Εν εγρηγόρσει

Γράφει η Αγγελική Γιαννοπούλου // *

Γιώργος Ρούσκας «Ως άλλος Τάλως», εκδ. Κοράλλι

Σ’ αυτή τη φυγόμυθη εποχή η ποιητική δημιουργία έρχεται να σταθεί αρωγός επανακαθορίζοντας την ανθρώπινη οντότητα ώστε να ανασυρθούν στην επιφάνεια αισθήματα και αξίες. «Ως άλλος Τάλως» ονομάζεται η έκτη ποιητική συλλογή του Γιώργου Ρούσκα, ακάματου εργάτη της πένας. Η ποιητική φωνή ενδύεται το μυθικό ήρωα και τον μεταφέρει στη σύγχρονη πραγματικότητα. Με μιας ο αναγνώστης ταξιδεύει στη χώρα του Μίνωα κι επαναφέρει στη μνήμη του έναν από τις πιο αγαπητές μυθικές προσωπικότητες του αρχαίου κόσμου. Ο χάλκινος γίγαντας, το πρώτο ρομπότ στην ιστορία, που προστάτευε την Κρήτη από κάθε επίδοξο εισβολέα και υπερασπιζόταν τη θεϊκή δικαιοσύνη επί γης.

Ο Τάλως αναζητείται στον 21ο αιώνα για να βοηθήσει, να απεμπολήσει τους μύριους εχθρούς που αποζητούν την υποδούλωση του ανθρώπου, την υποταγή του σε ανίερες κι άλλο τόσο αόρατες καταστάσεις. Ο ποιητής στρέφει τη ματιά του και τον αναζητά με αγωνία :

πού ν’ ο χαλκοκαλόγερος γιόκα μου μήπως ξέρεις;

τι ν’ ο εχθρός αόρατος οι μάχες καλυμμένες

σε αυτήν την ενδελεχή αναζήτηση καταδύεται εκείνος που θέλει να ανιχνεύσει με τα όρια της γλώσσας το Λόγο της ύπαρξης. Ο ποιητής δηλώνει παρών :

ως άλλος Τάλως

στα όρια της γλώσσας

Ποίησης Λόγος

Ασκημένη στον ήχο της ιστορίας, η ακοή του συλλαμβάνει τη μυστική βοή των μύθων, των ηρώων, του τόπου που τους εξέθρεψε , διεισδύει στις πηγές τους, στη λογική τους. Η Aκρόπολη στέκει εκεί, ως σταθμός συμβολικός που για να φτάσει ο καθένας πρέπει να περάσει υπογείως «στης Ακρόπολης τον υπόγειο σταθμό», δυό χιλιάδες χρόνια μετά για να μεταδώσει το νόημα και το φως της στους εραστές της τέχνης

όταν η Τέχνη υψηλή

σ’ όλους το φως της φτάνει

υποστηρίζει ως λάτρης της ακρίβειας στην έκφραση. Δίπλα στους χώρους παρουσιάζεται η πολυφωνία ατομικών περιπτώσεων με το πολυπρόσωπο ανθρώπινο δράμα προσδοκιών, διαψεύσεων, πολύμορφων διλημμάτων, δοκιμασίας δίχως τέλος με την

«Οπτική Γωνία»

κάποτε ο Δυσσέας

μεσοπέλαγα τον κόσμο θωρούσε

όπως ο γέρος και η θάλασσα χιλιάδες χρόνια μετά

τώρα από τον καφενέ ο γέρος τον κόσμο θωρεί

ο μοναχός απ’ το κελί αφουγκράζεται τη Θεία Λειτουργία

ο Νίκος την Πατησίων πίσ΄ από τζάμια λερωμένα…

κάποιος με νοικιασμένη τηλεόραση νοσοκομείου

άλλος στους ίσκιους των κυπαρισσιών

ο άστεγος εξόριστος στη χαρτονένια του φωλιά…

ο πρόσφυγας…

άλλος στη φυλακή

μάτια στο πρόσωπο

ενός απρόσωπου κόσμου

Ποιητικό βλέμμα στο οποίο φαίνεται μια δυνατή και βαθιά συνείδηση του καιρού. Σε αυτά τα ποιήματα μπορούμε να δούμε πως ο Γ. Ρούσκας εμπνέεται από απλές ημερήσιες καταστάσεις, που αποτελούν τα υλικά για να δημιουργήσει μία ποιητική τέχνη που καταγγέλλει τη μοναξιά της ζωής και δευτερευόντως την κατανοεί.

πώς να σταθεί στην ομορφιά

της μοναξιάς η σκόνη;

αναρωτιέται στο ποίημα «λεμονιά» και καταλήγει

κι ανάμεσά τους οι στιγμές

που χάθηκαν πριν σμίξουν

και

ράσο ο Λόγος

σε Πόνου μοναστήρι

Τάλως μοναχός

Γιώργος Ρούσκας

Απαισιοδοξία ή επίγνωση; Μπορεί να πει κανείς: απαισιοδοξία. Θα αντιπρότεινα: επίγνωση. Του αναπόφευκτου πόνου της αδυναμίας να επιτευχθεί μια βαθιά εσωτερική επικοινωνία με τον έτερο, όμως και της αστείρευτης δύναμης που κινεί την ανθρώπινη προσπάθεια όχι μόνο από μια θεωρία, μια ιδέα, αλλά και από την αθάνατη αγάπη για τον άνθρωπο, για την ομορφιά, την αλληλεγγύη και την καλοσύνη.

κάποτε κείνος είχε πει

στου χρόνου το στρατόπεδο

τα πάντ΄ αποκλεισμένα

καλέ μου

της μνήμης τα πολύτιμα

φασκιές του μέλλοντός μας

μα δίχως ένα ζωντανό παρόν

τι άραγε υπάρχει;

ή

περίεργο

καθώς ο χρόνος σώνεται

το βάρος του ν΄ αυξάνει

Μέσα στην απάθεια και στην ταχύτητα του καθημερινού, στην άδεια χαρά στις επαναληπτικές, χωρίς λόγο, κινήσεις, τίθεται υπό έλεγχο η ανθρώπινη ύπαρξη που υποκύπτει σε μια τέτοια κατάσταση που δεν της επιτρέπει να νιώθει. Ο ποιητής με το λυρισμό και την τέχνη μπορεί να κάνει τον αναγνώστη να φύγει από τον αυτοματισμό του καθημερινού βιώματος και να καταδυθεί στην εμπειρία, την βαθιά εμπειρία η οποία επιτρέπει στο άτομο να νιώθει και να ζυγίζει τα πάντα και τον θάνατο.

ότι θανάτου μέτρα και σταθμά

ο χρόνος και ο πόνος

Βήμα- βήμα , στροφή-στροφή, εμείς και ο ποιητής είμαστε μαζί να νιώθουμε, να έχουμε μαζί την εμπειρία των καημών και των ονείρων των ανθρώπων, ως άνθρωποι που είμαστε προς όλες τις κατευθύνσεις –παρελθόν, παρόν- η συναίσθηση του κοντινού πια ορίου δίνει ιδιαίτερη προσοχή στα πιο ταπεινά, που συνθέτουν, παρ’ όλα τα ναυάγια, το θαύμα της ζωής.Πρόκειται για την ίδια στωική ετοιμότητα απέναντι στο αναπότρεπτο, που είναι επίσης μέσα στη φύση της ζωής, στον νομοτελειακό της κύκλο ανανέωσης και αθανασίας. Η συναίσθηση της απεραντοσύνης, το θρόισμα της αιωνιότητας, που ενυπάρχει σε κάθε θνητή στιγμή, κατορθώνουν να αναιρούν τη ματαιότητα. Της ζωής και της τέχνης. Κι η ποίηση είναι σαν να ανεβαίνεις μια φανταστική σκάλα για να κόψεις ένα ρόδο αληθινό. Έτσι, παρ’ όλες τις απώλειες, δεν παραλύει η εμπιστοσύνη στη δημιουργία, και είναι μια στέρεη μορφή αντίστασης στον χρόνο και στις απώλειες του.

«Αυτός ο κόσμος, όλος μαζί, μου έδωσε το συναίσθημα πως δεν είμαι μια αδέσποτη μονάδα, ένα άχερο στ’ αλώνι. Μου έδωσε τη δύναμη να κρατηθώ ανάμεσα στους χαλασμούς που ήταν της μοίρας μου να ιδώ . Κι ακόμη μ’ έκανε να νιώσω, όταν ξαναείδα το χώμα που με γέννησε, πως ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί, βιολογικά, όπως όταν τον ακρωτηριάσουν» λέει ο Γ. Σεφέρης, οι ρίζες εδώ είναι :

«της μάνας τα χέρια»

τα γέρικα χέρια που ζυμώνουν ψωμί

τα ίδια χέρια που τα χάδια τους μιλάνε

χέρια που σταυρωμένα στέκουν στον εσπερινό

χέρια λάδι μυρίζουνε λιβάνι και κρασί

ω! χέρια των αναμνήσεων σημεία αναφοράς!

χέρια παραμυθιών νανούρισμα αγγέλων!

χέρια της μάνας της γυναίκας της φωτιάς!

ω! χέρια της γης της αγκαλιάς στον ουρανό ανοιχτά!

Η αγάπη και ο έρωτας ζητούμενα προαιώνια και το εκπεφρασμένο παράπονο:

«θα με ζητάς»

θα με ζητάς στις στάλες της βροχής

στων λέξεων την οιμωγή θα καταφεύγεις για

ν΄ ακούσεις την πνοή μου

σε πήλινα θα ψάχνεις την υπογραφή

στα χείλη τους θα νιώθεις το φιλί μου

O ποιητής βρίσκεται σ’ έναν κόσμο, είναι μέρος του κόσμου και με τη γραφίδα του δημιουργεί έναν κόσμο. Αυτή τον συνδέει με τους άλλους, αυτή δίνει σάρκα στον καημό του, στον πόνο του, στη χαρά του. Γυρεύει και καθώς γυρεύει βρίσκεται εν εγρηγόρσει «ως άλλος Τάλως»:

τ’ αποκλεισμένα απ’ το φως

εντός εν εγρηγόρσει

ότι εγρήγορσις

ζωής το κάλλος

ως άλλος Τάλως

εντός εκτός

ως χρόνος άλλος

Κάθε ατόφιος ποιητής εξομολογείται με την ύστερη, τέλεια ειλικρίνεια. Μια αξιοθαύμαστη πολυφωνία καταθέσεων δημιουργεί μιαν ατμόσφαιρα λανθάνοντα διαλόγου με τον αναγνώστη. Η κατάργηση της κατηγορηματικότητας λειτουργεί σαν μια απαράβατη ηθική αρχή. Όλη η ποιητική συλλογή είναι ένα ποίημα, (απουσιάζουν οι τελείες ανάμεσα στα ποιήματα, κυριαρχεί η μικρογράμματη γραφή) σαν ένα σώμα, που τα επιμέρους μέλη- ποιήματα (διαφορετικών ειδών: χαϊκού,σονέτο) συνδιαλέγονται χρονικά, τοπικά, εννοιακά, αρθρώνοντας λόγο με μιαν απίστευτα ζωντανή φλέγουσα γλώσσα. Λέξεις που κλήθηκαν να επιτελέσουν στο ακέραιο, με επίγνωση το σκοπό τους, φανερώνουν την ευρυμάθεια μα και την λεπταίσθητη αλληλεξάρτηση ανάμεσα στο σημαίνον και το σημαινόμενο. Ο Γ. Ρούσκας γίνεται για την ανάγκη του σημαινόμενου γλωσσοπλάστης. Η θεματολογία κλίνει -όπως αναφέρθηκαν ενδεικτικά πιο πάνω – στις φιλοσοφικές και υπαρξιακές αναζητήσεις, στη μοναξιά της εποχής σαν παράπονο ή διαμαρτυρία μα πάντα με μιαν αξιοζήλευτη ισορροπία κι ο έρωτας εκεί να δηλώνει ή να υποδηλώνει την παρουσία του. Οι αξίες οι πανανθρώπινες αξίες να νοηματοδοτούν σιωπηρά μακριά από κούφιες ρητορικές εκφάνσεις. Σαν σπουδαίος δημιουργός κινείται με άνεση σε έναν θαυμάσιο λυρισμό, μέσα από τον απίστευτο αβαθή πραγματισμό της σύγχρονης ζωής. Αναμετριέται με το βάθος και το ύψος της δημιουργίας και βγαίνει νικητής. Στρέφει νου και αισθήματα προς την υψηλότερη σφαίρα των ιδεών, με τον υπαινικτικό και υποβλητικό χαρακτήρα της ποίησής του. Κι ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται το πεπερασμένο της γήινης ύπαρξής του καθώς ο ποιητικός λυρισμός τον οδηγεί στην πιο γνήσια έκφραση της οντότητάς του.

Η ποίηση γίνεται διαμεσολαβητής για να φθάσει στο αληθινό αντικείμενο την έκφραση ιδεών ψυχικών και νοητικών καταστάσεων, συναισθημάτων ή μ΄ άλλα λόγια στο μυστήριο του εσωτερικού μας κόσμου. Και όπως η τέχνη επανασυνθέτει ακριβώς τη ζωή, γύρω απ΄ τις αλήθειες στις οποίες φτάσαμε μέσα μας, θα κινείται πάντα η γλυκύτητα ενός μυστηρίου που δεν είναι παρά τα ερείπια της σκιάς που χρειάστηκε να διασχίσουμε, η ένδειξη, σημειωμένη με ακρίβεια :

«Είναι τα πάθη μας που σχεδιάζουν τα βιβλία μας, η ενδιάμεση ανάπαυλα που τα γράφει» (Μαρσέλ Προυστ)

* Η Αγγελική Γιαννοπούλου (Αρσινόη Βήτα) γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας. Σπούδασε ελληνική φιλολογία, ψυχολογία και ιστορία της τέχνης. Εργάστηκε ως καθηγήτρια φιλόλογος. Άρθρα της, δοκίμια, ποιήματα και διηγήματα έχουν δημοσιευθεί σε ιστοσελίδες. Είναι παντρεμένη κι έχει τρεις γιους.