Ο έλεγχος του σώματος με υπερήχους

Γράφει η Ρίτα Βελώνη //

Εδώ και χρόνια, το υπερηχογράφημα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα διαγνωστικά εργαλεία, ενώ έχει πλέον την δυνατότητα να μελετά όχι μόνο την μορφή και την δομή των οργάνων, αλλά και την κίνησή τους μαζί με την κυκλοφορία του αίματος στην καρδιά και τα αγγεία ολόκληρου του σώματος. Ας δούμε λοιπόν όλα όσα σχετίζονται με την υπερηχογραφία και τις τελευταίες εξελίξεις της.

Οι αρχικές εφαρμογές της Υπερηχογραφίας αφορούσαν το έμβρυο και την εγκυμοσύνη, όμως σήμερα όλα τα όργανα του ανθρώπινου σώματος απεικονίζονται αξιόπιστα με υπερήχους. Έχει επίσης περάσει η εποχή που ο υπερηχογράφος ήταν το μοναδικό μηχάνημα, σε κάθε Νοσοκομείο. Βρίσκεται πια σε όλα τα τμήματα, σε κάθε Διαγνωστικό Κέντρο, ενώ οδεύουμε στην εποχή όπου κάθε γιατρός, ανεξαρτήτως ειδικότητας, θα αποκτά τον δικό του φορητό laptop υπερηχογράφο. Άλλωστε ένας «μικρός» υπερηχογράφος ακόμα και σε μέγεθος PDA και κινητού τηλεφώνου, μπορεί να εξετάσει αξιόπιστα όλα τα όργανα του σώματος, με την προϋπόθεση να βρίσκεται στα χέρια ενός εκπαιδευμένου χρήστη. Τα παραπάνω επισημάνθηκαν από τους ειδικούς με αφορμή το 27ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Υπερηχογραφίας EUROSON 2015 που θα γίνει στην Αθήνα (6 έως και τις 8 Νοεμβρίου). Οι οποίοι και μας ενημέρωσαν για τις νέες δυνατότητες της Υπερηχογραφίας, αλλά και για όσα πρέπει να γνωρίζουμε για το υπερηχογράφημα, αυτή την απλή εξέταση που γίνεται προληπτικά ή με αφορμή ένα πόνο, μια «ύποπτη» ψηλάφηση ή μια φλεγμονή.

Τι πρέπει να γνωρίζουμε για το υπερηχογράφημα

Το υπερηχογράφημα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία στον τομέα της ιατρικής διάγνωσης. Γενικά, η εξέταση αυτή εκμεταλλεύεται τους υπερήχους (μηχανικά ηχητικά κύματα), για να απεικονίσει την εσωτερική δομή των οργάνων του σώματος, να μετρήσει την ταχύτητα της ροής του αίματος αλλά και να παρακολουθήσει τυχόν συσπάσεις τους. Με δυο λόγια, το υπερηχογράφημα είναι μια ανώδυνη και ακίνδυνη εξέταση, που επιτρέπει στον ειδικό να ελέγξει όχι μόνο στο σύνολο του το όργανο, αλλά και τμηματικά –τη στιγμή της εξέτασης, να επιμείνει ή να επανέλθει αν χρειαστεί σε ένα συγκεκριμένο σημείο.

Πότε συνήθως γίνεται: Το υπερηχογράφημα γίνεται σε κάθε περίπτωση που ο ειδικός γιατρός χρειάζεται να ελέγξει κάποιο από τα συμπαγή εσωτερικά όργανα του σώματος ή αυτά που είναι γεμάτα υγρό. Τα όργανα που συνήθως ελέγχονται είναι το συκώτι, η χοληδόχος και ουροδόχος κύστη, το πάγκρεας, τα νεφρά, οι ωοθήκες, η μήτρα, ο προστάτης, ο θυρεοειδής, η καρδιά τα μάτια, αλλά και κάθε επιφανειακό ή βαθύ αγγείο του σώματος. Αντίθετα το υπερηχογράφημα δεν μπορεί να προσφέρει βοήθεια για την εξέταση των οστών, αλλά και των οργάνων που περιέχουν αέρα, επειδή οι υπέρηχοι δεν περνούν μέσω του αέρα ή μέσω των οστών. Έτσι δεν χρησιμοποιείται ως διαγνωστικό μέσον σε παθήσεις του σκελετού, των πνευμόνων ή ακόμη άλλων οργάνων που μπορεί να κρύβονται από οστά.

Τι προετοιμασία απαιτείται: Σε πολλές περιπτώσεις για να κάνετε υπερηχογράφημα σε κάποιο όργανο του σώματος σας (όπως για παράδειγμα θυρεοειδούς ή υπερηχογράφημα καρδιάς) δεν απαιτείται καμία προετοιμασία. Μερικά, όμως, όργανα της κοιλιάς ή της πυέλου μπορούν να φανούν καλύτερα αν κατά την εξέταση έχετε γεμάτη την κύστη σας. Επομένως σε αυτές τις περιπτώσεις μπορεί να σας ζητηθεί από το προσωπικό του εργαστηρίου να πιείτε 3-4 ποτήρια νερό περίπου μία ώρα πριν από την εξέταση. Επίσης για υπερηχογράφημα στη χοληδόχο κύστη , είναι απαραίτητο να μην έχετε φάει περίπου 12 ώρες πριν από την εξέταση, γιατί μετά το φαγητό η χολή συσπάται και «κλείνει» εμποδίζοντας την πλήρη απεικόνιση.

Πόσο αξιόπιστο μπορεί να είναι: H αξιοπιστία των αποτελεσμάτων ενός υπερηχογραφήματος κυμαίνεται από 65- 99% και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι κυριότεροι είναι η εμπειρία του γιατρού, το όργανο που εξετάζεται , πόσο σύγχρονο είναι το μηχάνημα, η συνεργασία του εξεταζόμενου κατά την διάρκεια της εξέτασης. Επίσης το τοπικό πάχος στην κοιλιά, μπορεί να δημιουργήσει αλλοίωση των αποτελεσμάτων και ο γιατρός να μην έχει σαφή εικόνα των οργάνων.

Η εξέταση στα διάφορα όργανα με μια ματιά

• Στο υπερηχογράφημα κοιλιάς το μεγαλύτερο μέρος της εξέτασης γίνεται ενώ το άτομο που εξετάζεται είναι ξαπλωμένο ανάσκελα ή στο πλάϊ. Η χρήση του ειδικού ζελέ, θα επιτύχει καλύτερη επαφή του ανιχνευτή υπερήχων και του δέρματος.
• Στο υπερηχογράφημα νεφρών θα σας ζητηθεί να ξαπλώσετε με την κοιλιά προς τα κάτω ή στο πλάι και το ζελέ θα απλωθεί στην πλάτη σας.
• Για το υπερηχογράφημα καρδιάς το ζελέ απλώνεται σε μικρή περιοχή του δέρματος στην αριστερή πλευρά του στήθους και μελετάται η κίνηση των τμημάτων της καρδιάς αλλά και η ροή του αίματος προς και από αυτήν.
• Με τον ίδιο τρόπο γίνεται και ο έλεγχος της κατάστασης των τοιχωμάτων των αγγείων (πιθανή στένωση) και του τρόπου που το αίμα περνά από αυτά. Επί πλέον η υπερηχητική εικόνα που παρουσιάζουν τα αγγεία μέσα στα διάφορα όργανα του σώματος, δίνει σημαντικές πληροφορίες στον Ακτινολόγο γιατρό που κάνει την εξέταση.

Το σημαντικότερο όπλο της μαιευτικής!

Είναι γνωστό ότι τα υπερηχογραφήματα παίζουν σπουδαίο ρόλο στον προγεννητικό έλεγχο και συμβάλουν αποτελεσματικά στην παρακολούθηση όλων των σταδίων της εγκυμοσύνης όχι μόνο γιατί δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για την κύηση αλλά και γιατί άνοιξαν ένα παράθυρο στον κόσμο απροσπέλαστο μέχρι πριν από μερικά χρόνια στο… βασίλειο του εμβρύου. Τα υπερηχογραφήματα ελέγχουν τη θέση του πλακούντα, τη θέση και το βάρος του εμβρύου, τις ποσότητες των «νερών» κλπ. Βοηθούν επίσης στον έλεγχο της γήρανσης του πλακούντα που είναι αυξημένη στην γυναίκα που καπνίζει. Σε μια φυσιολογική εγκυμοσύνη γίνονται τρία υπερηχογραφήματα, ενώ αν υπάρχουν κάποια προβλήματα περισσότερα:

• Στο πρώτο που γίνεται μεταξύ 4ης και 9ης εβδομάδας, οι υπέρηχοι δείχνουν αν το έμβρυο είναι ενδομήτριο ή εξωμήτριο και συγχρόνως, ελέγχεται και η καρδιακή του λειτουργία.
• Στο δεύτερο υπερηχογράφημα που γίνεται στις 20 εβδομάδες διαπιστώνεται αν το έμβρυο μεγαλώνει κανονικά , καθώς και αν έρχεται με το κεφάλι ή τα πόδια .
• Στο τρίτο υπερηχογράφημα που γίνεται γύρω στην 32η εβδομάδα ελέγχονται όλα τα προηγούμενα και επί πλέον αν η γυναίκα έχει επαρκή ποσότητα αμνιακού υγρού .

Παρότι ασφαλές και οικονομικό, παραμένει στο περιθώριο της διαγνωστικής διαδικασίας

Σήμερα, χάρη στην πρόοδο της πληροφορικής οι υπερηχογράφοι απέκτησαν νέες δυνατότητες, οι οποίες μπορούν να εκτελούνται με τη χρήση ενός φορητού laptop υπολογιστή. «Πρόκειται τα λεγόμενα Τρισδιάστατα (3D) και Τετραδιάστα (4D)  υπερηχογραφήματα, που δίνουν ιδιαίτερα χρήσιμες αιμοδυναμικές πληροφορίες σε ότι αφορούν στη λειτουργία και την αιμάτωση των οργάνων. Οι πληροφορίες αυτές είναι πολύτιμες στην Καρδιολογία, την Αγγειολογία και την Ογκολογία όλων των οργάνων, επιτρέποντας τον χαρακτηρισμό καλοήθων και κακοήθων όγκων και νεοπλασμάτων. Ωστόσο, όπως τονίστηκε από τον Πρόεδρος του Συνεδρίου και Πρόεδρο HSUMB Νικόλαο Ε. Παπαντωνίου, Καθηγητή Μαιευτικής και Γυναικολογίας ΕΚΠΑ: «H υπερηχογραφία, αν και σε πολλά όργανα δίνει περισσότερες και καλύτερης ποιότητας διαγνωστικές πληροφορίες, είναι φθηνότερη και δεν χρησιμοποιεί ακτινοβολία, παραμένει στο περιθώριο της διαγνωστικής διαδικασίας. Και αυτό γιατί η υπερκατανάλωση απεικονιστικών εξετάσεων (ακτινογραφία, αξονική τομογραφία, μαγνητική τομογραφία κλπ), έχει γίνει συνήθεια για πολλούς γιατρούς αλλά και πολλούς ασθενείς. Είναι συχνό το φαινόμενο ασθενείς από την επαρχία να καταφεύγουν σε νοσοκομείο της Αθήνας, και να πραγματοποιούν πολλές απεικονιστικές εξετάσεις, από τις οποίες δεν προκύπτει τελική διάγνωση, αλλά προκύπτει ένα δυσβάσταχτο κόστος για το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) καθώς και για τα Ασφαλιστικά Ταμεία (ΙΚΑ, ΟΓΑ, ΟΑΕΕ, ΤΥΔΚΥ, ΤΑΞΥ) τα οποία καλούνται συνήθως χωρίς έλεγχο, να πληρώνουν αυτές τις επαναλαμβανόμενες εξετάσεις».

Να θυμάστε:

• Για το υπερηχογράφημα χρησιμοποιούνται μηχανικά ηχητικά κύματα που δεν προκαλούν καμία βλάβη στον οργανισμό.
• Η εξέταση με υπερήχους μπορεί να δώσει απάντηση σε ερωτήματα σχετικά με την μορφολογία και την φυσιοπαθολογία των περισσοτέρων οργάνων του σώματος καθώς και πληροφορίες σχετικές με την λειτουργία της καρδιάς.
• Η εξέταση επειδή είναι εντελώς ακίνδυνη –δεν εκπέμπει ακτινοβολία όπως συμβαίνει στην ακτινογραφία- μπορεί να επαναλαμβάνεται όσο συχνά απαιτεί η κατάσταση σας και να αποτελεί χρήσιμο στοιχείο για την παρακολούθηση της εξέλιξης της υγείας σας .
• Tο υπερηχοκαρδιογρά- φημα ανιχνεύει πιθανά ανατομικά προβλήματα των μεγάλων αγγείων της καρδιάς, των τοιχωμάτων της π.χ. εάν υπάρχει μυοκαρδιοπάθεια καθώς και των βαλβίδων της καρδιάς. Επίσης δείχνει αν υπάρχει υγρό στο περικάρδιο, δηλαδή στο “σακουλάκι” που περιβάλλει και προστατεύει το μυ της καρδιάς.
• Το υπερηχογράφημα των αγγείων μπορεί να είναι Doppler (μετρά την ταχύτητα ροής του αίματος στα αγγεία), Duplex(εξετάζει την ανατομία των αγγείων, εντοπίζει τις αθηρωματικές αλλοιώσεις και τις διαταραχές στη ροή του αίματος) ή Triplex (προσφέρει τις ίδιες πληροφορίες με την εξέταση Duplex με τη μόνη διαφορά ότι η ροή του αίματος στα αγγεία απεικονίζεται έγχρωμα).

INFO

To 27ο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Υπερηχογραφίας EUROSON 2015 που θα γίνει στην Αθήνα (6 έως και 8 Νοεμβρίου) οργανώνεται κάθε χρόνο από μία, από τις Εταιρείες – Μέλη της EFSUMB. Φέτος το διοργανώνει η Ελληνική Εταιρεία Υπερήχων στην Ιατρική και Βιολογία(HSUMB). Το EUROSON είναι το μεγαλύτερο συνέδριο υπερηχογραφίας που πραγματοποιείται σε διαφορετική Ευρωπαϊκή πόλη κάθε φορά και συγκεντρώνει την επιστημονική προσπάθεια όλων των ειδικοτήτων που ασχολούνται με την Υπερηχογραφία από όλες τις Ευρωπαϊκές και Μεσογειακές χώρες.