Fractal

Πρώτη ανάγνωση: «Versus»

Από τον Θάνο Γιαννούδη //

 

Θεοδόσης Βολκώφ, «Versus», Παρισιάνου, Αθήνα, 2019

 

Πολλές φορές βιαστική, άλλοτε παρελκυστική κι άδικη για την πραγματική της αξία και για το αποτύπωμα που θα αφήσει στο χρόνο, η πρώτη ανάγνωση μιας ποιητικής συλλογής εμπεριέχει πάντα ένα ρίσκο ως προς την τελική της τύχη. Αφήνοντας στην άκρη τις φορμαλιστικές του απόψεις και προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στην επιγραμματική παρουσίαση και την αναλυτική βιβλιοκριτική, ο Θάνος Γιαννούδης επιδιώκει να μιλήσει για τις εντυπώσεις που αφήνει η ‘’πρώτη ανάγνωση’’ μιας ποιητικής συλλογής. Μια ανάγνωση ενδεχομένως ατελής και άχαρη, απαραίτητη όμως ώστε να ακολουθήσουν η δεύτερη, η τρίτη και όλες οι επόμενες…

(Κάθε κριτική κι εν γένει κάθε ενασχόληση με το έργο που έχει παρουσιάσει ως τώρα ο πολυπρισματικός λογοτέχνης Θεοδόσης Βολκώφ ενέχει εν τη γενέσει της τον κίνδυνο να αποδειχθεί αποσπασματική και να εστιάσει τμηματικά σε ορισμένους μόνο από τους προβληματισμούς που θέτει μια φωνή ολιστική και πολυεπίπεδη. Ενδεχομένως, οπότε, η συλλογή ‘’Versus’’να έρχεται για να βοηθήσει άθελά της τον πιθανό μελετητή, καθώς συμπυκνώνει αρκετές από τις θεματικές των προγενέστερων εργασιών του Αθηναίου ποιητή και κλείνει έναν ευρύτερο κύκλο. Αξίζει, οπότε, να εστιάσουμε σήμερα τόσο σ’ αυτούς που ο ποιητής οριοθετεί τον εαυτό και το έργο του ‘’ενάντια’’ όσο και σ’ εκείνους που τοποθετεί τη φωνή και την καλλιτεχνική του γραφίδα δίπλα)

 

-> Ποιος είναι ο καλλιτέχνης και τι έχει δημιουργήσει ως τώρα:

Σταθερό σημείο αναφοράς στην έμμετρη ποίηση της γενιάς του, ο Θεοδόσης Βολκώφ έχει διανύσει μια πολύ δημιουργική δεκαετία, γεμάτη ποιητικές συνθέσεις, κριτικές, μεταφράσεις ξένων ποιητών και παιδικού βιβλίου, ενώ παράλληλα έχει ευτυχήσει και να μελοποιηθεί σε έναν ολοκληρωμένο δίσκο που αποτελείται από ποιήματά του. Με τη σταθερότητα και συνέπεια της ποιητικής του φωνής αλλά και την ευρύτερη στάση του –ενίοτε και με την οξύτατη πολεμική του- έχει κατορθώσει να καταστεί ένας από τους βασικότερους πυλώνες του λεγόμενου ‘’νεοφορμαλιστικού’’ ρεύματος στο πρώτο πέμπτο του εικοστού πρώτου αιώνα, λαμβάνοντας –μαζί με τους συνομηλίκους του- τη σκυτάλη από τη γενιά των Καψάλη-Λάγιου-Κοροπούλη.

 

-> Πώς δομείται η συλλογή – Ποιες θεματικές επιλέγει:

Η συλλογή ‘’Versus’’ χωρίζεται σε τρία τμήματα, με το πρώτο να αφορά πρωτογενή ποιητική δουλειά στα ελληνικά, το δεύτερο μεταφρασμένα ποιήματα (‘’μεταγραφές’’ σύμφωνα με τον ποιητή, κατά βάση από την αγγλική γλώσσα) και το τρίτο να συμπληρώνεται από μια παλαιότερη σύνθεση του Βολκώφ στα αγγλικά. Κοινό μοτίβο και των τριών τμημάτων αποτελεί στην ευρύτερή της κλίμακα η έννοια του αγώνα, είτε κυριολεκτικά της πολεμικής αναμέτρησης είτε ενίοτε της ερωτικής πάλης είτε ακόμα και του αγώνα κόντρα στο σκοτάδι της εποχής και των καιρών που έλαχαν στο διάβα του υποκειμένου. Με τα πρωτογενή ποιήματα να αναφέρονται στην παρακμή της μεγαλόπνοης αφήγησης στον μοντέρνο καιρό, αλλά και σε θέματα ερωτικά, υπαρξιακά, σατιρικά, ακόμα και κοινωνικο-πολιτικά, με τις μεταφράσεις να ισορροπούν μεταξύ έρωτα, ανατολικής και δυτικής μεταφυσικής και λόγου περί της ίδιας της ποιητικής και με την αγγλόφωνη απόπειρα της νιότης να αποτελεί έναν ύμνο στο ανήσυχο κι επαναστατικό πνεύμα, γίνεται φανερή η πανσπερμία των θεματικών μιας συλλογής που εξάλλου συμπληρώνει περισσότερο το ήδη υπάρχον βολκώφειο σύμπαν και βαθαίνει –ενίοτε προς την άβυσσο του υπαρξιακού κενού- κάποιες συνιστώσες του.

 

-> Με ποιους επικοινωνεί:

Έχοντας επιλέξει να μεταφράσει 16 διαφορετικές φωνές που εκτείνονται από την Παλαιά Διαθήκη και τον Σαίξπηρ μέχρι και τον εικοστό πρώτο αιώνα, αλλά και να τιμήσει τον Shelley στην αγγλόφωνη σύνθεση όπως ο ίδιος σημειώνει –αν και βρίσκει κανείς σ’ αυτήν κι επιρροές Wordsworth και R. Browning-, η αναλυτική επικοινωνία με όλες τις φωνές που ο Βολκώφ επιλέγει να σταθεί συνειδητά δίπλα κι όχι ‘’ενάντια’’ θα καθιστούσε την πρώτη αυτή παρουσίασή μας δυσλειτουργική. Αξίζουν, πάντως, να τεθούν επιγραμματικά στο διάλογο τα αφομοιωμένα προτάγματα Παλαμά και Σικελιανού τόσο στον υψήγορο λόγο όσο και στην άνεση χρήσης του ελευθερωμένου στίχου πέραν της στενής φόρμας (εμφανείς οι διδαχές του Παλαμά και στη σάτιρα), η σπουδή στην Α΄Αθηναϊκή Σχολή σε ένα παρενθετικό χιουμοριστικό ποίημα, όπως και η γνώση του βαρναλικού έργου στο σονέτο-απάντηση στον Βάρναλη και –μέσω αυτού- στον ίδιο εντέλει τον Πιερ Ντε Ρονσάρ που κρατά και τις ρίμες του πρωτοτύπου. Όσον αφορά τους κοντινούς του ηλικιακά έμμετρους ποιητές, θα μπορούσε κανείς να διακρίνει παραπλήσια οπτική στην οξεία του κοινωνική κριτική με το Δημήτρη Σολδάτο και στο πάθος για το συνδυασμό μεταφυσικής και φιλοσοφίας με το Γιώργο Βαρθαλίτη, με τον καθένα τους φυσικά να δομεί ένα σύμπαν αυτοτελές και ακέραιο.

 

Θεοδόσης Βολκώφ

 

-> Ύφος συλλογής:

Ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης ποιητικής δουλειάς του Βολκώφ εν συγκρίσει με τις περισσότερες από τις προγενέστερές του αποτελεί η πολλαπλότητα του ύφους που παρατηρείται, ύφος το οποίο όχι μόνο ‘’τριχοτομείται’’ εξαιτίας της δομής του έργου, αλλά προσαρμόζεται εντέλει και στις ιδιαιτερότητες του κάθε ποιήματος που ο ποιητής καλείται να αποδώσει, καθώς και στις ανάγκες της εκάστοτε ειδολογικής και θεματολογικής του επιλογής. Μπορούν, ωστόσο, να ανιχνευθούν γενικότερα χαρακτηριστικά που διέπουν –και- αυτή τη συλλογή του ποιητή, όπως η ενάργεια και σαφήνεια του νοήματος, η στρωτή και συνεκτική εξέλιξη της συλλογιστικής και της ρητορικής του και η συγκρουσιακή διάθεση με κατεστημένες νοοτροπίες, όσο κι αν ενδεχομένως η κατασταλαγμένη πείρα προερχόμενη από την πίκρα του καιρού φαίνεται να αφήνει έκδηλα τα σημάδια μιας απογοήτευσης.

 

-> Αρνητικά σημεία:

Η προσπάθεια να βρει κανείς ψεγάδια στο απίστευτα προσεγμένο ποιητικό έργο του Θεοδόση Βολκώφ αποτελεί πάντα πολύ δύσκολο εγχείρημα, ωστόσο είναι χρήσιμο να κατατεθούν έστω κάποιοι προβληματισμοί. Είναι αλήθεια πικρή η αποδοχή ενός καιρού μικροπρεπέστατου, παρ’ όλα αυτά το επαναλαμβανόμενο αυτό μοτίβο στο πρώτο τμήμα της συλλογής ενίοτε δημιουργεί ένα αίσθημα τέλματος και ματαιότητας, υπέρμετρο εν συγκρίσει με την πραγματική του θέση στο έργο του Βολκώφ και ορισμένες εκλάμψεις όπως το θαυμάσιο ποίημα για τον Κοπέρνικο δεν καταφέρνουν να εξισώσουν την ζυγαριά. Επιπροσθέτως, το τρίτο τμήμα των αγγλόφωνων ποιημάτων δυσκολεύεται εξαιρετικά να συνδεθεί οργανικά και ιδιοσυγκρασιακά με την υπόλοιπη συλλογή, σε βαθμό που ενίοτε αφήνει την αίσθηση μιας ελαφρώς ασύνδετης επικόλλησης. Αξίζει να καταγραφεί και η ιδεολογική διαφωνία του συντάκτη για τις οξύτονες ρίμες που δεν διατηρούν το ίδιο ή παραπλήσιου ήχου σύμφωνο πριν το φωνήεν, όσο κι αν αντιβαίνουν με τις παλαμικές καταβολές του Βολκώφ.

 

-> Στίχοι που ξεχωρίζουμε:

‘’Και κάποιοι τροβαδούροι, ποιητές,

προάγγελοι πιστοί του Νέου Τρόπου,

στα τείχη μας χαράζανε γραφές

που πρόλεγαν τον από Γης προσώπου

χαμό μας, με φωνές εκστατικές,

προς Δόξαν του Θεού και του Ανθρώπου’’

-‘’Η μπαλάντα των παλαιών καθεδρικών’’

 

‘’Ένας νους που πυκνώνει στο βλέμμα

κάποιον κόσμο τραχύς ζωγραφίζει

γλώσσα πέτρας και πύρινο αίμα

και τον στίχο μυώνες γεμίζει.

 

Κάποιον κόσμο τραχύς ζωγραφίζει

με μια βούληση πέτρα και σκέψη

και τον στίχο μυώνες γεμίζει

και με ρώμη τη ρώμη έχει δρέψει’’

-‘’Παντούμ της πέτρας’’

 

‘’Και ύστερα, με μυς μεταλλικούς

έχοντας πράξει πια όλες τις πράξεις

θα γίνουμε άλλης φύσης κι άλλης τάξης

όντα που υπερβαίνουν τους Θεούς.

Είμαστε αυτό. Οι Νέοι Οδυσσείς,

απ’ τους νεκρούς Θεούς οι μισημένοι,

καθώς και τ’ όνομά μας το σημαίνει,

μα το Μηδέν σημαίνουμε εμείς.’’

-΄΄Οδυσσείς’’

 

‘’Γυναίκα πρωτοπλάστηκες, μα στη δουλειά επάνω

η φύση παρασύρθηκε χαρίζοντας σ’ εσένα

το πρόσθετο που μου αφαιρεί εσένα και σε χάνω,

προσθέτοντάς σου το ένα αυτό που είναι άχρηστο για μένα.

Για τη χαρά των γυναικών αφού σ’ έχει προικίσει,

δική μου ας είν’ η αγάπη σου· των γυναικών η χρήση.’’

W. Shakespeare, ‘’Σονέτο ΧΧ’’

 

 

 

-> Αγαπημένο ποίημα:

.

Κοπέρνικος

‘’Η αστρολογία θρέφει

τη μητέρα αυτής αστρονομία’’

N. Copernicus

 

Τις μέρες μπαινοβγαίνει στις αυλές,

με κόμητες και δούκες λόγια αλλάζει,

σε υποκλίσεις αναλύεται πολλές

και τα ωροσκόπιά τους ετοιμάζει.

Προβλέψεις κάνει για σοδειές καλές,

των αφεντών τις δόξες προδικάζει,

τα χρόνια των κυράδων μ’ εραστές…

Τα ψέματα σωρό πώς αραδιάζει…

 

Τις νύχτες όμως μ’ άλλο βλέμμα, ευθύ

κι ατρόμητο, κοιτάζει προς τ’ αστέρια

κι από τη θέση της κινεί τη Γη

λες κι έχει ο νους του και μοχλούς και χέρια.

 

Τούτος ο κάλπης, ο αναίσχυντος λακές,

ο ευπειθέστατος υπήκοος του δουκάτου,

των ήλιων που εξετάζει τις τροχιές,

τα σύμπαντα θα φέρει πάνω κάτου.

 

Πιάνει και γράφει την αθάνατη γραφή:

De revolutionibus… (λαμπρό παιδί

του ερωτευμένου μυστικού καμάτου)

και η τρισένδοξη του κόσμου αντιστροφή

θα πάρει μια για πάντα τ’ όνομά του.

 

-> Γενική αποτίμηση:

Η συλλογή Versus δεν έρχεται για να καθορίσει την –ομολογουμένως ευρεία- ποιητική επικράτεια του Θεοδόση Βολκώφ, παρά περισσότερο για να τη συμπληρώσει, τονίζοντας παράλληλα κι επισημαίνοντας ορισμένες χαρακτηριστικές όψεις της. Κλείνοντας μια εξαιρετικά δημιουργική δεκαετία, ο ποιητής, με όπλα του την ακρίβεια στην έκφραση και τη διατύπωση, την αναμφισβήτητη τεχνική κατάρτιση, την ξεκάθαρη στόχευση της γραφής του και τον βαθύτατο και πηγαίο λυρισμό (ενίοτε και το υφέρπον χιούμορ) κατορθώνει να δομήσει ένα ύφος χαρακτηριστικό, ικανό να μεταλλαχθεί ανάλογα με το θέμα με το οποίο καταπιάνεται κάθε φορά. Ύφος ικανό, παράλληλα, να τέρψει σε κάθε περίπτωση και όσους περιμένουν από τον Βολκώφ ακόμα πιο συνεκτικές και σημαδιακές για τα νεοελληνικά γράμματα ποιητικές δουλειές που –εξάλλου- είναι και με το παραπάνω σε θέση να μας δώσει.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top