Fractal
Home / ΜΟΥΣΙΚΗ / Ο πηδηχτός χορός της Ανατολικής Κρήτης (μαλεβιζιώτης) – Α’ Μέρος
08/01/2020, 10:35 πμ

Ο πηδηχτός χορός της Ανατολικής Κρήτης (μαλεβιζιώτης) – Α’ Μέρος

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης // *

 

 

Ο γνωστός παγκρήτιος και αγαπημένος χορός μαλεβιζιώτης πάντα προκαλούσε και προκαλεί το ενδιαφέρον, χορευτών και ερευνητών. Αλήθεια, ποιά είναι η ετυμολογίας της ονομασίας, των εκφάνσεων, της εθιμοτυπίας και της χορευτικής τεχνικής του;

Οι ονομασίες του χορού είναι ποικίλες και μπορούν να προσεγγιστούν μέσα από τις αναφορές στον τοπικό Τύπο και τις λογοτεχνικές πηγές. Τον 19ο αιώνα και συγκεκριμένα, το 1883 στην  εφημερίδα «Μίνως» του Ηρακλείου περιγράφονται το πρώτο καρναβάλι στην πόλη του Ηρακλείου (γιορτή των Καλντιριμιτζήδων) και ο πηδηχτός που χόρεψαν οι χριστιανοί του Μεγάλου Κάστρου μπροστά στον Εσάτ Πασά: «Τριάντα Κρήτες λεβέντες, ο ένας εκλεκτότερος του άλλου χορεύουν τον θεαματικόν πηδηχτόν, έξω από την πόρτα του Πασά, ενώ πλήθη κόσμου συρρεύσαντα τον παρακολουθούν[…]».

 

 

Ο πατέρας του χρονογραφήματος και λαογράφος Ιωάννης Κονδυλάκης στο βιβλίο του «Ο Πατούχας» (1892), το οποίο αναφέρεται στην Βιάννο του τέλους του 19ου αιώνα, περιγράφει τον πηδηχτό χορό: «Υπό την κίνησην του δοξαριού του έφευγον γοργόπτεροι του πηδηχτού οι ήχοι. Και όλος ο κύκλος των χορευτών  εκινείτο δια μιας ως εις άνθρωπος[…] Ήρχοντο στιγμαί κατά τας οποίας η λύρα εγαύγιζε[…]ο δε χορός εμαίνετο».

Ο πατέρας της κρητικής λαογραφίας Παύλος Βλαστός στο κλασικό σύγγραμμα «Ο Γάμος εν Κρήτη» (Ρέθυμνο 1893) στον 35ο τόμο, τεύχος Δ, αναφέρει ότι το βράδυ της Ανάστασης γινόταν πανηγύρι στην αυλή της εκκλησίας μέσω πυροβολισμών και κωδωνοκρούσεων. Οι χοροί που χορεύονταν ήταν η σούστα, ο Χανιώτικος (συρτός), ο πεντοζάλης και ο Μαλεβιζιώτικος. Εδώ συναντούμε για πρώτη φορά την ονομασία Μαλεβιζιώτικος (Επαρχία Μαλεβιζίου) για τον πηδηχτόˑ ονομασία η οποία, όπως και ο Χανιώτικος συρτός, αναφέρεται στον τόπο καταγωγής των χορών.

Μια άλλη γραπτή μαρτυρία για την ονομασία του πηδηχτού βρίσκεται στο περιοδικό «Κνωσός»  στο άρθρο του Γιώργου Χατζηδάκι «Η δημώδης κρητική μουσική». Σύμφωνα με αυτό, το 1897 στον Πειραιά ο περίφημος καστρινός μουσικός Αντώνιος Κωσταντινίδης ή Βέκιος συναντήθηκε με τον Γιώργο Χατζηδάκι και έπαιξε με τον ταμπουρά πηδηχτό, τον οποίο ο Χατζηδάκις εναρμόνισε στο πιάνο. Στη συνέχεια, χάρη στον Ζάϊλερ (ο Βαυαρός αρχιμουσικός των Ανακτόρων), ο οποίος ενθουσιάστηκε με τη μουσική του πηδηχτού, τόσο η Φιλαρμονική Πειραιά όσο και η στρατιωτική μουσική των ανακτόρων, έπαιζαν συχνά την κρητική μελωδία στην πλατεία Συντάγματος. Το 1898 ο οίκος του Ζ. Βελουδίου, μετά από σχετική άδεια του Γ. Χατζηδάκι, εξέδωσε την μουσική του πηδηχτού για πιάνο με τον τίτλο Πυρρίχη (περιοδικό «Κνωσός», τ. 15, Αθήνα 1955). Είναι προφανές ότι τον 19ο αιώνα όλες οι αναφορές αφορούν έναν κοινό χορό, τον πηδηχτό.

 

 

Οι περιγραφές του χορού τον 20ο αιώνα ποικίλουν. Έτσι, στο φύλλο της 7/8/1907 της εφημερίδας «Ίδη» γίνεται ιδιαίτερη μνεία στον «αθάνατο πηδηχτό» του Καλογερίδη στο καφενείο Χατζοπούλου στην Πλατεία Πρίγκηπος. Εδώ πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο Στρατής Καλογερίδης, σύμφωνα με τη δισκογραφία των δεκαετιών 1930 και 1950, έπαιζε πηδηχτό με μελωδικά γυρίσματα του στειακού και του καστρινού πηδηχτού, είτε μαζί είτε χωριστά.

Το 1909 ο Γεώργιος Χατζηδάκις στο περιοδικό «Κρητική Στοά» του Ιωάννη Μουρέλου παρουσιάζει την μονογραφία «Κρητική μουσική και όρχησις» και αναφέρει τις ονομασίες: «Πηδηχτός», «Καστρινός πηδηχτός», «Καστρινός χορός», «Μαλεβιζιώτικος», «Μαλεβιζιώτικος πηδηχτός» ή «Καστρινή σούστα», αναλύει τον χορευτικό βηματισμό και προσθέτει ότι χορεύεται στην Ανατολική Κρήτη (Νομός Ηρακλείου και Νομός Λασιθίου). Επίσης, αναφέρει ότι η ονομασία «Καστρινή σούστα» προέρχεται από τις Δυτικές Επαρχίες του νησιού (Χανιά, Ρέθυμνο). Είναι η πρώτη φορά που ο πηδηχτός χορός καταγράφεται με έξι διαφορετικές ονομασίες. Επίσης αναφέρει: «Ο Καστρινός πηδηχτός χορεύεται εις όλας τα επαρχίας των Νομών Ηρακλείου και Λασιθίου». Αυτή η επισήμανση φανερώνει ότι πρόκειται για έναν χορό, ο οποίος είναι κοινός στην Ανατολική Κρήτη.

Στο βιβλίο του Γ. Χατζηδάκι «Κρητική Μουσική» (Αθήνα 1958) ο συγγραφέας αναφέρει τον πηδηχτό ως Πυρρίχη και περιγράφει μια προσωπική εμπειρία που είχε τη δεκαετία του 1910 όταν ο περιοδεύων θεατρικός θίασος της μεγάλης θεατρίνας εκείνης της εποχής Μαρίκας Κοτοπούλη παραβρέθηκε σε μια χοροεσπερίδα του Μουσικού Συλλόγου «Απόλλων» στο Ηράκλειο. Η Κοτοπούλη εξέφρασε τον θαυμασμό της για τη χορευτική δεινότητα στον πηδηχτό των αδελφών Μαλεβιζιώτη, των αδελφών Περιστενίδη, των αδελφών Παπαδάκη, του περιώνυμου Σαρχιανού και του Ι. Γιατράκη από τις Αρχάνες.

Μια ακόμα ενδιαφέρουσα καταγραφή του πηδηχτού με την ονομασία «κρητικός χορός» υπάρχει στις 6/12/1912 στην εφημερίδα «Νέα Εφημερίς», η οποία αναφέρεται στον ετήσιο χορό των εμποροϋπαλλήλων του Χάνδακα. Σε αυτόν τον χορό έπαιξαν ευρωπαϊκή μουσική και κρητική μουσική. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόλις ξεκίνησε ο «κρητικός χορός», όπως αναφέρει η εφημερίδα, αμέσως γνωστοί κύριοι και κυρίες της καλής κοινωνίας του Μεγάλου Κάστρου χόρεψαν «όμορφα και με ενθουσιασμό». Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι η ονομασία «κρητικός χορός» συναντάται ακόμα και σήμερα στο Λασίθι. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε άρθρο του χανιώτικου «Εσπερινού Ταχυδρόμου» (24/5/1937) αναφέρεται ότι σε τελετή αθλητικών αγώνων στα Χανιά χορεύτηκε ο «κρητικός χορός» μαζί με τον «Ροδίτικο», τον «Κερκυραϊκό» και την «Καραγκούνα». Είναι πολύ πιθανόν, λοιπόν, καθηγητές φυσικής αγωγής να δίδαξαν στα παιδιά τον πηδηχτό χορό προπολεμικά και στα Χανιά.

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η πρώτη ονομασία του χορού ήταν πηδηχτός και αναφερόταν στον πηδηχτό χορό της Ανατολικής Κρήτης γενικότερα έχοντας ανάκατες μελωδίες από Ηράκλειο και Λασίθι. Με την πάροδο του χρόνου οι τοπικές κοινωνίες έδωσαν γεωγραφικούς προσδιορισμούς στον πηδηχτό.

 

 

 

* Ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης είναι ιατρός ορθοπεδικός, πολιτισμολόγος

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top