Οι μετέωρες βάσεις του νέου δικομματισμού και η αποχή

Από την Δήμητρα Κρουστάλλη //

Πηγή: tovima.gr

Τι δείχνει η ανάλυση της ψήφου των Ελλήνων στις εκλογές

Ένα μετέωρο κομματικό σύστημα σε εξελισσόμενη διαδικασία μετασχηματισμού βγήκε από τις κάλπες της προηγούμενης Κυριακής. Ακόμη και ο νέος δικομματισμός, παρότι επιβεβαιώθηκε σε διαδοχικές αναμετρήσεις, στηρίζεται σε σαθρές βάσεις, αν ληφθεί υπόψη ότι το 30% των ψηφοφόρων του Ιανουαρίου επέλεξε και ψήφισε διαφορετικό κόμμα την περασμένη Κυριακή. Επίσης στο ερώτημα «πόσο κοντά αισθανόσαστε στο κόμμα που θα ψηφίσετε», μόλις το 34,7% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και μόνο το 32,5% των ψηφοφόρων της ΝΔ νιώθουν «κοντά» στο κόμμα που επέλεξαν. Τα ποσοστά αυτά υποδηλώνουν ότι ο διπλός εκλογικός σεισμός του Μαΐου και του Ιουνίου του 2012 δεν ταρακούνησε απλώς αλλά ξεθεμελίωσε το κομματικό σύστημα της μεταπολίτευσης ώστε έπειτα από τέσσερις εκλογικές διαδικασίες να αναζητείται ακόμη το νέο σημείο ισορροπίας. Η ψήφος της 20ής Σεπτεμβρίου εμπεριέχει πολλά επιμέρους ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά. Υπάρχει όμως ένα στοιχείο που επισκιάζει τα υπόλοιπα. Για πρώτη φορά κατήλθαν στις εκλογές κόμματα υπέρ της επιστροφής στη δραχμή και αποδοκιμάστηκαν, δηλαδή ο ελληνικός λαός έκανε μια καθαρή στρατηγική επιλογή στην κάλπη υπέρ της παραμονής της χώρας στο ευρώ.

Οι ψηφοφόροι του «Οχι» και του «Ναι»

Ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε τη μάχη των ψηφοφόρων του «Οχι», παρότι κατηγορήθηκε ότι παραχάραξε το μήνυμα του δημοψηφίσματος ώστε να υπογράψει το τρίτο Μνημόνιο. Οπως φαίνεται από τα στοιχεία του exit poll της Κάπα Research, από αυτή τη δεξαμενή ψηφοφόρων το 53,1% επέλεξε τον ΣΥΡΙΖΑ στην κάλπη. Η Χρυσή Αυγή προτιμήθηκε από το 9,7%, το ΚΚΕ – το οποίο όμως έχει έναν διαφορετικό στρατηγικό σχεδιασμό ο οποίος δεν στηρίζεται στο νόμισμα – από το 6,9%. Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον συγκέντρωνε προεκλογικά η κάθοδος της Λαϊκής Ενότητας, η οποία τελικώς προσέλκυσε μόλις το 3,8% των ψηφοφόρων του «Οχι» καταγράφοντας παταγώδη αποτυχία. Η ΝΔ, όπως αναμενόταν, συγκέντρωσε το μεγαλύτερο κομμάτι του «Ναι» (60,2%) που όμως δεν ήταν αρκετό για να κάνει την ανατροπή. Καλή ήταν η επίδοση του ΠαΣοΚ στο κοινό του «Ναι» (12,1%) ενώ το Ποτάμι έλαβε μόλις το 6,8%.

Το κριτήριο ψήφου ήταν διαφορετικό για όσους επέλεξαν να ψηφίσουν τον ΣΥΡΙΖΑ σε σχέση με αυτούς που επέλεξαν τη ΝΔ. Σύμφωνα με τα στοιχεία του κοινού exit poll (Metron Analysis, Alco, GPO, Marc, MRB) οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ μπήκαν στο παραβάν με δύο μεγάλα διλήμματα: «να επιλέξω πρωθυπουργό» (66,5%) και «να υποστηρίξω το κόμμα που συμπαθώ» (30,6%). Τα αντίστοιχα ποσοστά σε όσους ψήφισαν ΝΔ ήταν 23% και 25%. Αντιθέτως το κυρίαρχο ερώτημα που απάντησαν στην κάλπη αυτοί οι ψηφοφόροι ήταν «να υποστηρίξω την παραμονή της χώρας στο ευρώ» (45,6%). Το αντίστοιχο ποσοστό στον ΣΥΡΙΖΑ ήταν 27,3%. Το χαρτί του ηγέτη έπαιξε ο Αλέξης Τσίπρας ενώ ο Ευάγγελος Μεϊμαράκης εμφανίστηκε ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των φιλοευρωπαϊκών κομμάτων προκειμένου να σχηματιστεί μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας.

Από το 2009 ως σήμερα έχουν «χαθεί» από το ενεργό εκλογικό σώμα 1,5 εκατομμύριο ψηφοφόροι, δηλαδή μια χώρα του μεγέθους της Εσθονίας, οι οποίοι αδιαφορούν για τις εκλογές και για τη διακυβέρνηση της χώρας.

Την περασμένη Κυριακή ένας στους δύο ψηφοφόρους απείχε κρατώντας ανοιχτό τον κύκλο της έλλειψης εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Ο σκληρός πυρήνας του ΣΥΡΙΖΑ και της ΝΔ συρρικνώθηκε, αλλά παράλληλα συντελέστηκε και μια πολύ μεγάλη αλλαγή. Ο κ. Τσίπρας αλίευσε ψήφους από μια διαφορετική δεξαμενή από αυτή του Ιανουαρίου καταφέρνοντας να πείσει ένα άλλο, ανανεωμένο ακροατήριο ότι διαπραγματεύτηκε σκληρά και ότι είναι ο πιο κατάλληλος να εφαρμόσει το νέο Μνημόνιο με κοινωνική ευαισθησία βάζοντας στο περιθώριο το παλαιό σύστημα. Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ του Σεπτεμβρίου δεν ταυτίζονται με αυτούς των εκλογών του Ιανουαρίου αλλά η νέα διαχωριστική γραμμή «παλαιό – νέο», που αντικατέστησε το δίπολο «Μνημόνιο – αντιμνημόνιο», είναι ένα διαχειριστικό, ασαφές και μη πολιτικό όριο το οποίο θεωρείται δύσκολο να έχει διάρκεια και αξία στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Από την άλλη πλευρά ούτε η ΝΔ κατόρθωσε να διατυπώσει πειστικό λόγο για το μέλλον της χώρας.

Οι συσπειρώσεις και οι μετακινήσεις

Σύμφωνα με την ανάλυση των ποιοτικών στοιχείων του exit poll της Κάπα Research, τις τελευταίες ημέρες πριν από τις εκλογές ο ΣΥΡΙΖΑ κατάφερε τελικά να διατηρήσει τη συσπείρωση των οπαδών του, φθάνοντας στο 76,3%. Οι σημαντικότερες απώλειες του κόμματος ήταν προς τη ΛΑΕ (5,8% – όχι τόσο δραματική όσο διαφαινόταν στο τέλος του Αυγούστου), προς τη ΝΔ (5,2% – συντηρητικοί ψηφοφόροι που στράφηκαν στον ΣΥΡΙΖΑ τον Ιανουάριο λόγω φορολογίας) και προς ΚΚΕ, ΑΝΕΛ, ΠαΣοΚ – ΔΗΜΑΡ, Ενωση Κεντρώων και λοιπά κόμματα (από περίπου 2%).

Παράλληλα ο ΣΥΡΙΖΑ είχε εισροές από τη ΝΔ, ένα σημαντικό 5% που πείστηκε από τη διαπραγματευτική προσπάθεια του Αλέξη Τσίπρα, από το Ποτάμι, όπου ένας στους τέσσερις ψηφοφόρους (23%) μετακινήθηκε προς τον ΣΥΡΙΖΑ, από το ΚΚΕ (14,4%), από τους ΑΝΕΛ (12,3%), από το ΠαΣοΚ (11,4%) και από το ΚΙΔΗΣΟ (21,9%). Παρά τη γενική προεκλογική πεποίθηση ότι η αποχή «τρώει» τις δυνάμεις του ΣΥΡΙΖΑ, οι κάλπες έδειξαν ότι έπληξε περισσότερο τη ΝΔ, η οποία συσπείρωσε την κομματική βάση της αλλά δεν κατάφερε να προσελκύσει αρκετούς ψηφοφόρους από άλλους χώρους ώστε να διασφαλίσει τη νίκη.

Η Χρυσή Αυγή διατήρησε σχεδόν τους 8 από τους 10 (78,6%) ψηφοφόρους της και παράλληλα είχε κέρδη από τον ΣΥΡΙΖΑ και τη ΝΔ που της επέτρεψαν να ανεβάσει το τελικό της ποσοστό.

Στο Ποτάμι η αποσυσπείρωση – μόλις το 46% των ψηφοφόρων του το επέλεξαν σε αυτές τις εκλογές – ήταν καταλυτική. Οι υπόλοιποι ψηφοφόροι του κόμματος έδωσαν την ψήφο τους είτε στον ΣΥΡΙΖΑ είτε στη ΝΔ ενώ οι εισροές από τα υπόλοιπα κόμματα ήταν περιορισμένες.

Το ΚΚΕ κράτησε τις δυνάμεις του με υψηλή συσπείρωση, περίπου 80%, ενώ η διαρροή προς τον ΣΥΡΙΖΑ αναπληρώθηκε από ψηφοφόρους που είχαν επιλέξει τον ΣΥΡΙΖΑ στις προηγούμενες εκλογές.

Οι Ανεξάρτητοι Ελληνες, παρά την απώλεια του 1/3 της δύναμής τους προς τα δύο μεγαλύτερα κόμματα, έλκοντας μια μικρή αλλά κρίσιμη μερίδα ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ και της ΝΔ, κατάφεραν να σιγουρέψουν την είσοδό τους στη νέα Βουλή.

Η Δημοκρατική Συμπαράταξη (ΠαΣοΚ – ΔΗΜΑΡ) ενισχύθηκε κυρίως λόγω της περιορισμένης διαρροής προς τα δύο μεγάλα κόμματα και της σημαντικής εισροής από αυτόν αλλά και από την εισροή έξι από τους δέκα πρώην ψηφοφόρους του ΚΙΔΗΣΟ.

Η Ενωση Κεντρώων, ενώ δεν κατάφερε να διατηρήσει περισσότερους από έξι στους δέκα ψηφοφόρους της, πέτυχε καθοριστικές εισροές από τον ΣΥΡΙΖΑ (2,3%) και τη ΝΔ (3,3%) και εξασφάλισε την είσοδο στη Βουλή.

Οι νέοι, οι γυναίκες και οι επαγγελματίες

Οι γυναίκες αποδείχθηκαν το ισχυρό χαρτί του Αλέξη Τσίπρα καθώς τον επέλεξαν κατά 12 μονάδες περισσότερες από τη ΝΔ (39,2% έναντι 27,4%). Αποδοτική αποδείχθηκε και η προσέγγιση της Φώφης Γεννηματά στις γυναίκες καθώς το ΠαΣοΚ εξισορρόπησε τη δύναμή του στα δύο φύλα.

Σε ό,τι αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης, ο ΣΥΡΙΖΑ και η Χρυσή Αυγή σάρωσαν στους ψηφοφόρους με στοιχειώδη (κυρίως ο ΣΥΡΙΖΑ) και μέση εκπαίδευση. Το Ποτάμι και η Ενωση Κεντρώων στηρίχθηκαν περισσότερο από πιο μορφωμένους πολίτες, ενώ τα υπόλοιπα κόμματα σημείωσαν επιδόσεις περί τον μέσο όρο τους.

Ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να διατηρεί την πρωτοκαθεδρία στις νεότερες (18-40 έτη) και μέσες (41-59 έτη) ηλικιακές ομάδες ενώ η ΝΔ επικράτησε στους ψηφοφόρους άνω των 60 ετών. Ειδικότερα, η επίδοση της ΝΔ στους νέους ήταν χειρότερη από αυτή του Ιανουαρίου, που είχε καταγράψει ποσοστά κοντά στον μέσο όρο της στις ηλικίες 25-34 ετών και αντίστοιχα καλύτερη στους πιο ηλικιωμένους. Ο ΣΥΡΙΖΑ παρουσιάζει στις ηλικιακές κατηγορίες ποσοστό που είναι κοντά στον μέσο όρο του, κλείνοντας το χάσμα των γενεών που εμφανιζόταν έντονο στους ψηφοφόρους του.

Από τον Ιούνιο του 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ αυξάνει σταθερά τη δύναμή του στους αγρότες (Ιούνιος 2012: 21,3%, Ιανουάριος 2015: 28,8%, Σεπτέμβριος 2015: 33,7%) στους  φοιτητές (31,6%, 32,8%, 37,6% στις αντίστοιχες αναμετρήσεις), στις νοικοκυρές (24,2%, 32,5%, 39,2%) και στους συνταξιούχους (15,9%, 32,7%, 34%).

Εντύπωση προκαλούν τα υψηλά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ στους υπαλλήλους του ιδιωτικού τομέα, ιδίως μετά τις επιπτώσεις των capital controls στις επιχειρήσεις και την περαιτέρω αύξηση της ανεργίας. Τον Ιούνιο το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ σε αυτόν τον επαγγελματικό κλάδο ήταν 32,2%, τον Ιανουάριο 39,5% και την περασμένη εβδομάδα παρέμεινε στο 37,4%.

Αντιθέτως η ΝΔ κατέγραψε δυναμική στους ελεύθερους επαγγελματίες (Ιούνιος 2012: 26,5%, Ιανουάριος 2015: 28,5%, Σεπτέμβριος 2015: 29,5%), στους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων, στους αγρότες (34,5%, 30,3%, 33% – στον μόνο κλάδο που έδωσε υποσχέσεις) και στους συνταξιούχους (43,3%, 36,3% και 37,9% αντιστοίχως).