Fractal
Home / ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ / Πού «βρισκόμαστε» όταν κοιμόμαστε;
16/05/2018, 9:21 πμ

Πού «βρισκόμαστε» όταν κοιμόμαστε;

Γράφει ο Νίκος Τσούλιας //

 

“Sleep”, Salvador Dali

 

Ο ύπνος είναι πρόσκαιρος θάνατος και ο θάνατος αιώνιος ύπνος

Ευριπίδης

  Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό ούτε και συμβολικό. Είναι ερώτημα που ζητάει απάντηση συγκεκριμένη και ικανοποιητική, που θα αφήνει δηλαδή κάποιες όψεις μετέωρες αλλά θα έχει μια σαφή βάση. Επίσης είναι αυτονόητο ότι το ερώτημα αφορά τη συνείδησή μας, και όχι το σώμα μας, αν και στο σημείο αυτό τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά. Συγκεκριμένα, το «Είναι» μας όταν κοιμόμαστε είναι κάπως διχοτομημένο, γιατί το μεν σώμα μας έχει σαφή θέση, το δε πνεύμα μας είναι ταξιδεμένο…

      Και είναι το ερώτημα ακριβώς αυτό. Πού μπορεί να βρίσκεται το πνεύμα μας και πώς γίνεται να διαχωρίζεται η ύπαρξή μας και να τέμνεται σε δύο μέρη, στη βιολογική που είναι δεδομένη και στην πνευματική / ψυχική που είναι άγνωστο το που τριγυρνάει; Αλλά το ερώτημα αυτό γεννάει και άλλα ερωτήματα. Πώς αναδύεται ξανά και ξανά η συνείδησή μας; Όταν κοιμόμαστε, έχει την επικυριαρχία μας το υποσυνείδητό μας και το ασυνείδητό μας; Ποια είναι σ’ αυτή την περίπτωση τουλάχιστον η σχέση της συνείδησής μας με το υποσυνείδητό μας; Τα όνειρα – που τόσο πολύ μελετήθηκαν από τη θεωρία της Ψυχανάλυσης και από τον Φρόιντ – κατά πόσο είναι μέρος της πραγματικότητας και κατά πόσο της φαντασίας, κατά πόσο ελέγχονται από τη συνείδησή μας και κατά πόσο από το ασυνείδητό μας;

      Θα μπορούσε αυτό το άρθρο να γραφεί και να τελειώσει με ερωτήματα. Και δεν θα ήταν καθόλου ελλιπές. Γιατί όταν ένα ζήτημα δεν έχει βασικές απαντήσεις, αυτό σημαίνει ότι διατρέχεται από καταιγισμούς ερωτημάτων και έτσι ο Λόγος αποικίζεται με απορίες που πάντα ήταν και είναι η τροφή της γνώσης αλλά και της συνειδητοποίησης της πραγματικότητας. Ας προσπαθήσουμε να δούμε ακροθιγώς όψεις των ερωτημάτων που ετέθησαν, όχι για να δοθούν απαντήσεις αλλά για να τεθούν προγεφυρώματα για προσωπικές σκέψεις και για «κατά μόνας» στοχασμούς.

      Αλλά πριν απ’ αυτό ας σημειωθούν τα στοιχεία μιας κάποιας βιβλιογραφικής παρουσίασης του ύπνου. «Σύμφωνα με τον Ησίοδο στη Θεογονία ο Ύπνος και ο δίδυμος αδελφός του, ο Θάνατος, ήταν «δεινοί Θεοί» που κατοικούσαν στον Τάρταρο, παιδιά της Νύχτας και του Ερέβους. Ο Ύπνος μυθολογείται ότι είχε είτε χίλιους είτε τρεις γιους ή αδελφούς (εκτός από τον Θάνατο): τον Μορφέα, τον Φοβήτορα και τον Φάντασο. Κατά τον Όμηρο, που τον αποκαλεί νήδυμο (γλυκύ), τόπος κατοικίας του Ύπνου ήταν η νήσος Λήμνος, ενώ από τους μεταγενέστερους συγγραφείς του αποδιδόταν μια δική του φανταστική πατρίδα, η “Νήσος των Ονείρων”»[i]. Και από τη μυθολογική εκδοχή ας παραθέσουμε και δύο στοιχεία της σύγχρονης επιστήμης. «Υπάρχουν πολλές θεωρίες για τη σημασία του ύπνου: νευρολογική: αναδιοργάνωση της συναπτικής λειτουργίας, ενεργειακή: εξοικονόμηση ενέργειας (μόνο κατά 10%), οικολογική: τα ζώα εκτίθενται λιγότερο στα αρπακτικά λόγω ακινησίας. Διακρίνονται δύο τύποι ύπνου: ο ύπνος τύπου REM, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ταχεία κίνηση των οφθαλμών, και ο ύπνος βραδέων κυμάτων. Ο ύπνος REM (Rapid Eye Movement) γνωστός και ως ύπνος γρήγορων κινήσεων των ματιών είναι το πέμπτο στάδιο του ύπνου και χαρακτηρίζεται από γρήγορες κινήσεις των ματιών, από εγκεφαλικά κύματα που δείχνουν ενεργοποιημένα και μοιάζουν με πολύ ελαφρύ ύπνο ή με την εγρήγορση, αλλά και από βαθιά χαλάρωση των μυών, παρόμοια με αυτή στο βαθύ ύπνο. O ύπνος REM χωρίζεται σε δυο κατηγορίες: τονικός και αφασικός. Ο ύπνος REM χαρακτηρίζεται από έλλειψη νορεπινεφρίνης στον εγκεφαλικό φλοιό, στην οποία οφείλονται και τα χαρακτηριστικά των ονείρων»[ii].

      Έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί αρκετές θεωρίες σχετικά με τη λειτουργική σημασία του ύπνου και μάλλον θα παραμένουν αρκετά ζητήματά του αναπάντητα και θα προκαλούν διαρκώς και αενάως απορίες. «Τέσσερις είναι οι σημαντικότερες θεωρίες. Σύμφωνα με αυτές ο ύπνος είναι απαραίτητος για τη σωματική και ψυχολογική αποκατάσταση και την «ανάπαυση βιολογικών λειτουργιών συμπεριλαμβανομένου του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και την αναπλήρωση της ενέργειας (μεταβολική θεωρία), για την ταξινόμηση και εκκαθάριση πληροφοριών και την εδραίωση της μνήμης (πληροφορική θεωρία), για την αποφόρτιση των συναισθημάτων, την ανάπτυξη του εγκεφάλου, καθώς και την εξασφάλιση της καλής λειτουργίας κρίσιμων για την επιβίωση νευρωνικών κυκλωμάτων (οντογενετική θεωρία). Τελευταία είναι η φυλογενετική θεωρία, που υποστηρίζει ότι ο ύπνος είναι μια εξελικτική συμπεριφορά και χρησιμεύει για την καταστολή της δραστηριότητας σε περιόδους της ημέρας, που οι πιθανότητες για επιτυχή και ασφαλή δράση είναι περιορισμένες. Καμία θεωρία πάντως δεν ερμηνεύει όλες τις πολύπλοκες παραμέτρους και τους σκοπούς του ύπνου»[iii].

      Ο ύπνος είναι απόλυτα αναγκαίος στη ζωή μας. Είναι αναντικατάστατος. Το ένα τρίτο της ζωής μας του ανήκει, αλλά δεν είναι περίεργο να μην ξέρουμε που βρισκόμαστε για τόσο μεγάλο μέρος της ζωής μας; Εδώ παίρνουμε τις πνευματικές ανάσες μας και η σκέψη μας ανανεώνεται με έναν τρόπο απόλυτο. Ποιος δεν έχει παρατηρήσει τη πνευματική διαύγεια που αποκτάει όταν είναι φρέσκος από τον ύπνο; Ποιος δεν απορεί για την οξύνοια με την οποία εμφανίζεται μόλις επανακτά τη συνείδησή του; Θα πρέπει να δεχτούμε ότι χωρίς τον ύπνο δεν θα μπορούσαμε να ζήσουμε ή σε κάθε περίπτωση η όποια ζωή μας δεν θα ήταν σα τη ζωή που έχουμε τώρα.

      Ο ύπνος έχει προηγηθεί της εξελικτικής ανάδυσης της συνείδησης και του ανθρώπου. Τόσες και τόσες κατηγορίες ζώων επιδίδονται στην άσκησή του με τόση σπουδή και επιμέλεια σχεδόν όση και στην τροφή. Αν πάμε να «στριμώξουμε» τον ύπνο, πολύ γρήγορα διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος μάς απομειώνει τις αισθήσεις με τον πιο γλυκό και ανεπαίσθητο τρόπο, έτσι ώστε η όποια αντίρρησή μας να είναι απλώς μια σκιά θεωρητικής σκέψης και τίποτα άλλο αφού μας βυθίζει σε μια γλυκιά και ομιχλώδη ατμόσφαιρα.

      Τελικά, ποια μπορεί να είναι η χώρα του ύπνου; Ίσως να είναι ο απόηχος των παραμυθιών που μάς συνόδευαν στη παιδική μας ηλικία, πριν μας πάρει ο ύπνος μέσα στην αχλύ της παραμεθορίου φαντασίας και πραγματικότητας. Ίσως να είναι στα όρια της φαντασίωσης των τόσων και τόσων ονείρων που πλάθουμε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας πριν νιώσουμε την «απώλειά» μας από του Ύπνου την αρπαγή στην πολύ μακρινή χώρα του.

Ο ύπνος είναι μικρός θάνατος. Και ο θάνατος, τι είναι; Μεγάλος ύπνος

Κοσμάς ο Αιτωλός

[i]http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8E%CF%80%CE%BD%CE%BF%CF%82_(%CE%BC%CF%85%CE%B8%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1)

[ii] http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%8E%CF%80%CE%BD%CE%BF%CF%82_REM

[iii] http://ygeia.tanea.gr/default.asp?pid=8&ct=257&articleID=6541&la=1

Evelyn De Morga, Νύχτα και Ύπνος (1878)

 

Ο Ευφρόνιος αποτύπωσε πάνω σε έναν αμφορέα, τη σκηνή του θανάτου του Σαρπηδόνα – αδελφού του Μίνωα και του Ραδάμανθυ. (Τελευταία δεκαετία του 6ου π.Χ. αιώνα. Μητροπολιτικό Μουσείο Ν. Υόρκης). Η παράσταση δείχνει τον Θάνατο ως άνθρωπο μαζί με τον αδελφό του τον Ύπνο, να κρατούν τον ημίθεο, ο πρώτος από την πλάτη και ο δεύτερος από τα πόδια. (http://mythagogia.blogspot.gr/2014/04/blog-post.html)

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top