✔ Αφιέρωμα. Τάκης Τλούπας.100 χρόνια από τη γέννηση του σπουδαίου φωτογράφου.

Επιμέλεια: Δήμητρα Ντζαδήμα //

«Είναι αλήθεια ότι πολλές φορές έβλεπα πράγματα που δεν έβλεπαν οι άλλοι και που ένιωθα πως θα χαθούν.  (…) Έτσι γεννήθηκε μέσα μου η αγωνία της απαθανάτισης. Η συνεχιζόμενη φθορά που παρατηρούσα γύρω μου αποτέλεσε επίσης την αιτία για να φωτογραφήσω τα έργα των ανθρώπων».

 

Ο Τάκης Τλούπας γεννήθηκε το 1920 και ο Δήμος Λαρισαίων ονόμασε το 2020, ως «έτος Τλούπα». Και όχι άδικα. Ήταν ένας σπουδαίος φωτογράφος, ένας δημιουργός ιστοριών μέσα από τις “ζωντανές” εικόνες του και ακάματος εργάτης στην αποτύπωση της ασπρόμαυρης αλήθειας. Μας χάρισε πρόσωπα, στιγμές μοναδικές, εικόνες από τη φύση, το αστικό τοπίο την ύπαιθρο ακόμα και μοναστικές στιγμές. 100 χρόνια από τη γέννησή του αντιλαμβανόμαστε την αξία αυτής της αφηγηματικής φωτογραφικής πορείας. Με ματιά ευαίσθητη, όντας πνεύμα ανήσυχο, σπούδασε την τέχνη του στο άπειρο του θεσσαλικού κάμπου, στις πλαγιές του Πηλίου και τις κορφές του Ολύμπου, στις λαϊκές γειτονιές της Λάρισας, κοντά στον μόχθο, τις αγωνίες, τον πόνο, δίπλα στις χαρές και τις λύπες των συνανθρώπων του, από τους οποίους ποτέ δεν απομακρύνθηκε.

 

 

«Η φωτογραφία αυτοπροσδιορίζεται. Η ίδια η φωτογραφία ορίζει την τέχνη της. Εγώ αναζητώ εκείνο που υπάρχει μέσα μου και αυτή η αναζήτηση μπορεί να κρατήσει χρόνια. Πολλές φορές μπορεί να σταθώ απέναντι σε ένα αντικείμενο αλλά να μην αποφασίζω να το  φωτογραφίσω, περιμένοντας εκείνη την ιδανική, για τα δικά μου μάτια στιγμή. Δεν μπορώ να πω τι είναι φωτογραφία, μπορώ να πω όμως πως με γοητεύουν οι ομίχλες όπως και οι αντικατοπτρισμοί, τα καθρεφτίσματα και οι αντανακλάσεις. Με συναρπάζουν τα παιχνίδια με το φως. Σίγουρα η φωτογραφία είναι φως, αλλά και άλλα πολλά».

Ο Τάκης Τλούπας γεννήθηκε στη Λάρισα.  Γιος ξυλογλύπτη, μαθαίνει την τέχνη κοντά στον πατέρα του και συνεχίζει να την εξασκεί μέχρι την κατοχή. Με αφορμή μια εκδρομή του ορειβατικού συλλόγου στον Όλυμπο έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με την τέχνη φωτογραφία. Αγαπημένα θέματά του, η ζωή του Θεσσαλικού Κάμπου και των βουνών της Πίνδου και του Ολύμπου. Μετά το 1945 αποφασίζει να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη φωτογραφία και ανοίγει στη Λάρισα το φωτογραφείο του. Για 50 και πλέον συνεχή χρόνια αποτυπώνει φωτογραφικά χαρακτηριστικές απόψεις της μεταπολεμικής και νεότερης Λάρισας και εικόνες από την καθημερινή ζωή, τα ήθη και τα έθιμα των ανθρώπων του Θεσσαλικού χώρου. Με το φακό του απαθανατίζει στιγμές της ζωής, τόσο από τις μετακινήσεις των νομαδικών φυλών (Βλάχων, Σαρακατσαναίων) όσο και των ντόπιων αγροτών σε παραδοσιακές εργασίες. Καταγράφει επαγγέλματα που έχουν χαθεί μέσα στον ιλιγγιώδη ρυθμό εκβιομηχάνισης του σύγχρονου κόσμου.

Με τη βέσπα του γυρίζει όλη την Ελλάδα φωτογραφίζοντας τις πιο όμορφες γωνιές της, από τον Πηνειό και τη λίμνη Κάρλα μέχρι τη  Σκόπελο και την Κρήτη. Η αγάπη του για τη φύση τον οδηγεί στον  Όλυμπο όπου φωτογραφίζει ακόμη και τις πιο δύσβατες περιοχές του. Ο Τάκης Τλούπας έκανε πολλές ατομικές εκθέσεις και με τα έργα του έλαβε μέρος σε πολλές ομαδικές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχουν εκδοθεί πολλά φωτογραφικά λευκώματα,  λογοτεχνικά και ιστορικά βιβλία με φωτογραφίες  του.

Σταθμό στην πολύχρονη καριέρα του αποτελεί η  βράβευσή του το 1994, από το υπουργείο Πολιτισμού, όπου μαζί με ακόμη 50  προσωπικότητες των Γραμμάτων και των Τεχνών  τιμήθηκε για την προσφορά του στην πολιτιστική
ζωή. Το πολύτιμο αυτό υλικό του Τάκη Τλούπα υπάρχει  αρχειοθετημένο και είναι στη διάθεση κάθε  ενδιαφερόμενου, στο Studio φωτογραφίας που διατηρεί πλέον η κόρη του Βάνια Τλούπα, που σαν φωτογράφος συνεχίζει την παράδοση στην Τέχνη της φωτογραφίας.  Ξεχωριστή αξία αποκτά το λεύκωμα με τίτλο  «Η Ελλάδα του Τάκη Τλούπα » το οποίο  περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικά έργα από όλες τις  ενότητες που συνθέτουν το έργο του.

«Ο Τάκης κυνηγούσε και φωτογράφιζε τις “αλήθειες” της ζωής, που τις έβρισκε στη φύση, στα ανθρώπινα πρόσωπα, τα κουρασμένα και τα χαρούμενα, τα περίεργα και τα πονεμένα. Και στα πρόσωπα αυτά είχε τον τρόπο να ξεπερνάει τα σχήματα και τη σάρκα και να πιάνει το άπιαστο… Ο Τλούπας από ένα πονεμένο πρόσωπο δε φωτογράφιζε το πρόσωπο, αλλά τον πόνο.

Όπως από ένα κομμένο και καμένο από τον κεραυνό δέντρο έπιανε τον κεραυνό, κι αυτόν φωτογράφιζε. Αυτόν που εμείς δεν τον βλέπαμε. Μα τις “αλήθειες” δεν τις αναζητούσε στα πρόσωπα μονάχα. Τις έψαχνε και τις έβρισκε παντού: στα λουλούδια, στους ποταμούς και στις λίμνες, στα ηλιοβασιλέματα, στους πελαργούς του κάμπου, στα σπίτια και τους δρόμους. Τις έψαχνε και τις έβρισκε στις λαϊκές αγορές, στα παζάρια, στα γλέντια και στις κηδείες, στο θέρος, στα λιοτρίβια και στις ντριστέλες, στις στάνες και στα χωράφια».

Γ. Χ. Χουρμουζιάδης

Στις χιλιάδες ασπρόμαυρες φωτογραφίες του μπόρεσε να «αιχμαλωτίσει»  όλες τις αποχρώσεις της ζωής, των εικόνων της φύσης, της ανθρώπινης δραστηριότητας και των συναισθημάτων· όλα αυτά δηλαδή που εκτυλίσσονται κάθε στιγμή γύρω μας και ανάμεσά μας και το αδυσώπητο κυνήγι της καθημερινότητας κάνει τους περισσότερους να τα αγνοεί ή να μην τους δίνει σημασία.

Ο Τάκης Τλούπας γεννήθηκε στη Λάρισα, ο παππούς του ήταν χαλκουργός και ο πατέρας του ξυλουργός. Στην αρχή ασχολήθηκε με το σκάλισμα των επίπλων, μέχρι που…

«Την πρώτη επαφή με τη φωτογραφία την είχα όταν διάβασα σε ένα περιοδικό, το “Θεατή”, ένα άρθρο που έλεγε: “Πώς να φωτογραφίζετε καλαίσθητα”. Εδινε διάφορες συμβουλές, πώς να κάθεσαι, τι να προσέχεις. Το 1936, ή κάπου εκεί γύρω, έγινε μια εκδρομή του Ορειβατικού… Στις εκδρομές αυτές με τον Ορειβατικό γνώρισα ανθρώπους που είχαν φωτογραφική μηχανή. Τον Ανέστη Καΐρη, ένα σοφό άνθρωπο, τον Βασίλη τον Γραμμενόπουλο… Τότε απόκτησα και την πρώτη μου μηχανή. Με 600 δραχμές αγόρασα ένα κουτί «Μποξ Ζαγκόρ», πολύ απλή μηχανή».

 

«Στην Κατοχή έβγαλα μερικές φωτογραφίες κάποιους σκοτωμένους εδώ έξω στο δρόμο, αλλά τις κατέστρεψα γιατί φοβήθηκα. Ο πατέρας μου ήταν σοσιαλιστής και… Μετά την απελευθέρωση γνωρίστηκα με τον [Κώστα] Μπαλάφα που ήταν διερμηνέας στη Λάρισα. Με αυτόν κάναμε πολλές συζητήσεις για τη φωτογραφία. Μου έδειχνε τη δουλιά του, του έδειχνα και εγώ τη δικιά μου… Μετά με ανακάλυψαν οι ερασιτέχνες φωτογράφοι της Αθήνας. Είχαν νοικιάσει ένα χώρο στη Φιλελλήνων κι εκθέτανε τις φωτογραφίες τους. Πήγαινε εκεί και ο Σπύρος Μελετζής και τους έκανε διαλέξεις για τη φωτογραφία»…

Επιστρέφοντας από ένα ταξίδι στο Παρίσι, το 1952, αποφασίζει να κάνει αυτό που πάντα ονειρευόταν και ήθελε: αγοράζει μια βέσπα και αρχίζει την περιπλάνηση στην ύπαιθρο. Ταξιδεύει σε  ολόκληρη την Ελλάδα, αλλά και μακριά από αυτή,  αποτυπώνοντας, πάντα στο αγαπημένο του ασπρόμαυρο φιλμ,  περισσότερα  από 30.000 θέματα.

 

«Ένιωθα ότι θα γίνουν καταστροφές, ότι θα χαθεί ένα κομμάτι της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Έβλεπα σε κάποιες εκκλησίες και μοναστήρια, λεπτομέρειες αρχιτεκτονικές, τις οποίες δεν τις έβλεπαν οι ειδικοί κι έλεγα πως θα μπορούσαν να διασωθούν έστω ως εικόνες στη μνήμη των ανθρώπων. Ίσως τελικά να μην ήθελα να διασώσω μόνο την εικόνα του κτίσματος, αλλά εκείνη την αγωνία του μάστορα για το δημιούργημα του και για την πορεία του στο πέρασμα του χρόνου».

Ο Τάκης Τλούπας βραβεύτηκε για το έργο του, ενώ έκανε πολλές ατομικές εκθέσεις και συμμετείχε με τα έργα του  σε πολλές  ομαδικές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχουν εκδοθεί πολλά φωτογραφικά λευκώματα, λογοτεχνικά και ιστορικά βιβλία με φωτογραφίες του.  Ξεχωρίζει το λεύκωμα «Η Ελλάδα του Τάκη Τλούπα» (Εκδόσεις Καπόν, Μουσείο Μπενάκη, 2005) στις σελίδες του οποίου ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με 578 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, αντιπροσωπευτικές του  έργου του.

«Γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε σ´ ένα σπίτι απλό, ζεστό, φωτεινό και πάνω απ´ όλα ανθρώπινο. Ανοιχτό σε όλους, φίλους, συγγενείς, Λαρισαίους μα κι απ´ όλη την Ελλάδα, απ´ όλα τα μέρη του κόσμου. Δεν πέρασε ούτε μέρα χωρίς φιλοξενούμενο στο τραπέζι μας. Όλο και κάποιος ερχόταν για να δει τον Τάκη και να γευτεί τα φημισμένα μεζεδάκια της μαμάς. Σ´ ένα σπίτι, το οποίο στην κυριολεξία βρισκόταν μέσα στο μαγαζί. Μεγαλώσαμε τριγυρισμένες απ´ τα έργα του αλλά και από την αγάπη του για τη ζωή.

Λιγομίλητος, «κλειστός» άνθρωπος, σπάνια εκδηλωνόταν. Όμως ένα βλέμμα, μια κίνηση,  ένα νεύμα του, ήταν το παν. Μάθαμε πράγματα που δεν διδάσκονται στα σχολεία. Να παρατηρούμε τα πάντα γύρω μας με μοναδική ευαισθησία, τις πρώτες ακτίνες του ήλιου, τα σύννεφα στη δύση, τα χρώματα του δάσους το φθινόπωρο, τα μανιτάρια, μα πιο πολύ τον άνθρωπο.»

Χριστίνα και Βάνια Τλούπα, για τον πατέρα τους Τάκη Τλούπα

Ο Τ. Τλούπας με το  βεσπάκι του. Τυρόλο, Αυστρία, 1954

Mοναδικό και πολύτιμο, το έργο του Τάκη Τλούπα βρίσκεται σήμερα αρχειοθετημένο και στη διάθεση κάθε ενδιαφερόμενου, στο στούντιο  φωτογραφίας που διατηρεί στη Λάρισα η -επίσης φωτογράφος- κόρη του Βάνια Τλούπα. Επισκεπτόμενος την ιστοσελίδα http://takis.tloupas.gr/ ο αναγνώστης μπορεί να περιηγηθεί σε ένα μέρος αυτού του έργου.

Πληροφορίες και υλικό από  http://takis.tloupas.gr  &   https://atexnos.gr  &   https://www.larissapress.gr