, είναι πολύ κακό πράγμα απο παιδαγωγική άποψη. Αυτό είναι το πλαίσιο εκείνης της φράσης. Η φράση μπορεί να ήταν ατυχής, αλλά αυτό είναι το πλαίσιο για όποιον θέλει να καταλάβει.

– Ως στοχαστής διεθνούς εμβέλειας, ποιος θεωρείτε ότι είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος στις μέρες μας;

Είναι μια περίοδος εξαιρετικά πυκνή σε πολιτικό χρόνο παγκοσμίως. Έχουμε το φαινόμενο της μετανάστευσης. Είναι τόσο έντονο και τόσο συγκλονιστικό, ώστε ανάγκασε όλη την Ευρώπη, που μας κορόιδευε γι’ αυτά που λέγαμε ως ΣΥΡΙΖΑ πριν από τρία χρόνια, να αλλάξει τη Συνθήκη Δουβλίνο 2 και να αναγνωρίσει επιτέλους ότι υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα. Αυτό δημιουργεί εκ των κάτω όρους αλληλεγγύης για τους μετανάστες σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και παράλληλα μια έννοια ενοποίησης της Ευρώπης στη βάση ότι είμαστε αλληλέγγυοι. Είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα εκκίνησης για την επιστροφή της Ευρώπης στις ιδρυτικές της αξίες, όπως ήταν και η διαπραγμάτευση του ΣΥΡΙΖΑ. Κλόνισε την Ευρώπη αυτή η διαπραγμάτευση.

Άρα η Ευρώπη η ίδια είναι σε διαδικασία μετασχηματισμού, όσο κι αν δε φαίνεται απολύτως ρητά και θα φανεί ενδεχομένως στις εκλογές που έρχονται στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μαζί μ’ αυτό είναι οι πόλεμοι στην περιφέρειά μας, οι οποίοι δεν ξέρει κανείς πώς θα εξελιχθούν, η Κίνα και η συμμετοχή του νομίσματός της στις διεθνείς χρηματικές αγορές, είναι ένας κόσμος ολόκληρος τελικά που βρίσκεται σε βαθιά διαδικασία μετασχηματισμού. Η πορεία αυτού του μετασχηματισμού είναι άδηλη ακόμα, αλλά οι δημοκρατικές, προοδευτικές, αριστερές δυνάμεις έχουν άλλου τύπου λόγο σήμερα απ’ ό,τι είχαν ένα χρόνο πριν. Άρα σε επίπεδο συνολικό της υδρογείου σφαίρας τα πράγματα αλλάζουν με όρους πολύ ταχείς, ώστε να μην μπορείς να προβλέψεις ουσιαστικά τίποτα για το τι μέλλει να γίνει το επόμενο εξάμηνο.