Fractal
Home / Κριτική θεάτρου / ☆ Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.”Το όνειρο ενός γελοίου” στο θέατρο Πορεία
01/11/2022, 11:44 μμ

☆ Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι.”Το όνειρο ενός γελοίου” στο θέατρο Πορεία

Γράφει η Ανθούλα Δανιήλ //

 

 

 Ο Ντοστογιέφσκι είναι σκοτεινός …η καταφυγή του είναι ο μηδενισμός,

                              (Τζωρτζ Στάινερ: «Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι», Πατάκης 2016)

 

 

Το όνειρο ενός γελοίου παρουσιάζεται στο θέατρο Πορεία με τον Νικόλα Χανακούλα, στον ρόλο του συγκλονιστικού ήρωα του μεγάλου Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Ο Χανακούλας, σε ένα ρεσιτάλ ηθοποιίας, σε σκηνοθεσία Γιώργου Κουτλή, με τη μουσική του Τζαζ συνθέτη Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη,  με video art προβολές και μια ζωντανή χορωδία επί σκηνής, θα ταρακουνήσει το στερέωμα. Τέλος, τα φωτιστικά εφέ του Σάκη Μπιρμπίλη που μετέτρεψαν την οροφή του Θεάτρου σε ουρανό με όλα τα άστρα, τη γη σε παράδεισο με όλα τα δέντρα, λουλούδια και φυτά, δημιούργησαν την κατάλληλη συνθήκη κι εκείνον, τον έκπτωτο Αδάμ «γελοίο» και «τρελό» να περιφέρεται χωρίς να μπορεί να μεταδώσει την αλήθεια που έχει μέσα του μέσα του και σαν πληγή που καίει δεν τον αφήνει να ησυχάσει. Το έργο παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία στο ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Κρήτης και τώρα κάνει μια δεύτερη πορεία στο Πορεία.

 

 

Ο Ντοστογιέφσκι έγραψε το Όνειρο ενός γελοίου το 1877, τέσσερα χρόνια πριν από τον θάνατό του, και σ’ αυτό περικλείεται όλος ο στοχασμός του και η αμφισβήτηση της επιφάνειας των πραγμάτων.

Αν το όνειρο του Μπαλζάκ ήταν να γίνει ο απόλυτος άρχων του βασιλείου των λέξεων, το όνειρο του Ντοστογιέφσκι ήταν να πει την αλήθεια στον κόσμο μια αλήθεια όμως που δεν λέγεται παρά μόνον αλληγορικά, παρά μόνο σε κατάσταση παραίσθησης, ενόρασης ή ψευδούς πραγματικότητας.

«Μου άρεσε περισσότερο να ξαπλώνω και να σκέφτομαι … Και σκεφτόμουνα τα πάντα … Για όλα εκείνα τα όνειρα που είχα, τα παράξενα, τα αλλιώτικα όνειρα» (Από το Έγκλημα και τιμωρία). Ο Σίγκμουντ  Φρόιντ, όπως και πολλοί άλλοι, διάβασε Ντοστογιέφσκι για να εισχωρήσει στην ψυχική κατάσταση των ηρώων του και να συναγάγει συμπεράσματα για τις δικές του έρευνες.

Ο ήρωας, λοιπόν, ετοιμάζεται να αυτοκτονήσει, αλλά πριν διαπράξει την αυτοχειρία του, πέφτει σε ύπνο και εκεί, όπως λέει και ο ποιητής Willian Batler Yeats in dreams begin responsibilities, οι ευθύνες αρχίζουν από τα όνειρα μεταφράζει ο Σεφέρης, ταξιδεύει στο αχανές και του χρόνου και του χώρου, στον χαμένο παράδεισο, που υπάρχει μόνο στο όνειρό του.. Στο όνειρό του, αυτός ο «γελοίος», μια άλλη εκδοχή του «Ηλίθιου» ή του ενός αδελφού από τους Καραμαζώφ ή κάποιου άλλου του οποίου δανείζεται το προσωπείο για να κάνει γενική επισκόπηση της κοινωνίας, των θεσμών και των λειτουργιών,  δείχνοντας τα μέσα έξω ή απλώς την άλλη όψη των πραγμάτων ή έστω θα υποδυθεί τον συνήγορο του διαβόλου όπως και στον «Ιεροεξεταστή»  που παίχτηκε πριν από χρόνια και επανήλθε πρόσφατα με επιτυχία από τον Κωνσταντίνο Κωνσταντόπουλο.

«Άλλοτε, υπόφερα πολύ που φαινόμουν γελοίος. Δεν φαινόμουν, ήμουν. Πάντα μου ήμουν γελοίος και ξέρω πως σίγουρα θα είμαι από γεννησιμιού μου. Θα ήμουν και δε θα ήμουν επτά χρονών όταν έμαθα πως ήμουν γελοίος. Ύστερα σπούδασα στο Πανεπιστήμιο — κι όσο σπούδαζα, τόσο μάθαινα πως ήμουν γελοίος. Κι έτσι, φαίνεται πως όλη η πανεπιστημιακή μου επιστήμη, υπήρχε μόνο και μόνο για να μου αποδείξει και να μου εξηγήσει, όσο την εμβάθυνα, πως ήμουν γελοίος. Και με τη ζωή μου έγινε το ίδιο όπως και στην επιστήμη μου».

Και ο νοών νοείτω ότι αυτός που όλοι γελούν εις βάρος του, ωστόσο, σπούδασε στο πανεπιστήμιο – και δεν είναι αμελητέα αυτή η λεπτομέρεια και μάλιστα στα 1877- αυτός ο γελοίος δεν κάνει τίποτα για να διαψεύσει τον περίγυρο που τον κοροϊδεύει, αντιθέτως θλίβεται γιατί ξέρει κάτι μόνο αυτός που οι πολλοί δεν ξέρουν. Ξέρει την αλήθεια:

«Θλίβομαι που βλέπω πως δεν γνωρίζουν την αλήθεια, αυτή την αλήθεια που εγώ την γνωρίζω. Τι σκληρό που είναι να την γνωρίζεις μόνο εσύ! Μα δεν θα καταλάβουν. Όχι, δεν θα καταλάβουν» και τούτη η φράση του βεβαίως μας οδηγεί στη εικόνα του Ιησού μπροστά στον Πιλάτο: «και ποια είναι η αλήθεια;», ρώτησε ο Πιλάτος, και Εκείνος δεν απάντησε… Η αναλογία είναι μεγάλη. Αυτός που ξέρει την αλήθεια είναι πάντα έξω από τον μεγάλο κύκλο της ζωής και της κοινωνίας. Κινείται πέρα από την επιφάνεια και μπαίνει στην κοιλιά του μηχανισμού για να δει καλά σε ποια γρανάζια είναι μπλεγμένα τα συμφέρονται, οι θεσμοί και η λειτουργία τους, τι γενικά ρυθμίζει  τη ζωή μας. Να θυμίσουμε εδώ πως ο Ντοστογιέφσκι διάβαζε την Καινή Διαθήκη, αλλά με έναν δικό του τρόπο, αναποδογυρίζοντάς την ας πούμε. «Να είχα τουλάχιστον στα χέρια μου την λύση των προβλημάτων! Ούτε ένα δεν είχα λύσει. Κι ένας Θεός ξέρει πόσα και πόσα προβλήματα είχαν παρουσιαστεί στο μυαλό μου!»

 

 

Κι ενώ ήταν έτοιμος να αυτοκτονήσει ένα κοριτσάκι σαν αστεράκι τον τραβάει από τον αγκώνα Και από εκεί κι έπειτα όλα αλλάζουν.

Στο όνειρό του μέσα, ταξιδεύει στο χάος του έναστρου ουρανού: «Μου φαινότανε σα να βρισκόμουν σ’ ένα από κείνα τα νησάκια του ελληνικού αρχιπελάγου της γης μας· ή κάπου αλλού στα ερείπια μιας ηπείρου κοντά στο αρχιπέλαγος (προφανής εδώ η αναφορά στην χαμένη Ατλαντίδα).    Σ’ εκείνα τα μέρη, όλα ήτανε ακριβώς όπως και σε μας …όλα αχτινοβολούσανε με μια σοβαρή κι επίσημη χαρά, που έφτανε ως το υπέροχο. Μια σμαραγδένια θάλασσα έσκαζε απαλά στην ακρογιαλιά… Δέντρα με θαυμαστά κλωνάρια ορθώνονταν μ’ όλο τον οργιώδη χυμό τους και τ’ αναρίθμητα φυλλαράκια τους, κι είμαι βέβαιος πως με χαιρετούσανε με το γλυκό τους θρόισμα και μοιάζανε σα να ψιθυρίζανε ερωτόλογα. Το λιβάδι αστραφτοκοπούσε με τη φλογερή και χυμώδη άνθησή του. Τα πουλιά σκίζανε σμήνη – σμήνη τον αέρα, κι έρχονταν άφοβα ν’ ακουμπήσουνε στους ώμους και στα χέρια μου με χαρούμενα φτεροκοπήματα.. Ύστερα, είδα επιτέλους και τους κατοίκους αυτής της μακάριας γης… “Ώστε υπάρχει λοιπόν πέραν του τάφου ζωή!” σκέφτηκα μ’ εκείνη την παράξενη ζαλάδα του ονείρου».

Και κάποτε θα φτάσει στο αγγελικό και μαύρο φως που θα ’λεγε ο Σεφέρης: «Είμαστε ψεύτες, κακοί και άδικοι· έστω· το ξέρουμε, κλαίμε κι υποφέρουμε γι’ αυτό και επιβάλλουμε στους εαυτούς μας μαρτύρια και τιμωρίες χειρότερες ίσως από κείνες που θα μας επιβάλει ο Φιλεύσπλαχνος Κριτής σα μας δικάσει, και που ούτε τ’ όνομά του δεν ξέρουμε. Μα έχομε την επιστήμη και χάρη σ’ αυτήν θα ξαναβρούμε την αλήθεια, και τότες θα την αποδεχτούμε συνειδητά. Η γνώση είναι ανώτερη απ’ το συναίσθημα, κι η συνείδηση της ζωής ανώτερη απ’ τη ζωή. Η επιστήμη θα μας δώσει τη σοφία, η σοφία θα μας αποκαλύψει τους νόμους και η γνώση των νόμων της ευτυχίας είναι πάνω από την ευτυχία… «Η συνείδηση της ζωής είναι ανώτερη απ’ τη ζωή· η γνώση των νόμων της ευτυχίας είναι ανώτερη, από την ευτυχία». «Αυτά πρέπει να καταπολεμήσουμε! Και θα παλέψω. Φτάνει να το θελήσουν όλοι, κι αμέσως όλα θα χτιστούν. Όσο για το κοριτσάκι, έψαξα να το βρω … Και θα εξακολουθήσω να ψάχνω, να ψάχνω!», σαν εκείνο το τετράφυλλο τριφύλλι, θα λέγαμε.

Αυτός εν περιλήψει είναι ο καμβάς που πάνω του θα δουλέψει ο ηθοποιός, Νικόλας Χανακούλας, ως «γελοίος», αλλά και ως «Ηλίθιος» και αφελής, και Χριστός που είναι ο μόνος που βλέπει και ξέρει την αλήθεια που οι άλλοι δεν βλέπουν παρά μόνο, τα παιδιά, οι αθώοι, ο Ιησούς και οι ερωτευμένοι, θα έλεγε ο Ελύτης. Κάπως έτσι κινήθηκε πάνω στη σκηνή ο Χανακούλας. Άρχισε σαν παιδάκι να παίζει με την επιβλητική κόκκινη και λαμπερή αυλαία, σαν να έβγαζε το κεφάλι του έξω από τα όρια του περιορισμένου κόσμου, άνοιγε τα μάτια του στο αχανές σύμπαν, πήγαινε κι ερχόταν με την ένταση που τον έσπρωχνε η ασυμβίβαστη με τις εύκολες ερμηνείες ψυχή του, μερικές φορές έμοιαζε ότι κυριολεκτικά πετούσε, δεν πατούσε στο έδαφος. Εκστασιαμένος με την αλήθειά του. Διονυσιασμένος και μεθυσμένος από τη θεατρική πράξη.

Σαν αγγελούδια στάθηκαν πλάι του οι πέντε φιγούρες –κορίτσια από μπροστά, αγόρια από πίσω,  «αγοροκόριτσα» θα έλεγε ο ποιητής, άγγελοι χωρίς φύλο, που συμμετείχαν στην ουράνια μελωδία. Το σκηνικό λειτουργικό και όλα, ουρανός και γη ανταποκρίθηκαν, γιατί ήταν μέσα στο όνειρο που όλα μπορούν να λάβουν δικαίωση.

Συγχαρητήρια σε όλους τους συντελεστές.

  1. Η μετάφραση την οποία συμβουλεύτηκα από το ίντερνετ είναι του Σωτήρη Γουνελά.
  2. Πληροφορίες για τη ζωή του Ντοστογιέφσκι άντλησα από το βιβλίο «Μια ματιά στον κόσμο του Φιοντόρ Ντοαστογιέφσκι» των εκδόσεων Λέμβος, 2016.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top