Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το βιβλίο κι ο συγγραφέας του. Κτερίσματα ζωής
07/05/2024, 10:10 μμ

Το βιβλίο κι ο συγγραφέας του. Κτερίσματα ζωής

Γράφει η Ελένη Γκίκα // 

 

 

 

Ηλίας. Χ. Παπαδημητρακόπουλος «Ο θησαυρός των αηδονιών», εκδ. Κίχλη

 

«Στις εκθαμβωτικές λιακάδες του χειμώνα που ακολουθούν μετά από ραγδαίες βροχές, ιδεώδεις προορισμοί είναι οι ποικίλοι αρχαιολογικοί μας χώρου- με κορυφαίους, νομίζω, εκείνους της Αργολιδοκορινθίας. Ο τόπος, τότε, είναι έρημος, ήρεμος, οικείος – μπορείς να καταλάβεις την ανάσα του και να αντιληφθείς τί γινόταν παληά και πώς ήταν ο χώρος πριν δηωθεί και καταπατηθεί. Συναντάς ντόπιους, πιάνεις κουβέντα κι ακους ιστορίες και διηγήσεις που πολλές φορές σε καθηλώνουν.

»Έτσι και τις προάλλες, όταν ένα πρωινό με ευδία (ήταν τέλη Φεβρουαρίου) ξεκινήσαμε με τη γυναίκα μου για τη Νεμέα, προκειμένου να δούμε στο εκεί μουσείο τον περίφημο «θησαυρό των Αηδονιών»- τη συλλογή, δηλαδή, των κτερισμάτων από το ομώνυμο μυκηναϊκό νεκροταφείο, όλα προϊόντα λαθρανασκαφής, που πουλήθηκαν στο εξωτερικό και τελικά επαναπατρίστηκαν μέσω Νέας Υόρκης».

Αντιγράφοντας αυτό το μικρό απόσπασμα από το ομώνυμο διήγημα της συλλογής «Ο θησαυρός των αηδονιών» που βαφτίζει και όλη τη συλλογή συνειδητοποιώ ότι τελικά αυτό είναι τα διηγήματα του Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλου: κτερίσματα.

Μιας εποχής αθώας και σκληρής, μακρινής, όπου όλα μεταμορφώνονταν τότε σε κάτι άλλο: Πλασμώδιο falciparum, Η δεκαοχτούρα, Πρωτοχρονιά!, Λιούμπιτελ 2, Το άροτρο,

Αντιπαροχή, Ο θησαυρός των Αηδονιών, Παιδαριώδεις ιστορίες, Τα γαϊδούρια, Ο χοίρος, Το σκυλί, Το μουλάρι, Ο τράγος, είναι τα διηγήματα που διασώζουν τον πόλεμο και την Κατοχή, τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα στο κτήμα, την οικογενειακή καταστροφή και τα στρατιωτικά και τα φοιτητικά χρόνια, τις ακριβές αναμνήσεις μιας οριστικά χαμένης πια εποχής με τα πουλιά και τα ζώα, την σκληρή ζωή και την αθωότητα των ανθρώπων και τα μεγάλα γυρίσματα της ιστορίας και της ζωής.

«ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για ιστορίες ανάμνησης που έχουν ως έναυσμά τους ενθυμήματα από οικείους νεκρούς ή, γενικότερα, για ιστορίες ελεγειακές που αφορούν τη μοίρα ανθρώπων και ζώων. […] γράφει σε παλιά κριτική του ο Αλέξης Ζήρας. «Η ερήμωση και το ξερίζωμα περνούν ως αισθήσεις ψυχικές σε όλα σχεδόν τα διηγήματα του «Θησαυρού των αηδονιών». Ο παιδικός παράδεισος των αγροικιών στα πέριξ του προπολεμικού Πύργου, που καταστρέφεται με τον πόλεμο του ’40 και την παρουσία των Ιταλών («Η δεκαοχτούρα»), η γλυκόπικρη ανάμνηση της πρωτοχρονιάς στη Θεσσαλονίκη στις αρχές της δεκαετίας του ’50 […]. Κυρίως όμως το τελευταίο τμήμα του βιβλίου, όπου ο Παπαδημητρακόπουλος έχει μαζέψει κάτω από τον τίτλο «Παιδαριώδεις ιστορίες» πέντε σύντομα πεζά, των δύο ή δυόμισι το πολύ σελίδων, στο σύνολό τους σχετικά με ζώα. Τουλάχιστον σε τρία από αυτά, «Ο χοίρος», «Το σκυλί» και «Το μουλάρι», και παρά την εξαιρετική τους συντομία, τα ζώα δεν αποτελούν απλές συμπληρώσεις της ανθρώπινης παρουσίας αλλά πρόσωπα στην κυριολεξία […]. Με το θάνατο και τη ζωή τους να μετράνε σαν θάνατος και ζωή ανθρώπων και όχι ζώων. Η σπαρακτική οξύτητα, η αίσθηση της απώλειας και της ορφάνιας που υπάρχει σ’ αυτά τα λιλιπούτεια πεζά –κτερίσματα κι αυτά με μια έννοια– νομίζω πως είναι δοσμένη απαράμιλλα.» Αλέξης Ζήρας, «Σύγχρονα κτερίσματα», περ. Διαβάζω, τχ. 505, Μάρτιος 2010, σ. 34-35.

Η Γιώτα Κριτσέλη στις εξαιρετικές της εκδόσεις Κίχλη έχει στήσει μια κομψή και έντιμη σειρά Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλου που απαριθμεί ήδη τα: Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη, Θερμά θαλάσσια λουτρά, Ο γενικός αρχειοθέτης, Ροζαμούνδη, Ο οβολός και Ο θησαυρός των Αηδονιών.

Υπαινικτικός και ολιγογράφος, από τους σημαντικότερους Έλληνες διηγηματογράφους ο Η.Χ.Παπαδημητρακόπουλος διασώζει κάτι από την Ελλάδα που χάνεται και από τον δικό μας απολεσθέντα παράδεισο, παρεμβάλλοντας πού και πού το δικό μας ανθρώπινο σκοτάδι.

Θα μπορούσε να είναι και λογοτεχνικό αίνιγμα. Τι είναι εκείνο που, πενήντα χρόνια από την πρώτη τους κυκλοφορία, τροφοδοτεί με σώμα και αίμα αυτά τα έντεκα διηγήματα και υπό τον αλησμόνητο τίτλο, μένουν αξέχαστα, ολοζώντανα κι ενδιαφέροντα, βγαίνουν και ξαναβγαίνουν. Τα θυμόμαστε ήδη σαν το «Όνειρο στο κύμα» του Παπαδιαμάντη και «Το γιούσουρι» του Καρκαβίτσα, κρατούν κάτι από τον χαμένο παράδεισο, υπόσχονται χίλια δυο που κρύβουν κι ακόμα περισσότερα, ενώνουν το υπέρτατο αγαθό της ζωής το μέγα θαύμα με την ανθρώπινη τραγωδία και το τραύμα. Χωρίς πολλά λόγια, δίχως περίτεχνα τεχνάσματα, με τα απολύτως απαραίτητα που, ωστόσο μονάχα αυτά και στα συγκεκριμένα σημεία θα μπορούσαν να ‘ναι. Ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, από τους βασικούς και καθοριστικούς κρίκους της μεγάλης αλυσίδας των σημαντικών διηγηματογράφων αυτό επέλεξε εξ αρχής: να πει τα πάντα με ολίγιστα. Λάτρης της μικρής φόρμας και της μινιμαλιστικής έκφρασης, καλλιεργεί με επιμονή και πάθος το διήγημα, το οποίο και θεωρεί από τα κορυφαία επιτεύγματα του ελληνικού αφηγηματικού λόγου. Εξάλλου γι’ αυτό βραβεύτηκε (Δεκέμβριος 2016, Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων 2015, για το σύνολο του έργου του στα Κρατικά Βραβεία Λογοτεχνίας και 2010 Βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών) και αυτό εξ ολοκλήρου αναλαμβάνει η Κίχλη να ξαναβγάλει.

 

Για την ιστορία και μόνο:  Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1930).

 

 

Ο Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας, γιος γνωστού δικηγόρου της πόλης. Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο οικογενειακό κτήμα στα όρια του Πύργου και τέλειωσε το πρακτικό τμήμα του εκεί Γυμνασίου. Ο θάνατος του πατέρα του κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής (1943) προκάλεσε και την οικονομική καταστροφή της οικογένειας. Σπούδασε στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1949-1955), με ειδίκευση στην παθολογία και μετεκπαίδευση στην υγιεινολογία. Παραιτήθηκε το 1958, υποχρεώθηκε ωστόσο να επιστρέψει και από το 1959 ως το 1968 έζησε στην Καβάλα. Εκεί συνεργάστηκε με το περιοδικό “Αργώ” και υπήρξε συνιδρυτής του περιοδικού “Σκαπτή Ύλη” και ιδρυτής της κινηματογραφικής λέσχης της πόλης. Στο στράτευμα παρέμεινε ως το 1983, οπότε αποστρατεύτηκε μετά από δική του αίτηση με το βαθμό του ανώτερου γενικού αρχίατρου, έχοντας στο μεταξύ συμβάλει στην προώθηση των στρατιωτικών προγραμμάτων προληπτικής ιατρικής και διατελέσει για έξι χρόνια διευθυντής σύνταξης του περιοδικού “Ιατρική Επιθεώρησις Ενόπλων Δυνάμεων”. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1962 με τη δημοσίευση του διηγήματος “Οι Φρακασάνες” στο περιοδικό “Αργώ”. Συνεργάστηκε επίσης με περιοδικά όπως τα “Ταχυδρόμος” (Καβάλας), “Διάλογος” (Θεσσαλονίκης), “Διάλογος” (Λεχαινών), “Αντί”, “Χάρτης”, “Χρονικό”, “Το Τέταρτο”. Ο Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος ανήκει στη μεταπολεμική γενιά των ελλήνων πεζογράφων. Χαρακτηριστική του έργου του είναι η κυριαρχία του νοσταλγικού αισθήματος για την εποχή της νεότητάς του και η πικρή διαπίστωση του αδύνατου της επιστροφής της και της σκληρότητας της σύγχρονης πραγματικότητας, μέσω ωστόσο μιας γραφής λιτής, έντονα υπαινικτικής, έμμεσα κριτικής και διακριτικά ειρωνικής. Για περισσότερα βιογραφικά και κριτικά στοιχεία για τον Ηλία Χ. Παπαδημητρακόπουλο βλ. Σπύρος Τσακνιάς, “Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος”, στο “Η μεταπολεμική πεζογραφία· από τον πόλεμο του ’40 ως τη δικτατορία του ‘67”, τ. Στ΄, Αθήνα, Σοκόλης, 1988, σ.154-168, και Αλέξης Ζήρας, “Παπαδημητρακόπουλος, Ηλίας Χ.” στο “Λεξικό νεοελληνικής  λογοτεχνίας”, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη, 2007, σ. 1697-1698.

Βραβεία:  Βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη Ακαδημίας Αθηνών 2010 Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων 2015

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top