Fractal
Home / ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ / Προσπαθώντας να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι
20/05/2020, 12:28 μμ

Προσπαθώντας να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

 

Ο Ενρίκο Κουαραντέλλι (Enrico Quarantelli (1924-2017) ήταν Αμερικανός κοινωνιολόγος, πρωτοπόρος στην υπόθεση των καταστροφών. Ήταν μικρόσωμος, χαμογελαστός, και του άρεσε να βρίσκει τον τρόπο  να αναμιγνύεται με τους άλλους πολίτες και να κρατάει τις σημειώσεις του παρατηρώντας τους. Όλα όσα έβλεπε στον περίγυρό του, ανθρώπους και πράγματα, τον εξέπλησσαν, με τον δικό του φυσικά τρόπο. Τον Απρίλιο του 1964, πήγε στην Αλάσκα, μετά από έναν τρομακτικό  σεισμό. Ο καταναγκασμός του να παρατηρεί  τα πάντα, αλλά ταυτόχρονα να μην δέχεται  παθητικά τίποτα, του χορήγησαν τον τίτλο του σοβαρού κοινωνιολόγου. Γεννήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1924, στην πόλη της Νέας Υόρκης, είπε σε συνέντευξή του, για να προσθέσει ότι για  κάποιο λόγο, δεν θυμάται απολύτως τίποτα από τα πρώτα πέντε χρόνια της ζωής του, αν και θα το επιθυμούσε πολύ.  Κύριος σταθμός στην επαγγελματική του καριέρα, υπήρξε το έτος 1952, όταν έλαβαν χώρα από μια σειρά από θανατηφόρους τυφώνες  που έπληξαν την Πολιτεία του Αρκάνσας.

 

 

Λεπτομέρεια από τοίχο σπιτιού στο χωριό του Οργκόζολο της Σαρδηνίας.

 

Ο Ενρίκο Κουαραντέλλι, εκείνη την εποχή, ήταν μέλος μιας ομάδας από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου που στάλθηκε για να μελετήσει τα δυσάρεστα επακόλουθα στον γενικό πληθυσμό. Αρχικά, περίμεναν να αντικρύσουν και να έρθουν σε επαφή με επιζώντες πολίτες σε κακή κατάσταση και αβοήθητους, οι οποίοι θα προχωρούσαν σε ληστείες καταστημάτων ή κακοποιώντας ο ένας τον άλλο στην ανεύρεση φαγητού. Προφανώς είχε κατά νου, την υπόθεση της πολυγραφότατης Αμερικανίδας συγγραφέως Ρεμπέκα Σόλνιτ (Rebecca Solnit, 1961- ), όταν ειδικότερα εκείνη έγγραφε στο βιβλίο της σχετικά με τους μύθους της αντίδρασης των κοινωνιών στις καταστροφές  (A Paradise Built in Hell: The Extraordinary Communities That Arise in Disaster, 2009), συγκεκριμένα ότι «…οι άνθρωποι ήταν πρόβατα πάντοτε, εκτός από τη στιγμή που  ήταν λύκοι…». Το βιβλίο αυτό, για την ιστορία,  ξεκίνησε ως ένα δοκίμιο που ονομαζόταν «The Uses of Disaster: Notes on Bad Weather and Good Government», που δημοσιεύθηκε από το περιοδικό Harper την ημέρα που ο τυφώνας Κατρίνα έπληξε την ακτή του Κόλπου και την Νέα Ορλεάνη.  Ήταν εν μέρει εμπνευσμένη από τον σεισμό Loma Prieta, που τάραξε την Καλιφόρνια στις 17 Οκτωβρίου του 1989, τον οποίο η Σόλνιτ περιέγραψε ως μια αξιοσημείωτη περίσταση, μια στιγμή κατά την οποία η καθημερινή ζωή σταμάτησε και οι άνθρωποι κοίταζαν γύρω τους και κατέρρεαν. Σε συνέντευξή της μάλιστα, η Ρεμπέκα Σόλνιτ έκανε λόγο για «έναν παράδεισο χτισμένο στην κόλαση» και ακόμα για τον θρίαμβο της κοινωνίας των πολιτών και την αποτυχία της θεσμικής εξουσίας, παραπέμποντας σε κάποιες αναρχικές απόψεις και γενικότητες. Γιατί γίνεται  αυτό, αναρωτάται η Ρεμπέκα Σόλνιτ, μετά από μια καταστροφή; Πως οι άνθρωποι ξαφνικά γίνονται αλτρουιστές, επινοητικοί και γενναίοι; Τι είναι εκείνο που κάνει τις νεοσύστατες κοινότητες και τον σκοπό που πολλοί βρίσκουν στα ερείπια, στις κρίσεις και στις καταστροφές,  τόσο εύθυμους; Και τι αποκαλύπτει αυτή η χαρά για τις συνήθως ανικανοποίητες κοινωνικές επιθυμίες και δυνατότητες;

 

Rebecca Solnit

 

Σε αυτόν τον «παράδεισο που χτίστηκε στην κόλαση», η βραβευμένη συγγραφέας Ρεμπέκα Σόλνιτ διερευνά αυτά τα φαινόμενα, κοιτάζοντας τις μεγάλες καταστροφές από το σεισμό του 1906 στο Σαν Φρανσίσκο, όπως και μέσα από την έκρηξη του 1917 στο Χάλιφαξ της Νέας Σκωτίας, όταν η καταστροφική έκρηξη, η οποία συνέβη στο καναδικό λιμάνι του Χάλιφαξ κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το πρωί της 6ης Δεκεμβρίου 1917, το γαλλικό πλοίο Mont-Blanc πλήρες πολεμοφοδίων, συγκρούστηκε με άλλο πλοίο και εξερράγη στο λιμάνι, προκαλώντας ακαριαίο θάνατο σε περισσότερους από 1.600 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, τραυματίζοντας περισσότερα από 9.000 άτομα, και καταστρέφοντας επίσης χιλιάδες κτίρια τριγύρω. Επιπλέον, η  Ρεμπέκα Σόλνιτ αφιερώνει λίγο χρόνο στον  σεισμό του Μεξικού το 1985, και τον τυφώνα Κατρίνα στη Νέα Ορλεάνη, μια πόλη με ποσοστό ανθρωποκτονιών που βρίσκονται μεταξύ των υψηλότερων στο έθνος. Εξετάζει πώς η καταστροφή ρίχνει τους ανθρώπους σε μια προσωρινή ουτοπία μεταβλητών  καταστάσεων της ψυχικής διάθεσης και των κοινωνικών δυνατοτήτων τους, ενώ ταυτόχρονα ρίχνει φως και στο κόστος των αρκετά διαδεδομένων μύθων και των πραγματικών περιπτώσεων κοινωνικής χειροτέρευσης κατά τη διάρκεια μιας σοβαρής κρίσης. Πως ειδικότερα αναδύονται ομάδες απλών πολιτών για να πάρουν μέρος στην επούλωση πληγών.

Πολλές από τις ιστορίες που ακούμε και αναφέρονται στις ξαφνικές φυσικές καταστροφές, αφορούν περισσότερο τη βίαια εγωιστική ανθρώπινη φύση των επιζώντων, βασισμένη στην αντίληψη ότι η επιβίωση, όπως και η αγορά, είναι θέμα ανταγωνισμού και όχι συνεργασίας. Η συνεργασία σε αυτές τις περιπτώσεις ανθίζει ούτως ή άλλως. Και όταν κοιτάμε πίσω στην περίπτωση του τυφώνα Κατρίνα, μπορούμε να δούμε ότι η μεγαλύτερη αγριότητα στην καθημερινή πράξη ήταν αυτή των δημόσιων αξιωματούχων της πόλης, οι οποίοι όχι μόνο απέτυχαν να παράσχουν τις απαραίτητες υποδομές, τις ενδεδειγμένες κοινωνικές υπηρεσίες και τις ευκαιρίες που θα είχαν μειώσει σημαντικά την ευαισθησία της Νέας Ορλεάνης του προ του τυφώνα αλλά και, όταν συνέβη η καταστροφή, εκείνοι έβαλαν την ιδεολογία τους μπροστά από το λαό.

 

Ενρίκο Κουαραντέλλι

 

Επανερχόμενοι στον Ενρίκο Κουαραντέλλι, όταν αυτός επισκέφτηκε το Αρκάνσας, πήρε κάπου τριακόσιες πενήντα συνεντεύξεις, και μαζί με τους  συνεργάτες του ανακάλυψαν ότι σχεδόν όλοι ενεργούσαν ορθολογικά, ακόμη και γενναιόδωρα. Προστάτευαν ο ένας τον άλλον, μέσα στο χαλασμό αναζητούσαν επιζώντες. Δεν υπήρχε κυκλοφοριακή συμφόρηση για φυγή από την περιοχή της καταστροφής, η κίνηση όσων έρχονταν να βοηθήσουν, ήταν μεγάλη. Ο Κουαραντέλλι  κοιτώντας γύρω του συνειδητοποίησε, ότι επρόκειτο για έναν διαφορετικό κόσμο από ότι αρχικά είχε υποθέσει. Βίωσαν την καλύτερη πλευρά των καταστροφών. Έντεκα χρόνια αργότερα, στα 1963, ο ίδιος και οι δύο συνάδελφοί του, ο Ράσελ Ντάινς και ο Γιουτζίν Χάας,  ίδρυσαν το γνωστό «Κέντρο Έρευνας Καταστροφών στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο» (Disaster Research Center at Ohio State University). Οι απώτεροι στόχοι τους ήταν να σπεύδουν και να καταφέρνουν να φτάσουν εκεί όπου γινόταν  μια καταστροφή, συχνά μέσα σε λίγες ώρες, και να αρχίζουν να καταγράφουν ποιος προέβη σε αυτή, την έκταση της ζημιάς και για ποιο λόγο έγινε. Αλλά τελικά, λοιπόν, η συμπεριφορά των ανθρώπων αποδείχτηκε αρκετά διαφορετική από την πραγματικότητα.  Το 1975, θα σημείωναν συνοψίζοντας τα συμπεράσματά τους, πως ενθαρρυνόταν περισσότερο η συνεργασία παρά οι διαφορές και οι συγκρούσεις. Οι φυσικές καταστροφές εκδημοκρατίζουν την κοινωνική ζωή και ενισχύουν τους δεσμούς ανάμεσα στα μέλη της κοινότητας, έγραψαν. Οι διαφορές των κοινωνικών τάξεων εξαφανίζονται, τουλάχιστον προσωρινά, καθώς οι άνθρωποι υποφέρουν, εργάζονται και αγωνίζονται μαζί. Μπορεί ο φόβος των λεηλασιών να ήταν μεγάλος, αλλά οι κλοπές τελικά ήταν σπάνιες. Αναδύθηκαν ομάδες απλών ανθρώπων για να αναλάβουν κάποιες σχετικές δουλειές. Οι κοινωνιολόγοι που εργάζονταν σε εκείνο το «Κέντρο Έρευνας Καταστροφών» παρακολούθησαν αυτές τις οργανώσεις που δημιουργήθηκαν και διαμορφώνονταν ξανά και ξανά μετά από καταστροφές σε όλο τον κόσμο, σαν ένα είδος «αστικής ανοσολογικής αντίδρασης».  Ο Ενρίκο Κουαραντέλλι, δεν ήταν διατεθειμένος να προβεί σε φιλοσοφικές παρεκτάσεις, αλλά πέρασε την καριέρα του συγκεντρώνοντας τα δεδομένα για να τεκμηριώσει την υπόθεσή του. Επισκέφτηκε δεκάδες περιοχές με μεγάλες καταστροφές, στις Ηνωμένες Πολιτείες και το εξωτερικό, και πλούτισε την υπάρχουσα  πενιχρή  βιβλιογραφία ενός νέου πεδίου. Στα 76 του χρόνια, αδύναμος και συνταξιούχος, ταξίδεψε στο Κάτω Μανχάταν, λίγες ημέρες μετά από τις επιθέσεις της 11ης  Σεπτεμβρίου. Τι έκανε εκεί; «Απλώς κοίταζε», είπε ένας από τους συναδέλφους του. Πολλές από τις παρατηρήσεις του ταιριάζουν απόλυτα και με κάποιες σημερινές εκδηλώσεις λόγω της πρόσφατης πανδημίας του κορονοϊού. Κάποιες άλλες σίγουρα θα γίνουν γνωστές μελλοντικά από το «Κέντρο Έρευνας Καταστροφών του Οχάιο».

 

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top