Φρανκ Άμπνεϋ Άστιγξ. Μια Ξεχωριστή Φιλελληνική Προσωπικότητα της Επανάστασης του 1821

Γράφει ο Κωνσταντίνος Α.  Δεληγιάννης //

 

Πολλοί Φιλέλληνες βρέθηκαν στην Ελλάδα στα χρόνια του 1821. Ένας ήταν όμως ο πλέον ανιδιοτελής φιλέλληνας, με μεγάλη προσφορά στην Επανάσταση. Ήταν, ο άγνωστος για πολλούς από εμάς, κυβερνήτης του θρυλικού πλοίου «Καρτερία». Ο αξιωματικός που έθεσε τα θεμέλια της μηχανοκίνητης ναυτικής ισχύος στο Επαναστατικό Ναυτικό, και αφιέρωσε τα καλύτερα χρόνια της ζωής του πολεμώντας τους Τουρκο- Αιγυπτίους από το 1822 μέχρι τον ηρωικό, αλλά και άδικο θάνατό του, το 1828 στην Ζάκυνθο.

Ό Φρανκ Άμπνεϋ Άστιγξ γεννήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 1794 στην Αγγλία. Ήταν ο δεύτερος γιός του στρατηγού Καρόλου Άστιγξ και πήρε μάλιστα γρήγορα το βάπτισμα του πυρός, στη μεγάλη Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (21 Οκτωβρίου 1805) σε ηλικία μόλις 11 ετών!

Ήταν μεγάλη τύχη, για ένα νέο δόκιμο της εποχής, να υπηρετεί στο ναυτικό του Νέλσων καθώς η εμπειρία που αποκτούσε από τις επιχειρήσεις κατά του Γαλλο-Ισπανικού στόλου, ήταν ιδιαιτέρως πολύτιμη. Για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια υπηρέτησε σε πολεμικά πλοία. Μετείχε στην Μάχη της Νέας Ορλεάνης (1815) που ήταν η τελική μάχη του Πολέμου του 1812 κατά των ΗΠΑ. Ανέλαβε προσωρινά κυβερνήτης σε διάφορα πλοία, αποκτώντας παράλληλα ειδικές γνώσεις στην πυροβολική. Ο Άστιγξ είχε την ευκαιρία να πληροφορηθεί και να ζήσει από κοντά, την εφαρμογή της τακτικής του ναυτικού αποκλεισμού των ηπειρωτικών ευρωπαϊκών ακτών από το Βασιλικό Ναυτικό, με στόχο τον οικονομικό στραγγαλισμό του Ναπολέοντα. Ο νεαρός και φέρελπις αξιωματικός από νωρίς έδειξε ενδιαφέρον για το πυροβολικό, καθώς το στοιχείο αυτό αντιπροσώπευε την ισχύ πυρός του πολεμικού πλοίου της εποχής.

Η Επανάσταση του 1821 στην Ελλάδα, αποδείχθηκε σανίδα σωτηρίας για την μετέπειτα σταδιοδρομία του. Παρά τις αντιδράσεις του πατέρα του, κατεχόμενος από αγνά φιλελληνικά ιδανικά και διψασμένος για διακρίσεις και δόξα, την οποία είχε στερηθεί στην Βρετανία, μετέβη στη Γαλλία για ένα χρόνο προκειμένου να μάθει Γαλλικά και να εμβαθύνει παράλληλα τις γνώσεις του στον τομέα της πυροβολικής. Στη συνέχεια απέπλευσε από την Μασσαλία και αποβιβάστηκε το 1822 στην Ύδρα. Ο ικανός ναυτικός απέκτησε φιλικές σχέσεις με την οικογένεια των Τομπάζηδων. Κατατάχθηκε στο Επαναστατικό Ναυτικό υπηρετώντας στο πλοίο «Θεμιστοκλής» κερδίζοντας τον σεβασμό και την εμπιστοσύνη όλων, για τις γνώσεις και τις ναυτικές ικανότητες του. Ο Άστιγξ βίωσε την Ελληνική πραγματικότητα, η οποία απείχε πολύ από το Βρετανικό σύστημα πειθαρχίας. Το να συνυπηρετείς με Έλληνες ναυτικούς της Επαναστατικής περιόδου, μαθημένους σε κλίμα απειθαρχίας και αδυναμίας κατανόησης των επιπέδων διοίκησης – κατά τη βρετανική συνήθεια και πρακτική – τον γέμισε με θλίψη.

Οι Ελληνικές επαναστατικές αρχές διείδαν στο πρόσωπό του έναν άξιο πολεμιστή και τον Μάιο τού 1823 το Εκτελεστικό Σώμα τον διόρισε «αρχηγό της πυροβολικής οπλοφορίας διά την εκστρατεία της νήσου Κρήτης». Η εκστρατεία απέτυχε μετά από την αιγυπτιακή εμπλοκή και ο Άστιγξ επέστρεψε στην Πελοπόννησο. Η Επανάσταση σταδιακά εισήλθε σε σοβαρή κρίση και ειδικά στην θάλασσα η εμφάνιση του αιγυπτιακού στόλου έγειρε την πλάστιγγα σε βάρος των Ελλήνων.

Ό Άστιγξ κατάλαβε ότι το Επαναστατικό Ναυτικό έπρεπε να εκσυγχρονισθεί εκ βάθρων. Λόγω των γνώσεων και της εμπειρίας που είχε, τάχθηκε υπέρ της ναυπήγησης ατμοκίνητων πλοίων, τα οποία θα έφεραν πυροβόλα εντός καταστρώματος. Γνωρίζοντας από κοντά το πρόβλημα των Ελλήνων επαναστατών στη θάλασσα, ο Άστιγξ διαπίστωσε εγκαίρως ότι η ναυτική υπεροπλία στις ναυμαχίες, θα έκρινε την Επανάσταση. Ο φιλέλληνας έστειλε πολλές επιστολές (στον λόρδο Βύρωνα και στον Μαυροκορδάτο) ζητώντας πολιτική υποστήριξη στις προτάσεις του, χωρίς ανταπόκριση. Αυτό όμως, που δεν κατάφεραν τα επιχειρήματα, το πέτυχε η πτώση του Μεσολογγίου, η οποία ήταν απόρροια – από πλευράς ναυτικού – της αδυναμίας του στόλου να διασπάσει τον στενό αποκλεισμό.

Με το δεύτερο δάνειο της Ανεξαρτησίας αποφασίσθηκε η προμήθεια ατμοκίνητων πολεμικών εκ των οποίων μόνο το ένα η «Καρτερία» (από τα τρία που αγοράσθηκαν) παρελήφθη εγκαίρως. Στο ζήτημα της τακτικής αντιμετώπισης του μεγαλύτερου σε μέγεθος (αριθμός πλοίων και πυροβόλων) Τουρκο-Αιγυπτιακού στόλου, η Ελληνική πλευρά αντέταξε την ευκινησία και την ταχύτητα. Η «Καρτερία» ήταν ατμοκίνητη και με τη βοήθεια των ατμομηχανών, οι χειριστές μπορούσαν να πυρώσουν τα βλήματα των πυροβόλων του πλοίου, ώστε αυτά να χρησιμοποιηθούν και ως εμπρηστικά. Σημειώνεται ότι μόνο το 1827 το πλοίο έβαλε 18.000 βλήματα. Το πλήρωμά της «Καρτερίας» αποτελείτο από 17 αξιωματικούς, 22 υπαξιωματικούς, 32 πυροβολητές.

Ο Άστιγξ ήταν ο πρώτος που οραματίσθηκε ένα πολεμικό πλοίο νέου τύπου, μια επαναστατική ναυπηγική σχεδίαση που συνδύαζε τη δύναμη του ατμού με την κλασσική ιστιοφορία. Η «Καρτερία» αποτέλεσε μια κλάση από μόνη της, καθώς έβαλε τα θεμέλια της μηχανοκίνητης ναυτικής ισχύος στο Επαναστατικό Ναυτικό και αναδείχθηκε πρωτοπόρος σε παγκόσμια κλίμακα. Ήταν το πρώτο ατμοκίνητο πλοίο, που μετείχε ενεργά σε πολεμικές επιχειρήσεις. Η ιδέα ενός ατμοκίνητου τροχήλατου πλοίου, με βοηθητική ιστιοφορία, το οποίο θα έφερε σύγχρονα ισχυρότατα ναυτικά πυροβόλα, με προηγμένα για την εποχή πυρομαχικά, ανήκε στον Άστιγξ, ο οποίος ως πρώην αξιωματικός του Βασιλικού Ναυτικού πήγε στο Βρετανικό Ναυπηγείο, για να παρακολουθήσει από κοντά την κατασκευή. Ήταν δε τόσο ένθερμη η εμπλοκή του στην υπόθεση «Καρτερία», ώστε διέθεσε 5.000 λίρες από την περιουσία του, για την αποπεράτωση του πλοίου. Ο φλογερός φιλέλληνας αποδέχθηκε τη νηολόγηση του πλοίου στο όνομά του (!), καθώς για ευνόητους διπλωματικούς, λόγους που άπτονταν των Βρετανο-Οθωμανικών σχέσεων, δεν μπορούσε να νηολογηθεί από την Βρετανία. Η ολοκλήρωση της ναυπήγησης πραγματοποιήθηκε το Καλοκαίρι του 1826, οπότε με κυβερνήτη τον Άστιγξ η «Καρτερία» έφθασε στο Ναύπλιο στις 4 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους. Ο Άστιγξ διάλεξε μόνος του, μετά από αυστηρή επιλογή και εκπαίδευση  το πλήρωμα, προκειμένου το πλοίο να γίνει αξιόμαχο.

Η πρώτη αποστολή που ανέλαβε να φέρει σε πέρας η «Καρτερία» ήταν κατά τη διάρκεια της επιχείρησης υποστήριξης της επαναστατικής αποβατικής δύναμης στο Φάληρο τον Ιανουάριο του 1827 και ιδιαίτερα η καθοριστική συμβολή της στην εξουδετέρωση των τουρκικών αμυντικών εγκαταστάσεων στον Άγιο Σπυρίδωνα στον Πειραιά με ναυτικό βομβαρδισμό ακριβείας, από τα πυροβόλα του πλοίου. Εκεί φάνηκε στην πράξη η λειτουργία της ιδέας του Άστιγξ και αποδείχθηκε η ορθότητα χρήσης της επαναστατικής σχεδίασης του πλοίου-πλατφόρμας, σε διάφορες αποστολές. Δεν θα ήταν υπερβολή να θεωρήσουμε τον Άστιγξ, ως έναν από τους προδρόμους στη ναυτική σχεδίαση, που οδήγησαν μετέπειτα στην κατασκευή Θωρηκτών. Η δράση της «Καρτερίας» αιφνιδίασε τους Τούρκους και εισήγαγε στον αγώνα στη θάλασσα, μια νέα επιχειρησιακή παράμετρο, που ήταν η συνδυαστική αξιοποίηση της μηχανοκίνητης ισχύος με τα πυροβόλα. Χάρη στον Άστιγξ το Επαναστατικό Ναυτικό αξιοποιούσε ένα όπλο τεχνολογικής αιχμής της εποχής, ένα πρώιμο πλοίο παράκτιων επιχειρήσεων, το οποίο στα χέρια του κατάλληλου κυβερνήτη – και όχι σε οποιονδήποτε ναυτικό – αποτέλεσε μια Ελληνικού τύπου Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις της εποχής. Η «Καρτερία» ήταν ένα σκάφος πολλαπλών αποστολών. Μπορούσε να μεταφέρει στρατιώτες, να ναυμαχεί και να βομβαρδίζει με τα πυροβόλα του, οχυρωμένες τοποθεσίες. Οι Τούρκοι ναυτικοί, όχι άδικα το είχαν ονομάσει «Πλοίο του Διαβόλου».

Αδιαμφισβήτητα η «Καρτερία» ήταν η καλύτερη ναυτική μονάδα του Επαναστατικού Ναυτικού. Οι επιχειρησιακές της ικανότητες δεν άργησαν να φανούν. Η πρώτη αξιοσημείωτη επιτυχία ήταν η συμμετοχή στον αποκλεισμό της Ερέτριας τον Μάρτιο του 1827 και ο βομβαρδισμός των τουρκικών οχυρών του ‘Ωρωπού. Αντικειμενικός σκοπός ήταν ο εξαναγκασμός των Τουρκικών δυνάμεων να  λύσουν την πολιορκία της Ακρόπολης. Στον Ωρωπό, η «Καρτερία» κατέλαβε δύο εχθρικά μεταγωγικά με εφόδια. Την άνοιξη του 1827 με τον Άστιγξ πάντα στο πηδάλιο πραγματοποίησε σειρά αποστολών ναυτικού βομβαρδισμού προσβάλλοντας το Νιόκαστρο, οχυρές θέσεις στο Μεσολόγγι και στην Ναύπακτο. Τον Απρίλιο η «Καρτερία» έφερε σε πέρας ειδική αποστολή, αφού κινήθηκε σαν καταδρομικό σκάφος, αξιοποιώντας την ταχύτητα και τον οπλισμό της. Ο Άστιγξ επικεφαλής ναυτικής μοίρας πέντε πλοίων («Καρτερία», «Θεμιστοκλής», «Άρης», «Ασπασία», «Παναγία») εισήλθε στον Παγασητικό Κόλπο όπου με ναυτικό βομβαρδισμό κατέστρεψε Τουρκικά παράκτια οχυρά στον Βόλο, αιχμαλώτισε οκτώ μεταγωγικά που μετέφεραν εφόδια. Τον Ιούνιο η «Καρτερία» μετείχε με άλλα 21 πλοία στην παράτολμη επιχείρηση κατά της Αλεξάνδρειας, ρυμουλκούμενη (για οικονομία καυσίμων) από άλλο σκάφος.

Τον Σεπτέμβριο του 1827 η «Καρτερία» πέτυχε την σημαντικότερη επιτυχία της βυθίζοντας στον κόλπο της Ιτέας την Τουρκική Ναυαρχίδα (μπρίκι), καταστρέφοντας παράλληλα 9 από τα 11 εχθρικά πλοία, μετά από εύστοχους κανονιοβολισμούς. Επρόκειτο για ένα γεγονός σταθμό στην παγκόσμια ναυτική ιστορία. Ένα ατμοκίνητο πλοίο στα χέρια ενός ευφυούς και ικανού κυβερνήτη, κατάφερε να βυθίσει σειρά ιστιοφόρων πολεμικών. Η σημασία της καταστροφής των εχθρικών πλοίων ήταν μεγάλη, γιατί ένα μόλις ατμοκίνητο πλοίο κατάφερε να μεταβάλλει την ισορροπία στη θάλασσα, και εκκαθάρισε από τον εχθρικό στόλο, τον Κορινθιακό κόλπο. Αυτό το θαυματουργό ναυτικό δίδυμο (Άστιγξ και «Καρτερία»), αναδείχθηκε ως το αίτιο αναχώρησης του Αιγυπτιακού στόλου από το Ναβαρίνο. Γιατί ο Ιμπραήμ αντιλήφθηκε, ότι η δράση  της «Καρτερίας», τους κτυπούσε ανεπανόρθωτα και ήταν ζήτημα άμεσης προτεραιότητας η βύθισή της. Και ενώ η Ελλάς ψυχορραγούσε στα χερσαία μέτωπα, έχοντας απωλέσει τον ήρωα Καραϊσκάκη και θρηνούσε την καταστροφή στο Φάληρο, ήταν ο Άστιγξ με την «Καρτερία», που ανάγκασε τον εχθρικό στόλο, να εγκαταλείψει την ασφάλεια της Πύλου και να παραβιάσει την συμφωνία που προέβλεπε η Συνθήκη του Λονδίνου (Ιούνιος 1827) περί μη εξόδου του οθωμανικού στόλου.    Μετά την καταστροφή του Τουρκο-Αιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο (20 Οκτωβρίου 1827) η ναυτική υπεροχή του Επαναστατικού Ναυτικού ήταν πλέον αδιαμφισβήτητη στις ελληνικές θάλασσες. Ο Άστιγξ εκμεταλλεύθηκε την ευκαιρία και χωρίς να χάσει χρόνο επιτέθηκε με σημαντική επιτυχία τα οχυρά του Ρίου και ακολούθως τα οχυρά των νησιών της λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου. Η αποφασιστικότητα του ένδοξου φιλέλληνα ήταν τέτοια, ώστε δεν δίστασε να στρέψει τα πυροβόλα της «Καρτερίας» και να βυθίσει πλοίο, που έφερε αυστριακή σημαία, το οποίο επιχείρησε να παραβιάσει τον ναυτικό αποκλεισμό της Πάτρας, που την κατείχαν οι Τούρκοι. Τον Νοέμβριο του 1827, ο Άστιγξ επιτέθηκε στο Βασιλάδι, το οποίο κατέλαβε μετά από σφοδρό ναυτικό βομβαρδισμό. Το Βασιλάδι αποτελούσε μια οχυρή θέση-κλειδί για την ανακατάληψη του Μεσολογγίου. Ο κυβερνήτης Καποδίστριας τον Δεκέμβριο του 1827 στο πλαίσιο της αναδιοργάνωσης του Στόλου, διόρισε τον Άστιγξ διοικητή της Μοίρας του Κορινθιακού, η οποία μετονομάστηκε σε Μοίρα Δυτικής Ελλάδας, αναγνωρίζοντας με την πράξη αυτή, τις ικανότητες και την μεγάλη του προσφορά στον αγώνα.  Ο δραστήριος αυτός Φιλέλληνας είχε θέσει ως αντικειμενικό σκοπό της ναυτικής μοίρας, της οποίας ηγείτο με επιτυχία, την απελευθέρωση του Μεσολογγίου. Εάν αυτό γινόταν πραγματικότητα, τότε το Ιωάννης Καποδίστριας θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τη νίκη αυτή και να πιέσει για να επεκταθούν ακόμα πιο βόρεια, τα υπό διαπραγμάτευση σύνορα της Ελλάδας.

Αξιοποιώντας την επιχειρησιακή εμπειρία της «Καρτερίας» στο ναυτικό βομβαρδισμό, σχεδίασε και εκτέλεσε τον Μάρτιο του 1828 τον κανονιοβολισμό του Αιτωλικού, προπύργιο του υπό Τουρκική κατοχή Μεσολογγίου. Όμως στις 11 Μαΐου ο Άστιγξ έκανε το μοιραίο – όπως αποδείχθηκε – λάθος, όταν εγκατέλειψε την ασφάλεια της «Καρτερίας», με σκοπό να διευθύνει ο ίδιος την επιχείρηση κατά του Μεσολογγίου. Το πλοιάριο του κυβερνήτη της «Καρτερίας» παγιδεύτηκε και οι επιβαίνοντες δέχθηκαν  εύστοχα πυρά. Ο Άστιγξ τραυματίστηκε μαζί με άλλους είκοσι στρατιώτες. Παρότι είχε πληγωθεί ελαφρά στον αριστερό βραχίονα μεταφέρθηκε αρχικά στο πλοίο και στη συνέχεια στη Ζάκυνθο, όπου εξέπνευσε στις 20 Μαΐου 1828, όχι εξαιτίας της σοβαρότητας του τραύματος, αλλά λόγω έλλειψης στοιχειώδους ιατρικής περίθαλψης! Επρόκειτο για μια τραγική και απαράδεκτη απώλεια ζωής, που στέρησε τον Αγώνα και το Επαναστατικό Ναυτικό, από μια σπάνια προσωπικότητα, που αρνήθηκε να πληρωθεί για τις υπηρεσίες του, δαπανώντας όλη την περιουσία του, για το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό.

Ο θάνατός του, με απόφαση του Καποδίστρια, δεν ανακοινώθηκε αμέσως, κάνοντας τους Τούρκους να πιστεύουν ότι ακόμα ζει. Έτσι  βαλσαμώθηκε και τοποθετήθηκε σε κρύπτη της εκκλησίας του Ορφανοτροφείου της Αίγινας. Ή κηδεία του έγινε με μεγάλες τιμές, ένα έτος αργότερα στον Πόρο, όπου μεταφέρθηκε η σωρός του με την «Καρτερία», στην οποία επέβαινε ό Ιωάννης Καποδίστριας, με την συνοδεία μοίρας πολεμικών πλοίων. Το 1861, τα οστά του Άστιγξ μετακομίστηκαν στον ναύσταθμο του Πόρου, όπου ανεγέρθηκε μνημείο προς τιμήν του.   Εκεί ο Σπυρίδων Τρικούπης, αναφερόμενος στον Άστιγξ είπε:

«…απέθανεν την 20η Μαΐου, καταλοιπών μνήμην ανεπίληστον αφιλοκερδούς φιλελληνισμού, ενδόξων υπέρ ελευθερίας αγώνων και ακεραίου χαρακτήρος».

Ό στρατηγός Γκόρντον, στην βιογραφία του, σημείωσε χαρακτηριστικά:

«Αν υπήρξε κάποιος πραγματικά ανιδιοτελής και χρήσιμος Φιλέλληνας, αυτός ήταν ο Άστιγξ. Δεν έλαβε ποτέ του αμοιβή. Ξόδεψε την περιουσία του, για να κρατήσει μάχιμη και δυνατή την «Καρτερία», το μοναδικό πλοίο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, πού υπήρξε αξιόμαχο».

Σήμερα σχεδόν κανείς δεν γνωρίζει τον Φιλέλληνα με το όνομα «Φρανκ Άμπνεϋ Άστιγξ», που δεν πολέμησε μόνο προσφέροντας τις εκπληκτικές ικανότητές του, αλλά αφιέρωσε ακόμα και τη ζωή του, στην Επανάσταση του 1821.

Ας είναι αιώνια η μνήμη του, μια και του χρωστάμε μερίδιο από την Ελευθερία μας.

Σημ: ΠΗΓΕΣ

1.- Εκπομπή «ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ» – ΚΡΗΤΗ TV: Δρ. Ανδρέας Κούκος
2.- Ι.Σ. Θεοδωράτος Αμυντικός Αναλυτής (Ομιλία 24/11/2014)
3.- Βικιπαίδεια
4.- Σπυρίδωνος Τρικούπη «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης»
5.- Χρήστου Γούδη «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδος» εκδόσεις «Κάκτος»
6.- Ιωάννη Ρούσκα «Ο Άστιγξ και η Καρτερία» περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» Τόμος: 59